Hội chứng chèn ép tủy là một tình trạng cấp cứu thần kinh nguy hiểm, có thể dẫn đến liệt vĩnh viễn nếu không được can thiệp kịp thời. Tình trạng này xảy ra khi có áp lực đè nén lên tủy sống – cơ quan trung tâm điều khiển vận động và cảm giác. Nhận diện sớm triệu chứng và điều trị đúng cách có thể cải thiện tiên lượng một cách rõ rệt.
Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ về bệnh lý này: từ cơ chế gây bệnh, dấu hiệu cảnh báo, đến các phương pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả.
Hội chứng chèn ép tủy là gì?
Định nghĩa và cơ chế bệnh sinh
Hội chứng chèn ép tủy là tình trạng tủy sống bị đè nén bởi các yếu tố như khối u, thoát vị đĩa đệm, chấn thương hay viêm nhiễm. Sự chèn ép này gây cản trở dẫn truyền thần kinh, làm gián đoạn hoạt động bình thường của các chức năng vận động, cảm giác và phản xạ.
Tủy sống nằm trong ống sống, được bảo vệ bởi các đốt sống và đĩa đệm. Khi một yếu tố bất thường chèn ép vào cấu trúc này, lưu thông máu bị hạn chế, gây thiếu oxy cho mô thần kinh – dẫn đến tổn thương không hồi phục nếu kéo dài.
Phân loại chèn ép tủy (cấp tính – mạn tính)
- Chèn ép tủy cấp tính: Thường do chấn thương, xuất huyết hoặc thoát vị đĩa đệm cấp tính. Diễn tiến nhanh và cần cấp cứu thần kinh ngay lập tức.
- Chèn ép tủy mạn tính: Diễn ra từ từ do u lành tính, thoái hóa đốt sống, viêm mạn tính… Triệu chứng thường âm thầm, dễ bị bỏ qua ở giai đoạn đầu.
Nguyên nhân gây chèn ép tủy
Chấn thương tủy sống
Chấn thương là nguyên nhân hàng đầu gây chèn ép tủy cấp tính. Tai nạn giao thông, té ngã, chấn thương thể thao có thể gây gãy xương, mảnh xương di lệch đè lên tủy sống.
Khối u trong hoặc ngoài tủy
U nguyên phát hoặc di căn từ nơi khác (phổi, vú, tuyến tiền liệt) có thể phát triển bên trong hoặc chèn từ ngoài vào tủy sống. Những khối u này tạo áp lực liên tục, làm tổn thương cấu trúc thần kinh.
Viêm nhiễm, áp xe quanh tủy
Nhiễm trùng cột sống hoặc tủy có thể dẫn đến hình thành ổ áp xe chèn ép. Vi khuẩn thường gặp bao gồm tụ cầu vàng, lao… Trường hợp này cần điều trị kháng sinh sớm kết hợp dẫn lưu ổ nhiễm.
Thoát vị đĩa đệm, thoái hóa cột sống
Đĩa đệm khi thoát vị có thể ép vào tủy hoặc rễ thần kinh. Thoái hóa cột sống theo tuổi tác cũng khiến đốt sống biến dạng, gây hẹp ống sống – một dạng chèn ép mạn tính phổ biến ở người lớn tuổi.
Nguyên nhân hiếm gặp
- Dị dạng mạch máu tủy sống
- Di căn ung thư chưa được phát hiện
- Bệnh lý mô liên kết như viêm cột sống dính khớp
Triệu chứng lâm sàng của chèn ép tủy
Triệu chứng thần kinh
Yếu hoặc liệt tứ chi
Người bệnh thường khởi đầu với cảm giác yếu dần chi dưới, sau đó tiến triển lên chi trên. Mức độ liệt phụ thuộc vào vị trí và mức độ chèn ép. Nếu chèn ép ở cổ – có thể gây liệt tứ chi; nếu chèn ép ở ngực hoặc thắt lưng – thường gây liệt hai chi dưới.
Rối loạn cảm giác
Cảm giác tê, nóng rát, dị cảm (kiểu kiến bò), hoặc mất cảm giác hoàn toàn có thể xuất hiện. Người bệnh có thể không cảm nhận được đau, nhiệt, hoặc chạm nhẹ ở phần cơ thể phía dưới vùng tổn thương.
Rối loạn cơ vòng, tiểu tiện
Tiểu không kiểm soát hoặc bí tiểu là dấu hiệu nguy hiểm cho thấy tủy sống bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Một số bệnh nhân còn bị táo bón hoặc không kiểm soát được nhu động ruột.
Diễn tiến triệu chứng theo thời gian
Triệu chứng có thể tiến triển nhanh trong vài giờ (chèn ép cấp tính), hoặc kéo dài âm thầm hàng tuần, hàng tháng (chèn ép mạn tính). Mức độ nghiêm trọng tăng dần nếu không được điều trị kịp thời.
Hình ảnh minh họa
Biến chứng nguy hiểm nếu không được điều trị
Tàn phế vĩnh viễn
Đây là biến chứng thường gặp nhất nếu không xử lý kịp thời. Khi tế bào thần kinh bị tổn thương nghiêm trọng, khả năng phục hồi là rất thấp. Bệnh nhân có thể mất hoàn toàn chức năng vận động và cảm giác ở phần cơ thể dưới mức chèn ép.
Rối loạn hô hấp và tim mạch
Chèn ép tủy ở mức cao (C3–C5) ảnh hưởng đến trung tâm điều khiển hô hấp, gây suy hô hấp, tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim. Đây là tình trạng đe dọa tính mạng và cần hồi sức tích cực.
Suy giảm chức năng sống
Bệnh nhân mất khả năng lao động, sinh hoạt, giao tiếp bình thường. Gánh nặng đè lên gia đình và hệ thống y tế rất lớn. Vì vậy, việc phát hiện và điều trị sớm mang ý nghĩa sống còn.
Chẩn đoán hội chứng chèn ép tủy
Khám lâm sàng thần kinh
Khám lâm sàng đóng vai trò quan trọng trong định hướng vị trí và mức độ tổn thương. Bác sĩ sẽ kiểm tra:
- Trương lực cơ và phản xạ gân xương
- Mức độ yếu, liệt chi
- Khả năng cảm nhận cảm giác (đau, nhiệt, rung)
- Chức năng cơ vòng
Thông tin lâm sàng giúp định vị vùng chèn ép và mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Cận lâm sàng cần thiết
Chụp MRI cột sống
Đây là phương pháp tối ưu để đánh giá tình trạng chèn ép tủy. MRI cho hình ảnh chi tiết của tủy sống, đĩa đệm, các cấu trúc xung quanh, giúp xác định rõ nguyên nhân (u, thoát vị, viêm…).
CT scan và X-quang
X-quang giúp phát hiện gãy xương, biến dạng đốt sống. CT scan cung cấp thông tin bổ sung về xương và các cấu trúc cứng không rõ trên MRI.
Xét nghiệm dịch não tủy (nếu nghi ngờ viêm)
Trường hợp nghi ngờ viêm tủy hay nhiễm trùng, chọc dò tủy sống để xét nghiệm dịch não tủy có thể cần thiết nhằm xác định vi khuẩn hoặc tế bào bất thường.
Phương pháp điều trị hội chứng chèn ép tủy
Điều trị nội khoa
Corticoid liều cao
Được sử dụng để giảm phù nề và áp lực lên tủy sống, đặc biệt trong những trường hợp chèn ép cấp tính không do nhiễm trùng.
Kháng sinh nếu do nhiễm trùng
Trường hợp chèn ép do áp xe hay viêm nhiễm, cần dùng kháng sinh phổ rộng, sau đó điều chỉnh theo kết quả cấy vi sinh.
Điều trị ngoại khoa
Phẫu thuật giải ép tủy
Là phương pháp hiệu quả nhất đối với các ca chèn ép mức độ nặng hoặc do nguyên nhân thực thể (thoát vị đĩa đệm lớn, khối u, gãy xương đè tủy…).
Mục tiêu phẫu thuật là loại bỏ yếu tố gây chèn ép, đồng thời ổn định cột sống nếu cần thiết.
Loại bỏ u, ổ áp xe
U tủy hoặc áp xe được phẫu thuật cắt bỏ để giảm áp lực. Bác sĩ có thể kết hợp dẫn lưu ổ nhiễm và điều trị kháng sinh song song.
Phục hồi chức năng sau điều trị
Giai đoạn hậu phẫu hoặc sau điều trị nội khoa cần phục hồi chức năng tích cực, bao gồm:
- Vật lý trị liệu – tăng sức cơ và duy trì phạm vi vận động
- Điều trị bằng điện xung, nhiệt trị liệu
- Hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân
Phục hồi chức năng đóng vai trò sống còn trong việc cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
Phòng ngừa hội chứng chèn ép tủy
Phát hiện sớm các bệnh lý cột sống
Khám sức khỏe định kỳ và điều trị sớm các vấn đề về cột sống như thoát vị, thoái hóa đốt sống sẽ giúp hạn chế nguy cơ chèn ép tủy.
Kiểm soát tốt các bệnh lý nền
Bệnh nhân bị ung thư, lao hoặc viêm mạn tính cần tuân thủ điều trị, theo dõi sát để ngăn ngừa biến chứng lan đến tủy sống.
Vận động đúng tư thế, tránh chấn thương
Giữ tư thế ngồi và làm việc đúng, luyện tập thể dục đều đặn, tránh mang vác nặng sai tư thế là các biện pháp hữu hiệu để bảo vệ cột sống và tủy sống.
Câu chuyện thực tế: Bệnh nhân phục hồi sau chèn ép tủy
Trường hợp bệnh nhân N.V.T – 42 tuổi
Anh T, một nhân viên văn phòng tại Hà Nội, gặp tai nạn xe máy và bị chấn thương cột sống cổ. Sau 2 ngày xuất hiện yếu tay chân, anh được chẩn đoán chèn ép tủy cổ và chuyển tuyến điều trị tại bệnh viện trung ương.
Điều trị tại bệnh viện tuyến cuối và tiến triển hồi phục
Bệnh nhân được phẫu thuật giải ép tủy và cố định cột sống cổ. Sau 6 tháng điều trị phục hồi chức năng tích cực, anh T đã có thể đi lại được và quay trở lại công việc hành chính văn phòng với chức năng gần như bình thường.
“Tôi đã bị liệt hai chân do hội chứng chèn ép tủy sau một cú ngã xe. Nhờ được phát hiện sớm và phẫu thuật giải ép tủy tại Bệnh viện Bạch Mai, tôi đã phục hồi khả năng đi lại sau gần 1 năm kiên trì phục hồi chức năng.” – Bệnh nhân N.V.T (Hà Nội, 42 tuổi)
Tổng kết
Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chẩn đoán và điều trị kịp thời
Hội chứng chèn ép tủy là tình trạng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát và phục hồi nếu được chẩn đoán sớm, điều trị đúng cách. Bệnh nhân cần đặc biệt lưu ý các dấu hiệu thần kinh bất thường và đến bệnh viện chuyên khoa khi có triệu chứng nghi ngờ.
Lời khuyên từ chuyên gia y tế
TS.BS Nguyễn Văn Hùng – chuyên gia Thần kinh học – khuyến cáo: “Không nên chủ quan với các dấu hiệu tê bì, yếu chi. Dù nhẹ nhưng nếu xuất hiện kéo dài, nên đến cơ sở y tế có chuyên khoa Thần kinh – Cột sống để được đánh giá kỹ lưỡng.”
FAQ – Giải đáp những câu hỏi thường gặp
1. Hội chứng chèn ép tủy có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Nếu được điều trị sớm, đặc biệt ở giai đoạn triệu chứng mới khởi phát, người bệnh có thể phục hồi hoàn toàn. Trường hợp đến muộn khi đã có tổn thương tủy không hồi phục, việc phục hồi chức năng sẽ hạn chế hơn.
2. Hội chứng này có tái phát sau điều trị không?
Có. Nếu không loại bỏ triệt để nguyên nhân (như khối u, thoát vị đĩa đệm), hoặc không thay đổi lối sống, bệnh có thể tái phát.
3. Làm sao phân biệt chèn ép tủy với đau cột sống thông thường?
Đau cột sống thông thường thường không kèm theo yếu chi, tê bì hoặc rối loạn cơ vòng. Nếu có các triệu chứng thần kinh đi kèm, cần nghĩ đến khả năng chèn ép tủy và đi khám ngay.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.