Hạ đường huyết do thuốc là tình trạng phổ biến nhưng lại thường bị bỏ qua hoặc đánh giá thấp. Không chỉ xảy ra ở bệnh nhân tiểu đường, tình trạng này còn có thể đe dọa đến tính mạng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Vậy vì sao thuốc lại có thể gây hạ đường huyết? Làm thế nào để nhận biết và phòng tránh biến chứng nguy hiểm này?
Hãy cùng ThuVienBenh.com – nơi cung cấp thông tin y khoa đáng tin cậy – tìm hiểu sâu về vấn đề này qua bài viết dưới đây.
Hạ đường huyết do thuốc là gì?
Hạ đường huyết do thuốc là hiện tượng lượng đường (glucose) trong máu giảm xuống dưới mức bình thường do tác dụng của thuốc, đặc biệt là các thuốc điều trị tiểu đường như insulin hoặc sulfonylurea.
Theo MSD Manual, mức đường huyết được xem là hạ, nhưng mức đã ở mức cảnh báo cần can thiệp khẩn cấp.
Hạ đường huyết có thể diễn tiến nhanh chóng và gây tổn thương não nếu không được xử lý kịp thời, đặc biệt ở người già, người có bệnh lý nền hoặc dùng thuốc không đúng liều.
Nguyên nhân gây hạ đường huyết do thuốc
Nguyên nhân phổ biến nhất đến từ việc sử dụng sai liều thuốc hạ đường huyết hoặc không phối hợp đúng chế độ ăn uống – vận động. Dưới đây là các yếu tố thường gặp:
1. Dùng quá liều thuốc hạ đường huyết
- Uống nhầm liều cao hơn chỉ định (ví dụ: 2 viên thay vì 1 viên sulfonylurea)
- Tự ý tăng liều insulin khi thấy đường huyết tăng mà không có hướng dẫn của bác sĩ
2. Không ăn đủ bữa khi đã dùng thuốc
- Bỏ bữa sáng sau khi đã tiêm insulin hoặc uống thuốc tiểu đường
- Ăn không đủ lượng carbohydrate cần thiết khiến đường huyết giảm nhanh
3. Tác dụng phụ của một số thuốc không điều trị tiểu đường
- Thuốc kháng sinh nhóm fluoroquinolone có thể gây rối loạn chuyển hóa glucose
- Thuốc chẹn beta có thể che giấu triệu chứng hạ đường huyết và làm nặng thêm tình trạng
4. Tương tác thuốc
Sử dụng đồng thời nhiều thuốc có thể làm tăng tác dụng hạ đường huyết một cách không kiểm soát, ví dụ:
- Insulin + sulfonylurea
- Metformin + thuốc lợi tiểu
Triệu chứng hạ đường huyết do thuốc
Triệu chứng hạ đường huyết thường xuất hiện nhanh chóng và có thể chia làm hai mức độ: nhẹ và nặng.
Triệu chứng nhẹ (giai đoạn cảnh báo)
- Run tay, tim đập nhanh
- Đổ mồ hôi lạnh, mệt mỏi
- Cảm giác đói dữ dội
- Căng thẳng, khó tập trung
Triệu chứng nặng (giai đoạn nguy hiểm)
- Chóng mặt, lú lẫn, nói lắp
- Co giật
- Mất ý thức, hôn mê
Điều quan trọng là người bệnh phải nhận biết sớm dấu hiệu để xử trí kịp thời. Nếu để đến giai đoạn nặng, nguy cơ tổn thương não hoặc tử vong sẽ tăng cao.
Những loại thuốc dễ gây hạ đường huyết
Không chỉ các thuốc điều trị tiểu đường, nhiều thuốc khác cũng có thể làm giảm lượng đường trong máu. Dưới đây là danh sách các thuốc phổ biến cần đặc biệt lưu ý:
| Nhóm thuốc | Tên thuốc cụ thể | Cơ chế gây hạ đường huyết |
|---|---|---|
| Insulin | Insulin glargine, insulin aspart… | Tăng hấp thu glucose vào tế bào |
| Sulfonylurea | Glibenclamide, glipizide… | Kích thích tụy sản xuất insulin quá mức |
| Kháng sinh | Ciprofloxacin, levofloxacin | Rối loạn chuyển hóa đường |
| Thuốc tim mạch | Propranolol (chẹn beta) | Che giấu triệu chứng hạ đường huyết |
Lưu ý: Một số loại thuốc kết hợp có thể làm tăng nguy cơ mà không gây triệu chứng rõ ràng, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc có bệnh lý mạn tính.
Ai có nguy cơ cao bị hạ đường huyết do thuốc?
Không phải ai dùng thuốc điều trị tiểu đường cũng đều có nguy cơ cao bị hạ đường huyết. Tuy nhiên, một số đối tượng dưới đây cần đặc biệt cẩn trọng:
- Người cao tuổi: Do chức năng gan, thận suy giảm khiến khả năng điều hòa đường huyết kém.
- Người suy gan, suy thận: Các cơ quan chuyển hóa thuốc bị ảnh hưởng, gây tích tụ thuốc trong cơ thể.
- Người bỏ bữa, ăn kiêng sai cách: Ăn không đủ carbohydrate sau khi uống thuốc làm đường huyết tụt nhanh.
- Người thường xuyên vận động quá sức: Gây tiêu hao năng lượng nhanh chóng, dễ tụt đường huyết nếu không bổ sung kịp thời.
Theo thống kê từ Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA), hơn 50% các trường hợp hạ đường huyết nghiêm trọng nhập viện là ở người cao tuổi hoặc có bệnh thận.
Cách xử trí khi bị hạ đường huyết do thuốc
Khi gặp triệu chứng hạ đường huyết, cần xử lý ngay lập tức để tránh diễn tiến xấu. Dưới đây là các bước sơ cứu cần nhớ:
1. Xử lý tại nhà nếu còn tỉnh táo
- Uống 1 ly nước đường (khoảng 15g đường hoặc 3 viên kẹo glucose)
- Chờ 15 phút và kiểm tra lại đường huyết
- Nếu chưa cải thiện, tiếp tục bổ sung thêm đường và ăn nhẹ có tinh bột
2. Khi người bệnh bất tỉnh hoặc không thể uống
- Tiêm glucagon (nếu có sẵn và được hướng dẫn sử dụng)
- Gọi cấp cứu 115 ngay lập tức
- Đặt người bệnh ở tư thế an toàn, không cố đổ thức ăn hoặc nước uống vào miệng
Lưu ý: Sau khi ổn định, cần đến bác sĩ để điều chỉnh liều thuốc phù hợp, tránh tái phát.
Phòng ngừa hạ đường huyết do thuốc
Phòng bệnh hơn chữa bệnh – với người đang sử dụng thuốc có nguy cơ hạ đường huyết, các biện pháp phòng ngừa dưới đây là vô cùng cần thiết:
1. Tuân thủ liều dùng thuốc
- Không tự ý tăng/giảm liều khi không có chỉ định của bác sĩ
- Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng, thời gian uống thuốc so với bữa ăn
2. Ăn đủ bữa, không bỏ bữa
- Chia nhỏ bữa ăn, đặc biệt nếu đang dùng insulin
- Không ăn kiêng hoặc cắt giảm carbohydrate đột ngột
3. Theo dõi đường huyết định kỳ
- Dùng máy đo đường huyết cá nhân vào các thời điểm quan trọng (trước khi ăn, sau khi dùng thuốc, trước vận động mạnh)
- Ghi chép vào sổ theo dõi để bác sĩ điều chỉnh thuốc phù hợp
4. Trang bị kiến thức và kỹ năng xử lý
- Luôn mang theo kẹo glucose hoặc đường khi ra ngoài
- Dán thẻ y tế cá nhân để người xung quanh biết cách hỗ trợ
Câu chuyện có thật: Cảnh báo từ một ca lâm sàng
“Bà T.T.L (62 tuổi), sống tại Đồng Nai, đang điều trị tiểu đường type 2 bằng Glibenclamide. Một sáng nọ, bà chỉ ăn trái cây thay cho bữa sáng do đang ăn kiêng. Chưa đầy 30 phút sau, bà chóng mặt, ngã gục trong nhà. Khi được đưa vào cấp cứu, đường huyết của bà chỉ còn 2,4 mmol/L – mức nguy hiểm. Nhờ tiêm glucose kịp thời, bà qua khỏi, nhưng đây là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ về việc dùng thuốc không đúng cách.”
Qua câu chuyện trên, có thể thấy: chỉ một sơ suất nhỏ cũng có thể dẫn đến hậu quả lớn. Việc tuân thủ phác đồ điều trị và hiểu rõ thuốc mình đang dùng là điều bắt buộc với mọi bệnh nhân.
Khi nào cần đến bệnh viện?
Không phải mọi trường hợp hạ đường huyết đều cần nhập viện, nhưng đừng chủ quan khi có các dấu hiệu sau:
- Triệu chứng không cải thiện sau khi đã uống đường hoặc ăn nhẹ
- Co giật, mất ý thức
- Đường huyết xuống quá thấp (
- Không có người thân hỗ trợ tại nhà
Lời khuyên: Nếu nghi ngờ hạ đường huyết, luôn ưu tiên xử lý ngay tại chỗ và đi khám để xác định nguyên nhân chính xác.
ThuVienBenh.com – Nơi cung cấp thông tin y khoa chính xác
Website ThuVienBenh.com được xây dựng với mục tiêu giúp cộng đồng dễ dàng tiếp cận thông tin y tế chính thống, đáng tin cậy:
- Bài viết do đội ngũ chuyên gia y khoa kiểm duyệt
- Nội dung dễ hiểu, dễ áp dụng với mọi đối tượng
- Cập nhật thường xuyên theo các tài liệu y học uy tín quốc tế
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Hạ đường huyết do thuốc có nguy hiểm không?
Rất nguy hiểm. Nếu không xử lý kịp thời, người bệnh có thể hôn mê, tổn thương thần kinh hoặc thậm chí tử vong.
2. Nên ăn gì khi bị hạ đường huyết?
Nên dùng thực phẩm có đường hấp thu nhanh như nước đường, kẹo glucose, nước trái cây. Sau đó nên ăn thêm bữa phụ có tinh bột để duy trì đường huyết ổn định.
3. Có nên ngừng thuốc điều trị tiểu đường nếu bị hạ đường huyết?
Không nên tự ý ngừng thuốc. Cần gặp bác sĩ để điều chỉnh liều hoặc đổi thuốc phù hợp hơn.
4. Bao lâu sau khi dùng thuốc nên đo đường huyết?
Thông thường nên đo trước ăn, sau ăn 2 tiếng, hoặc bất cứ khi nào thấy dấu hiệu bất thường.
5. Có nên mang theo đường hoặc kẹo bên người?
Rất nên. Đây là biện pháp phòng ngừa đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả với người có nguy cơ hạ đường huyết.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.