Gù lưng và vẹo cột sống là hai tình trạng biến dạng thường gặp ở hệ xương sống, không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình mà còn tác động tiêu cực đến chức năng hô hấp, vận động và chất lượng cuộc sống lâu dài. Tại Việt Nam, tỷ lệ trẻ em và người lớn mắc phải các vấn đề về cột sống đang gia tăng đáng lo ngại, đặc biệt do lối sống hiện đại, tư thế ngồi sai và thiếu vận động. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị hiệu quả của hai tình trạng này.
Gù lưng, vẹo cột sống là gì?
Định nghĩa gù lưng
Gù lưng (kyphosis) là tình trạng cột sống ngực bị cong quá mức ra phía sau, khiến lưng người bệnh trở nên cong như chiếc mai rùa. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến vóc dáng mà còn gây đau lưng, khó thở, thậm chí cản trở sinh hoạt hằng ngày.
Định nghĩa vẹo cột sống
Vẹo cột sống (scoliosis) là hiện tượng cột sống bị cong bất thường sang một bên, tạo thành hình chữ “C” hoặc “S” khi nhìn từ phía sau. Đây là một tình trạng tiến triển âm thầm, thường được phát hiện muộn nếu không được kiểm tra sức khỏe định kỳ.
Phân biệt giữa gù lưng và vẹo cột sống
- Gù lưng: Cong ra sau, thường gặp ở vùng ngực.
- Vẹo cột sống: Cong sang bên, có thể xảy ra ở bất kỳ đoạn nào của cột sống.
Góc độ hình thái và triệu chứng
Trong khi gù lưng khiến lưng bị u lên và đầu chúi về phía trước, thì vẹo cột sống biểu hiện rõ qua lệch vai, lệch hông, lưng không đều. Cả hai đều có thể gây mất cân bằng tư thế và cảm giác đau mỏi thường xuyên.
Ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài
Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, gù lưng và vẹo cột sống có thể dẫn đến:
- Giảm khả năng vận động, khó duy trì tư thế đứng lâu.
- Gây chèn ép phổi và tim, ảnh hưởng hô hấp và tuần hoàn.
- Ảnh hưởng tâm lý, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh.
Nguyên nhân gây ra gù lưng, vẹo cột sống
Nguyên nhân bẩm sinh
Một số trẻ sinh ra đã có dị tật cột sống do bất thường trong quá trình hình thành phôi thai. Những trường hợp này cần được theo dõi sát sao từ khi còn nhỏ để tránh tình trạng xấu đi khi lớn lên.
Nguyên nhân mắc phải
Tư thế sai khi học, làm việc
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất ở học sinh và dân văn phòng. Tư thế ngồi cong lưng, cúi đầu lâu, không thay đổi tư thế trong nhiều giờ khiến cột sống bị biến dạng theo thời gian.
Thiếu canxi, vitamin D
Chế độ ăn nghèo vi chất, đặc biệt là thiếu canxi và vitamin D, làm xương yếu và dễ bị cong vẹo. Trẻ em trong giai đoạn phát triển nếu không được bổ sung đầy đủ có nguy cơ cao mắc gù lưng, vẹo cột sống.
Mắc bệnh lý khác như loãng xương, thoái hóa
Ở người lớn tuổi, các bệnh như loãng xương, thoái hóa đốt sống khiến cấu trúc cột sống mất ổn định, dẫn đến gù lưng hoặc vẹo cột sống thứ phát.
Yếu tố di truyền và môi trường sống
Nghiên cứu cho thấy khoảng 30% các trường hợp vẹo cột sống có liên quan đến yếu tố di truyền. Ngoài ra, trẻ sống trong môi trường thiếu ánh nắng, ít vận động, học tập trong điều kiện bàn ghế không phù hợp… cũng dễ bị cong vẹo cột sống.
Dấu hiệu nhận biết gù lưng và vẹo cột sống
Triệu chứng gù lưng thường gặp
- Lưng cong rõ khi đứng thẳng.
- Đau nhức vùng lưng giữa, nhất là sau khi ngồi lâu.
- Vai rũ xuống, đầu chúi về phía trước.
- Giảm chiều cao rõ rệt theo thời gian.
Triệu chứng vẹo cột sống ở trẻ em và người lớn
- Một bên vai hoặc hông cao hơn bên còn lại.
- Xương sườn nhô lên khi cúi người.
- Khó khăn khi đứng lâu, đi lại không đều chân.
- Đau lưng lan xuống mông hoặc chân (trường hợp nặng).
Các dấu hiệu cần đặc biệt lưu ý
Lệch vai, lệch hông
Trẻ bị vẹo cột sống thường có vai không đều, hông nghiêng một bên, dễ nhận thấy khi mặc quần áo ôm sát.
Đau lưng, mỏi cổ
Đây là triệu chứng điển hình, đặc biệt ở người lớn tuổi hoặc học sinh học online, ngồi sai tư thế lâu ngày.
Chiều cao không phát triển bình thường
Ở trẻ em, nếu cột sống bị gù hoặc vẹo nặng, xương sẽ phát triển lệch lạc, khiến chiều cao chững lại dù đang trong giai đoạn phát triển mạnh.
Biến chứng của gù lưng, vẹo cột sống nếu không điều trị
Ảnh hưởng đến hệ thần kinh
Trong các trường hợp nặng, tình trạng cong vẹo có thể chèn ép vào tủy sống hoặc rễ thần kinh, gây đau lan, tê bì hoặc yếu cơ. Một số bệnh nhân bị ảnh hưởng nghiêm trọng có thể mất khả năng vận động hoặc kiểm soát tiểu tiện.
Suy giảm hô hấp, tuần hoàn
Gù lưng và vẹo cột sống làm biến dạng lồng ngực, khiến dung tích phổi giảm và ảnh hưởng đến chức năng tim mạch. Người bệnh có thể bị khó thở, mệt mỏi, chóng mặt khi vận động nhẹ.
Giảm chất lượng sống
Tư thế sai lệch kéo dài khiến người bệnh mặc cảm về ngoại hình, ảnh hưởng đến sự tự tin và khả năng giao tiếp. Đặc biệt, trẻ em có thể bị bắt nạt hoặc cô lập trong môi trường học đường.
Các phương pháp chẩn đoán
Thăm khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ quan sát tư thế đứng thẳng, dáng đi và hình dạng lưng của người bệnh. Đo chiều cao, kiểm tra độ lệch vai, lệch hông và thực hiện bài kiểm tra cúi người về phía trước để phát hiện bất thường.
Chụp X-quang, MRI
Chụp X-quang giúp xác định rõ góc vẹo của cột sống (góc Cobb), vị trí gù hoặc vẹo và mức độ biến dạng. Trong một số trường hợp, MRI được chỉ định để đánh giá tổn thương phần mềm hoặc chèn ép tủy.
Đánh giá độ lệch cột sống
Góc lệch từ 10 độ trở lên được xem là vẹo cột sống. Bác sĩ sẽ đo chính xác để phân loại mức độ nhẹ, trung bình hay nặng và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.
Điều trị gù lưng, vẹo cột sống hiệu quả
Vật lý trị liệu và các bài tập hỗ trợ
Bài tập kéo giãn cột sống
Các bài tập kéo giãn nhẹ nhàng như nằm ngửa trên thảm, kéo đầu gối lên ngực, nằm úp nâng người giúp cải thiện độ cong và tăng độ dẻo dai của cơ lưng.
Bài tập yoga chỉnh tư thế
Các tư thế như tư thế rắn hổ mang (Cobra), mèo – bò (Cat-Cow), chiến binh (Warrior) giúp điều chỉnh cột sống hiệu quả, đồng thời thư giãn tinh thần.
Đai lưng chỉnh hình
Đối với trẻ em đang trong độ tuổi phát triển hoặc người bệnh có mức độ cong vẹo trung bình, việc sử dụng đai chỉnh hình giúp duy trì cột sống ở tư thế đúng và hạn chế tiến triển nặng hơn. Tuy nhiên, cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa chỉnh hình.
Phẫu thuật trong trường hợp nặng
Khi góc lệch quá 40 độ (vẹo) hoặc 70 độ (gù), người bệnh có nguy cơ biến chứng thần kinh, tổn thương nội tạng. Lúc này, phẫu thuật nắn chỉnh và cố định cột sống bằng nẹp, ốc vít là lựa chọn cần thiết.
Kết hợp chế độ dinh dưỡng hợp lý
Bổ sung thực phẩm giàu canxi, vitamin D và protein như sữa, cá hồi, trứng, rau lá xanh giúp xương chắc khỏe. Tránh thực phẩm chế biến sẵn, nhiều đường vì có thể gây viêm và giảm mật độ xương.
Phòng ngừa gù lưng, vẹo cột sống như thế nào?
Giữ đúng tư thế khi học tập và làm việc
Luôn ngồi lưng thẳng, hai vai cân bằng, mắt ngang tầm màn hình. Sử dụng ghế và bàn học đúng chiều cao để tránh cúi gập người.
Khuyến khích vận động thể thao
Các môn như bơi lội, bóng rổ, đạp xe giúp kéo giãn cột sống và duy trì cơ lưng khỏe mạnh. Tránh để trẻ ngồi học quá lâu mà không vận động.
Chế độ dinh dưỡng hỗ trợ phát triển xương
Vai trò của canxi, vitamin D, magie
- Canxi: Giúp xương chắc khỏe, phòng ngừa loãng xương.
- Vitamin D: Hỗ trợ hấp thu canxi tốt hơn.
- Magie: Ổn định hoạt động cơ – thần kinh, tăng mật độ xương.
Chia sẻ thực tế: Hành trình của một học sinh lớp 8
Câu chuyện có thật về em H.T.N (13 tuổi, TP.HCM)
Trong một lần khám sức khỏe định kỳ ở trường, em N. được bác sĩ phát hiện có biểu hiện lệch vai. Sau khi được chụp X-quang, bác sĩ chẩn đoán em bị vẹo cột sống với góc lệch 22 độ.
Phát hiện cong vẹo cột sống khi kiểm tra sức khỏe học kỳ
Gia đình trước đó hoàn toàn không biết vì em N. học giỏi và ít than đau mỏi. Tuy nhiên, bác sĩ nhận thấy biểu hiện rõ khi cúi người kiểm tra lưng.
Quá trình điều trị kéo dài 8 tháng bằng vật lý trị liệu
Em được hướng dẫn đeo đai chỉnh hình, tập vật lý trị liệu tại nhà 4 buổi/tuần. Kết hợp chế độ dinh dưỡng giàu canxi và vitamin D. Sau 8 tháng, góc lệch giảm còn 10 độ và tình trạng gần như ổn định.
Kết quả hồi phục và lời khuyên từ mẹ em
“Phát hiện sớm là chìa khóa. Nếu gia đình không kiểm tra định kỳ, có thể con tôi đã phải phẫu thuật. Giờ đây, cháu hoàn toàn khỏe mạnh và tự tin hơn rất nhiều.” – Chị Thanh, mẹ của N.
Kết luận
Gù lưng và vẹo cột sống không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà còn là mối nguy hại đến sức khỏe thể chất và tinh thần nếu không điều trị đúng cách. Việc phát hiện sớm, can thiệp kịp thời bằng vật lý trị liệu, điều chỉnh tư thế và chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp cải thiện tình trạng hiệu quả và tránh biến chứng nghiêm trọng. Hãy quan tâm đến tư thế của chính mình và con trẻ mỗi ngày, vì sức khỏe cột sống chính là nền tảng của một cuộc sống khỏe mạnh, năng động.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Bao nhiêu độ thì được xem là vẹo cột sống?
Khi góc cong của cột sống (góc Cobb) từ 10 độ trở lên được xem là vẹo cột sống và cần theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa.
2. Vẹo cột sống có chữa khỏi hoàn toàn không?
Trường hợp nhẹ phát hiện sớm có thể điều chỉnh hiệu quả bằng tập luyện và đeo đai. Trường hợp nặng cần can thiệp phẫu thuật nhưng vẫn có thể phục hồi tốt nếu tuân thủ đúng phác đồ điều trị.
3. Gù lưng ở người lớn có thể cải thiện bằng bài tập không?
Có. Dù không thể phục hồi hoàn toàn như ban đầu, nhưng các bài tập yoga, kéo giãn và vật lý trị liệu sẽ giúp giảm cong, cải thiện thẩm mỹ và giảm đau.
4. Có nên cho trẻ sử dụng đai chỉnh lưng thường xuyên?
Chỉ nên dùng theo chỉ định của bác sĩ. Đeo sai cách hoặc quá thường xuyên có thể làm yếu cơ lưng, gây phản tác dụng.
5. Bao lâu nên khám cột sống định kỳ cho trẻ?
Với trẻ từ 6–16 tuổi, nên kiểm tra cột sống ít nhất 1 lần mỗi năm, đặc biệt nếu trẻ học tập lâu giờ, ít vận động hoặc có biểu hiện lệch vai, lưng cong.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.