Hội chứng đỉnh phổi, hay còn gọi là u Pancoast, là một dạng đặc biệt của ung thư phổi có vị trí nằm ở đỉnh phổi – nơi tập trung nhiều cấu trúc thần kinh, mạch máu quan trọng. Khác với các dạng u phổi thông thường, u Pancoast thường xâm lấn vào các mô xung quanh như đám rối thần kinh cánh tay, xương sườn, cột sống, gây ra những triệu chứng đặc trưng về thần kinh và cơ xương.
Do vị trí khó tiếp cận và triệu chứng dễ nhầm lẫn với các bệnh lý cơ xương khớp hoặc thần kinh, hội chứng đỉnh phổi thường bị chẩn đoán muộn, ảnh hưởng lớn đến khả năng điều trị và tiên lượng sống. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu điển hình và hiểu rõ về cơ chế bệnh sẽ giúp tăng khả năng điều trị triệt để và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
1. Hội chứng đỉnh phổi (U Pancoast) là gì?
U Pancoast là một khối u ác tính phát sinh ở vùng đỉnh trên của phổi, thường nằm ở phần trên cùng của thùy trên phổi trái hoặc phải. Đặc điểm nổi bật của u này là xu hướng xâm lấn vào các cấu trúc kế cận như:
- Đám rối thần kinh cánh tay (brachial plexus)
- Chuỗi hạch giao cảm cổ
- Xương sườn trên và cột sống ngực
- Động mạch và tĩnh mạch dưới đòn
Vì vậy, triệu chứng bệnh không chỉ là các dấu hiệu hô hấp mà còn là các rối loạn thần kinh, vận động và cảm giác ở vai, cánh tay và mặt.
Theo phân loại mô học, phần lớn các u Pancoast là ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC), đặc biệt là dạng carcinôm tuyến hoặc carcinôm tế bào vảy.
2. Nguyên nhân gây hội chứng đỉnh phổi
Ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC)
Khoảng 95% trường hợp hội chứng đỉnh phổi là do NSCLC gây ra, đặc biệt là carcinôm tế bào vảy. Loại ung thư này phát triển âm thầm, nhưng khi lan rộng đến đỉnh phổi sẽ ảnh hưởng đến các cấu trúc lân cận.
Các yếu tố nguy cơ
Nhiều yếu tố được xác định là làm tăng nguy cơ hình thành u Pancoast, bao gồm:
- Hút thuốc lá: là nguyên nhân hàng đầu, chiếm hơn 80% các ca ung thư phổi.
- Phơi nhiễm chất độc nghề nghiệp: như amiăng, radon, arsenic, khí thải công nghiệp.
- Tuổi tác: Thường gặp ở người trên 50 tuổi.
- Di truyền: Một số đột biến gen liên quan đến nguy cơ ung thư phổi.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ung thư phổi là nguyên nhân tử vong hàng đầu do ung thư trên toàn cầu, và u đỉnh phổi chiếm khoảng 3-5% tổng số ca ung thư phổi.
3. Triệu chứng của hội chứng đỉnh phổi
Triệu chứng của u Pancoast rất đặc trưng, chủ yếu do khối u chèn ép các cấu trúc thần kinh và mạch máu ở vùng đỉnh phổi.
Đau vai và cánh tay
Là triệu chứng sớm và thường gặp nhất, đau lan từ vai đến cánh tay, tăng khi hoạt động, đặc biệt là vào ban đêm. Đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
Hội chứng Horner
Xảy ra khi u xâm lấn vào chuỗi hạch giao cảm cổ, gây ra tam chứng kinh điển:
- Sụp mi (ptosis)
- Co đồng tử (miosis)
- Mất tiết mồ hôi nửa mặt (anhidrosis)
Hội chứng Horner là một dấu hiệu quan trọng giúp định hướng chẩn đoán sớm u đỉnh phổi.
Yếu cơ và tê bì cánh tay
Do khối u chèn ép đám rối thần kinh cánh tay, người bệnh có thể gặp khó khăn khi nâng tay, tê bì vùng cánh tay trong, bàn tay yếu, cầm nắm kém.
Triệu chứng toàn thân
Ở giai đoạn muộn, u Pancoast có thể biểu hiện các triệu chứng như:
- Gầy sút cân không rõ nguyên nhân
- Sốt nhẹ kéo dài
- Khó thở nếu u gây xẹp phổi hoặc tràn dịch màng phổi
“Tôi từng đau vai suốt 3 tháng, cứ nghĩ do thoái hóa. Đến khi tê cả cánh tay và sụp mi mắt thì mới đi khám, lúc đó u đã lớn rồi.” – Chia sẻ từ bệnh nhân H.T.T (58 tuổi, Hà Nội).
4. Chẩn đoán hội chứng đỉnh phổi
Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ tìm các dấu hiệu thần kinh như yếu cơ, phản xạ bất thường, sụp mi, mất tiết mồ hôi, đánh giá vị trí và hướng lan của cơn đau.
Chẩn đoán hình ảnh
- X-quang ngực: Có thể thấy khối mờ vùng đỉnh phổi.
- CT scan ngực: Cung cấp hình ảnh chi tiết cấu trúc khối u, mức độ xâm lấn xương sườn và cột sống.
- MRI: Đánh giá chính xác sự lan rộng đến các cấu trúc thần kinh, rất quan trọng trong chỉ định phẫu thuật.
- PET-CT: Xác định sự di căn xa.
Hình ảnh khối u Pancoast trên phim chụp CT
Sinh thiết
Sinh thiết xuyên thành ngực dưới hướng dẫn của CT hoặc nội soi phế quản giúp xác định loại tế bào ung thư. Đây là bước bắt buộc để lên kế hoạch điều trị.
5. Phân loại và giai đoạn u Pancoast
Phân loại mô học
Theo mô bệnh học, u Pancoast thường thuộc nhóm:
- Carcinôm tế bào vảy (Squamous cell carcinoma)
- Carcinôm tuyến (Adenocarcinoma)
- Carcinôm tế bào lớn
Phân giai đoạn TNM
Giai đoạn bệnh ảnh hưởng đến tiên lượng và quyết định phương pháp điều trị. U Pancoast thường được xếp vào giai đoạn III hoặc IV nếu có di căn xa.
| Giai đoạn | Mô tả | Tỷ lệ sống sau 5 năm |
|---|---|---|
| Giai đoạn I-II | U khu trú, chưa xâm lấn cấu trúc lớn | 50-60% |
| Giai đoạn III | U xâm lấn mạch máu, thần kinh nhưng chưa di căn xa | 30-40% |
| Giai đoạn IV | U đã di căn đến cơ quan xa (gan, xương, não) | Dưới 10% |
6. Điều trị hội chứng đỉnh phổi
Phẫu thuật
Phẫu thuật vẫn là phương pháp điều trị triệt để hiệu quả nhất nếu khối u còn khu trú và chưa di căn xa. Phẫu thuật cắt bỏ u Pancoast là một kỹ thuật phức tạp vì cần loại bỏ đồng thời một phần của phổi, xương sườn, đôi khi cả đốt sống và đám rối thần kinh bị xâm lấn.
Các loại phẫu thuật thường thực hiện:
- Phẫu thuật cắt thùy phổi trên (thường kèm theo cắt bỏ xương sườn trên và thần kinh liên sườn)
- Phẫu thuật cắt toàn bộ phổi (chỉ khi u xâm lấn quá rộng)
Phẫu thuật thường được thực hiện sau khi bệnh nhân đã trải qua điều trị tân bổ trợ (hóa – xạ trị trước mổ) để thu nhỏ khối u và kiểm soát vi di căn.
Hình ảnh phẫu thuật điều trị u Pancoast
Xạ trị
Xạ trị là phương pháp rất quan trọng trong điều trị u đỉnh phổi, đặc biệt là trước phẫu thuật để làm giảm kích thước khối u. Trong một số trường hợp không thể phẫu thuật, xạ trị sẽ được phối hợp với hóa trị nhằm kéo dài thời gian sống và giảm đau.
- Xạ trị tân bổ trợ: trước phẫu thuật để thu nhỏ u
- Xạ trị hậu phẫu: tiêu diệt tế bào ung thư còn sót lại
- Xạ trị giảm nhẹ: giảm đau do xâm lấn thần kinh hoặc xương
Hóa trị
Hóa trị được dùng kết hợp với xạ trị (hóa-xạ trị đồng thời) trong điều trị đa mô thức. Các thuốc hóa trị thường được dùng là:
- Platinum (cisplatin, carboplatin)
- Taxane (paclitaxel, docetaxel)
- Gemcitabine, vinorelbine
Trong một số trường hợp, điều trị nhắm trúng đích (targeted therapy) hoặc liệu pháp miễn dịch có thể được áp dụng nếu phát hiện có đột biến gen đặc hiệu như EGFR, ALK.
Điều trị hỗ trợ và chăm sóc giảm nhẹ
Bệnh nhân có thể cần thêm:
- Thuốc giảm đau mạnh (opioid)
- Vật lý trị liệu giúp phục hồi chức năng vai – tay
- Hỗ trợ tâm lý và dinh dưỡng
“Việc phối hợp đa chuyên khoa – phẫu thuật, ung bướu, thần kinh – là yếu tố quyết định thành công trong điều trị u Pancoast.” – BS. Trần Đức Hùng, Chuyên gia phẫu thuật lồng ngực, Bệnh viện K.
7. Tiên lượng và biến chứng
Tiên lượng sống
Tiên lượng của u đỉnh phổi phụ thuộc vào giai đoạn bệnh và khả năng can thiệp phẫu thuật triệt để:
- Giai đoạn I–II: sống trên 5 năm đạt 50–60%
- Giai đoạn IIIA (sau điều trị đa mô thức): 30–40%
- Giai đoạn IV: chỉ còn dưới 10%
Biến chứng thường gặp
- Liệt tay do tổn thương đám rối thần kinh cánh tay
- Hội chứng Horner không phục hồi
- Nhiễm trùng sau phẫu thuật
- Tràn dịch màng phổi dai dẳng
8. Phòng ngừa và theo dõi
Phòng ngừa
- Ngưng hút thuốc lá: là biện pháp hiệu quả nhất
- Tránh tiếp xúc hóa chất độc hại: amiăng, bụi mịn, khí độc nghề nghiệp
- Chế độ sống lành mạnh: ăn uống hợp lý, luyện tập, kiểm tra sức khỏe định kỳ
Theo dõi sau điều trị
Sau điều trị, người bệnh cần được tái khám đều đặn để phát hiện sớm tái phát:
- Khám lâm sàng và đánh giá triệu chứng
- Chụp CT định kỳ mỗi 3–6 tháng
- Xét nghiệm chỉ điểm ung thư (CEA, CYFRA 21-1…)
9. Kết luận
Hội chứng đỉnh phổi (u Pancoast) là một dạng ung thư phổi đặc biệt, thường bị phát hiện muộn do các triệu chứng thần kinh không điển hình. Tuy nhiên, nếu được chẩn đoán sớm và điều trị bằng phương pháp đa mô thức (phẫu – xạ – hóa), tiên lượng có thể cải thiện đáng kể.
Vai trò của người bệnh là rất quan trọng trong việc nhận biết triệu chứng sớm như đau vai, tê tay, sụp mi, và chủ động đi khám chuyên khoa hô hấp – ung bướu. Cùng với đó, phòng ngừa bằng cách bỏ thuốc lá và tầm soát định kỳ là yếu tố then chốt để giảm tỷ lệ mắc và tử vong do bệnh.
Gợi ý: Nếu bạn có triệu chứng bất thường ở vai, cánh tay kèm theo sụp mi hoặc tê bì kéo dài – đừng bỏ qua! Hãy đến ngay cơ sở y tế chuyên khoa để được kiểm tra và chẩn đoán sớm.
10. Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. U Pancoast có phải là ung thư không?
Có. U Pancoast là một dạng của ung thư phổi, thường thuộc nhóm ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC).
2. Triệu chứng sớm nhất của u đỉnh phổi là gì?
Đau vai âm ỉ lan xuống cánh tay, đặc biệt là về đêm, là dấu hiệu đầu tiên dễ nhận thấy.
3. Hội chứng Horner có phục hồi được không?
Nếu đã tổn thương hoàn toàn chuỗi hạch giao cảm cổ, hội chứng Horner thường không phục hồi hoàn toàn, dù điều trị u thành công.
4. Có thể điều trị khỏi u Pancoast không?
Trong nhiều trường hợp, nếu phát hiện sớm và phẫu thuật triệt để được thực hiện sau hóa – xạ trị, bệnh nhân có thể sống trên 5 năm và có chất lượng sống tốt.
5. U Pancoast có di truyền không?
Hiện không có bằng chứng rõ ràng về yếu tố di truyền, nhưng một số đột biến gen (như EGFR, KRAS) có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.