“Chị Mai, 38 tuổi, cứ ngỡ cơn ho khan kéo dài là do dị ứng thời tiết. Không ngờ, khi đi khám, bác sĩ chẩn đoán chị bị lao phổi giai đoạn đầu. Ho – tưởng là đơn giản, nhưng đôi khi là tiếng chuông báo động từ cơ thể.”
Ho là một phản xạ tự nhiên của cơ thể nhằm làm sạch đường hô hấp, loại bỏ các tác nhân kích thích như bụi bẩn, vi khuẩn, hoặc đờm nhớt. Tuy nhiên, nếu ho kéo dài hoặc đi kèm các triệu chứng khác, đây có thể là dấu hiệu của một tình trạng bệnh lý nghiêm trọng. Bài viết dưới đây của ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, phân loại, cách xử trí ho và khi nào cần đi khám bác sĩ.
Giới thiệu chung về triệu chứng ho
Ho là gì?
Ho là một phản xạ bảo vệ tự nhiên của cơ thể. Khi có dị vật, vi khuẩn, virus hoặc chất kích thích xâm nhập vào đường hô hấp, cơ thể sẽ tạo ra phản xạ ho để đẩy chúng ra ngoài. Đây là cơ chế sinh lý quan trọng nhằm bảo vệ phổi và hệ hô hấp khỏi các tác nhân có hại.
Tại sao cơ thể lại ho?
Phản xạ ho được kích hoạt bởi các thụ thể cảm nhận trong khí quản, phế quản hoặc vùng hầu họng khi chúng bị kích thích. Những nguyên nhân kích thích phổ biến bao gồm:
- Nhiễm trùng virus hoặc vi khuẩn (ví dụ: cảm lạnh, cúm, viêm họng)
- Kích ứng do khói bụi, hóa chất, thuốc lá
- Dị ứng thời tiết, phấn hoa
- Trào ngược dạ dày – thực quản
Phân loại ho: Ho khan, ho có đờm, ho cấp tính và mạn tính
Việc phân biệt loại ho giúp ích lớn trong chẩn đoán nguyên nhân gây ho và hướng điều trị phù hợp:
- Ho khan: Không có đờm, thường gây rát cổ, xảy ra trong giai đoạn đầu nhiễm virus hoặc do kích ứng.
- Ho có đờm: Đường thở tiết nhiều chất nhầy, thường liên quan đến nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới hoặc bệnh phổi tắc nghẽn.
- Ho cấp tính: Dưới 3 tuần, thường do cảm cúm, viêm họng, viêm phế quản.
- Ho mạn tính: Trên 8 tuần, có thể do hen suyễn, trào ngược dạ dày, lao phổi hoặc ung thư.
Nguyên nhân gây ho phổ biến
Nhiễm trùng đường hô hấp: Cảm cúm, viêm họng, viêm phế quản
Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ho, đặc biệt vào mùa lạnh hoặc thời điểm giao mùa. Các loại virus như rhinovirus, influenza, hoặc coronavirus có thể gây viêm đường hô hấp trên dẫn đến ho khan, sốt nhẹ, nghẹt mũi.
Viêm phế quản hoặc viêm phổi do vi khuẩn sẽ gây ho có đờm, sốt cao, đau ngực và mệt mỏi. Trẻ em và người già thường dễ mắc và cần theo dõi sát sao.
Dị ứng và hen suyễn
Ho do dị ứng thường là ho khan, kéo dài, xuất hiện vào buổi sáng hoặc khi tiếp xúc với phấn hoa, bụi nhà, lông thú. Hen suyễn cũng gây ho từng cơn, có thể kèm khò khè và khó thở.
Theo thống kê của WHO, hen suyễn ảnh hưởng đến khoảng 262 triệu người trên toàn thế giới (năm 2019) và là một trong những nguyên nhân chính của ho mạn tính ở người trẻ.
Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
Trào ngược axit từ dạ dày lên họng có thể gây kích ứng niêm mạc và dẫn đến ho dai dẳng, nhất là sau khi ăn no hoặc nằm xuống. Đây là nguyên nhân ít người ngờ tới, nhưng rất phổ biến.
Hút thuốc lá và môi trường ô nhiễm
Khói thuốc và không khí ô nhiễm chứa nhiều hạt bụi mịn, khí độc làm tổn thương niêm mạc phế quản, gây ho kéo dài. “Ho do hút thuốc” thường có đờm màu vàng hoặc xanh nhạt vào buổi sáng. Đây là dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).
Các bệnh lý nguy hiểm hơn: Lao, ung thư phổi, COPD
Một số bệnh nguy hiểm có thể biểu hiện bằng ho kéo dài, ho ra máu hoặc ho kèm sút cân, sốt nhẹ về chiều. Điển hình:
- Lao phổi: Ho kéo dài trên 3 tuần, ra đờm đặc hoặc máu, ra mồ hôi đêm.
- Ung thư phổi: Ho dai dẳng, đau ngực, khò khè, sút cân không rõ nguyên nhân.
- COPD: Ho nhiều vào sáng, đờm đặc, khó thở tăng dần theo thời gian.
Phân biệt các loại ho qua đặc điểm
Ho khan: Khi nào là dấu hiệu cảnh báo?
Ho khan không có đờm thường gây cảm giác rát họng, ngứa cổ, khiến người bệnh khó ngủ, mệt mỏi. Nếu kéo dài quá 3 tuần, có thể liên quan đến lao phổi, trào ngược, hen suyễn hoặc ung thư phổi. Đặc biệt, ho khan dai dẳng vào ban đêm cần theo dõi kỹ.
Ho có đờm: Màu sắc đờm tiết lộ điều gì?
Đờm màu trắng – thường gặp trong viêm họng do virus, cảm cúm.
Đờm vàng/xanh – dấu hiệu nhiễm khuẩn, cần dùng kháng sinh theo chỉ định.
Đờm lẫn máu – cần đến cơ sở y tế ngay để loại trừ lao hoặc ung thư phổi.
Ho về đêm và ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ
Ho tăng vào ban đêm khiến người bệnh mất ngủ, suy giảm miễn dịch. Đây là triệu chứng thường gặp trong hen suyễn, GERD hoặc suy tim. Nằm nghiêng hoặc kê cao đầu khi ngủ có thể giúp giảm cơn ho.
Triệu chứng đi kèm cần chú ý
Sốt, đau ngực, khó thở – Có thể là viêm phổi
Khi ho kèm sốt cao, đau tức ngực và khó thở, người bệnh cần nghĩ đến nguy cơ viêm phổi. Đây là tình trạng nhiễm trùng phổi có thể do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra. Viêm phổi tiến triển nhanh nếu không được điều trị kịp thời, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già hoặc người có bệnh nền.
Ho ra máu – Cảnh báo bệnh lý nghiêm trọng
Ho ra máu là một dấu hiệu cần được đánh giá y khoa khẩn cấp. Có thể bắt nguồn từ:
- Lao phổi tiến triển
- Ung thư phổi
- Giãn phế quản
- Chấn thương khí-phế quản
Dù lượng máu ít hay nhiều, người bệnh vẫn nên đi khám sớm để xác định nguyên nhân và tránh biến chứng.
Sút cân, mệt mỏi kéo dài – Không nên bỏ qua
Những triệu chứng toàn thân như sút cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi dai dẳng đi kèm với ho kéo dài có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý mạn tính hoặc ác tính. Đừng chỉ điều trị triệu chứng ho, mà cần kiểm tra toàn diện sức khỏe nếu có các biểu hiện trên.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Ho kéo dài trên 2 tuần
Nếu bạn ho liên tục trong hơn 2 tuần mà không thuyên giảm hoặc có xu hướng nặng thêm, đây là dấu hiệu cần được kiểm tra y tế để xác định nguyên nhân thực sự phía sau.
Ho kèm triệu chứng toàn thân
Ho kèm theo các dấu hiệu như sốt, ra mồ hôi đêm, chán ăn, sút cân, khó thở… là những dấu hiệu “đỏ” cảnh báo bệnh lý nguy hiểm tiềm ẩn.
Ho ảnh hưởng đến sinh hoạt và giấc ngủ
Nếu cơn ho làm bạn mất ngủ, khó thở khi nằm, không thể làm việc hoặc giao tiếp bình thường, thì việc đi khám không nên trì hoãn thêm.
Chẩn đoán và xét nghiệm cần thiết
Khám lâm sàng và nghe phổi
Bác sĩ sẽ khai thác bệnh sử, thời gian ho, đặc điểm ho và các triệu chứng liên quan. Nghe phổi giúp phát hiện các bất thường như ran, tiếng thở rít, hoặc dấu hiệu viêm nhiễm.
Chụp X-quang ngực
Là xét nghiệm hình ảnh cơ bản giúp phát hiện tổn thương phổi, viêm phổi, lao phổi hoặc khối u phổi. Đây là bước quan trọng trong chẩn đoán nguyên nhân ho mạn tính.
Xét nghiệm đờm và máu
Xét nghiệm đờm để xác định loại vi khuẩn gây bệnh, kiểm tra có máu trong đờm hay không. Công thức máu giúp đánh giá tình trạng nhiễm trùng hoặc viêm toàn thân.
Nội soi phế quản (trong một số trường hợp)
Chỉ định khi nghi ngờ có dị vật, khối u hoặc cần lấy mẫu mô phổi. Thủ thuật này thực hiện bởi chuyên gia hô hấp tại bệnh viện tuyến trung ương hoặc chuyên khoa.
Điều trị ho theo nguyên nhân
Thuốc điều trị triệu chứng: thuốc ho, long đờm
Các loại thuốc giảm ho hoặc làm loãng đờm được kê theo loại ho:
- Ho khan: dùng thuốc ức chế trung tâm ho như dextromethorphan
- Ho có đờm: ưu tiên thuốc long đờm như acetylcysteine, bromhexin
Lưu ý: Không nên tự ý dùng thuốc giảm ho khi chưa rõ nguyên nhân, đặc biệt là ở trẻ nhỏ.
Điều trị nguyên nhân nền
- Ho do vi khuẩn: cần dùng kháng sinh theo chỉ định
- Hen suyễn: sử dụng thuốc giãn phế quản, corticosteroid dạng xịt
- Trào ngược dạ dày: điều trị với thuốc kháng acid, ức chế proton
Biện pháp hỗ trợ
- Uống nhiều nước để làm loãng dịch tiết đường hô hấp
- Xông mũi họng với tinh dầu hoặc nước muối sinh lý
- Giữ ấm vùng cổ, tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột
Cách chăm sóc tại nhà và phòng ngừa ho
Duy trì không khí sạch, ẩm trong nhà
Sử dụng máy tạo ẩm, máy lọc không khí để loại bỏ bụi mịn và chất kích thích trong không khí. Không gian sống trong lành giúp bảo vệ hệ hô hấp, đặc biệt với người bệnh mạn tính.
Giữ ấm cổ họng, tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột
Mặc ấm khi ra ngoài, tránh gió lùa trực tiếp. Uống nước ấm thay vì nước lạnh là cách đơn giản nhưng hiệu quả để giảm ho.
Không hút thuốc lá và tránh tiếp xúc khói bụi
Thuốc lá là tác nhân gây tổn thương phế quản hàng đầu. Người hút thuốc chủ động hay thụ động đều có nguy cơ cao bị ho mạn tính, COPD hoặc ung thư phổi.
Tiêm vắc xin phòng cúm, COVID-19, ho gà
Tiêm phòng định kỳ giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây ho phổ biến. Trẻ em, người già, người có bệnh nền nên được ưu tiên tiêm chủng đầy đủ.
Ho ở trẻ nhỏ và người già – Những điều cần đặc biệt lưu ý
Ho ở trẻ em: Khi nào là dấu hiệu nguy hiểm?
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có đường thở hẹp, dễ bị tắc nghẽn do đờm hoặc viêm nhiễm. Dấu hiệu cần đưa trẻ đi khám ngay:
- Thở rít, khó thở, bú kém
- Ho kèm sốt cao không hạ
- Ho khàn tiếng, tím tái môi, lơ mơ
Người cao tuổi ho kéo dài – cần kiểm tra bệnh nền
Người già có hệ miễn dịch suy giảm và nhiều bệnh nền mạn tính (tim mạch, tiểu đường, COPD…). Khi ho kéo dài, cần kiểm tra toàn diện để loại trừ viêm phổi, lao phổi hoặc ung thư.
Kết luận
Ho không đơn thuần là phản xạ thông thường mà còn có thể là dấu hiệu cảnh báo nhiều bệnh lý nguy hiểm. Việc hiểu rõ nguyên nhân, phân biệt các loại ho và nhận biết triệu chứng nghiêm trọng sẽ giúp bạn chủ động xử lý sớm và hiệu quả.
Đừng xem nhẹ những cơn ho kéo dài, nhất là khi đi kèm dấu hiệu bất thường. Hãy lắng nghe cơ thể và đến cơ sở y tế uy tín khi cần thiết.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Ho bao lâu thì gọi là ho mạn tính?
Ho kéo dài trên 8 tuần ở người lớn và trên 4 tuần ở trẻ nhỏ được xem là ho mạn tính. Cần khám chuyên khoa để xác định nguyên nhân và điều trị kịp thời.
2. Có nên dùng thuốc ho khi chưa rõ nguyên nhân?
Không nên. Việc tự dùng thuốc ho có thể làm che lấp triệu chứng của bệnh lý nguy hiểm. Tốt nhất là đi khám để bác sĩ chỉ định thuốc phù hợp.
3. Uống mật ong có giúp giảm ho không?
Mật ong có đặc tính làm dịu niêm mạc họng và kháng khuẩn nhẹ. Có thể dùng mật ong với nước ấm hoặc gừng để hỗ trợ giảm ho khan, nhưng không thay thế thuốc điều trị chính.
4. Ho về đêm có phải do phổi yếu?
Không hẳn. Ho về đêm thường liên quan đến trào ngược dạ dày, hen suyễn hoặc suy tim. Cần kết hợp các triệu chứng khác để xác định nguyên nhân chính xác.
5. Trẻ ho nhiều có nên dùng kháng sinh không?
Chỉ dùng kháng sinh khi được bác sĩ chỉ định, thường là trong trường hợp ho do nhiễm khuẩn. Đa phần ho ở trẻ là do virus và không cần kháng sinh.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.