Giảm tiểu cầu do cường lách là một nguyên nhân thường bị bỏ sót trong chẩn đoán các rối loạn huyết học. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng đông máu của cơ thể mà còn có thể là biểu hiện tiềm ẩn của nhiều bệnh lý nghiêm trọng khác. Hiểu đúng về giảm tiểu cầu do cường lách sẽ giúp người bệnh có hướng điều trị hiệu quả, ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.
Giảm tiểu cầu là gì?
Tiểu cầu là thành phần quan trọng trong máu, giúp cầm máu và làm lành tổn thương mạch máu. Giảm tiểu cầu là khi số lượng tiểu cầu trong máu giảm xuống dưới mức bình thường (dưới 150.000/mm³). Người bị giảm tiểu cầu có nguy cơ cao bị chảy máu, xuất huyết dưới da hoặc các cơ quan nội tạng.
Nguyên nhân gây giảm tiểu cầu
- Do giảm sản xuất tại tủy xương (ví dụ: ung thư, hóa trị, thiếu hụt vitamin B12 hoặc acid folic).
- Do phá hủy tiểu cầu quá mức (viêm gan, lupus ban đỏ, sốt xuất huyết, hội chứng Evans,…).
- Do phân phối bất thường – trong đó nổi bật là do cường lách.
Cường lách là gì?
Cường lách (hypersplenism) là tình trạng lách hoạt động quá mức, dẫn đến phá hủy nhanh chóng các tế bào máu bao gồm hồng cầu, bạch cầu và đặc biệt là tiểu cầu. Đây là nguyên nhân thứ phát gây giảm tiểu cầu khá phổ biến, đặc biệt trong các bệnh lý gan mạn tính và các bệnh lý máu.
Các nguyên nhân dẫn đến cường lách
- Xơ gan – nguyên nhân phổ biến nhất gây cường lách do tăng áp lực tĩnh mạch cửa.
- Bệnh lý huyết học như bạch cầu mạn dòng tủy, lymphoma.
- Bệnh nhiễm trùng mạn tính như lao, sốt rét, viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn.
- Rối loạn chuyển hóa như bệnh Gaucher, bệnh Niemann-Pick.
Cơ chế gây giảm tiểu cầu trong cường lách
Trong tình trạng cường lách, lách trở nên to ra và giữ lại quá nhiều máu. Tiểu cầu bị giữ lại tại lách và bị phá hủy sớm hơn bình thường, dẫn đến số lượng tiểu cầu tuần hoàn trong máu giảm xuống. Ở người khỏe mạnh, khoảng 30% tiểu cầu nằm trong lách; nhưng trong cường lách, con số này có thể lên tới 80–90%, gây nên tình trạng giảm tiểu cầu kéo dài.
Triệu chứng giảm tiểu cầu do cường lách
Biểu hiện lâm sàng của giảm tiểu cầu do cường lách thường không đặc hiệu và dễ bị nhầm lẫn với các nguyên nhân khác:
- Chảy máu chân răng, chảy máu cam tự phát.
- Xuất huyết dưới da: những đốm xuất huyết nhỏ li ti (petechiae), bầm tím không rõ nguyên nhân.
- Kinh nguyệt kéo dài hoặc ra máu nhiều hơn bình thường ở phụ nữ.
- Mệt mỏi, xanh xao nếu có kèm theo thiếu máu.
- Sờ thấy lách to dưới bờ sườn trái (lách thường không sờ thấy ở người bình thường).
Hình ảnh minh họa lâm sàng
Chẩn đoán giảm tiểu cầu do cường lách
Việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân giảm tiểu cầu là bước quan trọng để điều trị hiệu quả. Chẩn đoán giảm tiểu cầu do cường lách bao gồm:
1. Lâm sàng
- Tiền sử bệnh gan mạn tính, viêm gan siêu vi.
- Khám thực thể thấy lách to dưới bờ sườn trái.
- Không có dấu hiệu nhiễm trùng cấp tính hoặc các bệnh tự miễn rõ ràng.
2. Cận lâm sàng
- Công thức máu: giảm tiểu cầu, có thể kèm giảm hồng cầu và bạch cầu.
- Siêu âm bụng: lách to, tăng kích thước so với bình thường (bình thường
- Chụp CT hoặc MRI ổ bụng: đánh giá mức độ to của lách và loại trừ các khối u.
- Chức năng gan: men gan tăng, giảm albumin nếu có xơ gan nền.
Bảng so sánh: Giảm tiểu cầu do cường lách và các nguyên nhân khác
| Tiêu chí | Cường lách | Sốt xuất huyết | Xuất huyết giảm tiểu cầu miễn dịch (ITP) |
|---|---|---|---|
| Khởi phát | Tiến triển từ từ | Cấp tính | Thường cấp hoặc bán cấp |
| Lách to | Thường gặp | Hiếm | Không có |
| Giảm các dòng tế bào máu khác | Có thể có | Không điển hình | Chỉ giảm tiểu cầu |
| Chức năng gan | Thường bất thường | Bình thường | Bình thường |
Điều trị giảm tiểu cầu do cường lách
(Phần này sẽ được tiếp tục trong nửa sau của bài viết)
Điều trị giảm tiểu cầu do cường lách
1. Điều trị nguyên nhân gốc
Giảm tiểu cầu do cường lách thường là hậu quả của các bệnh lý nền, vì vậy việc điều trị triệt để nguyên nhân là chìa khóa giúp cải thiện tình trạng tiểu cầu:
- Xơ gan: điều trị viêm gan siêu vi, sử dụng thuốc làm giảm áp lực tĩnh mạch cửa.
- Bệnh máu ác tính: hóa trị, xạ trị hoặc ghép tủy nếu cần.
- Bệnh nhiễm trùng mạn tính: điều trị bằng kháng sinh/thuốc kháng virus thích hợp.
2. Điều trị triệu chứng
Trong một số trường hợp, giảm tiểu cầu quá nặng cần xử trí cấp cứu hoặc hỗ trợ điều trị triệu chứng:
- Truyền tiểu cầu nếu số lượng tiểu cầu
- Tránh dùng thuốc chống kết tập tiểu cầu (aspirin, NSAIDs) khi không cần thiết.
- Hạn chế vận động mạnh để tránh nguy cơ chấn thương, chảy máu nội tạng.
3. Phẫu thuật cắt lách
Phẫu thuật cắt lách được cân nhắc trong những trường hợp cường lách gây giảm tiểu cầu nặng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, hoặc không đáp ứng với điều trị nội khoa.
Lưu ý: Sau khi cắt lách, bệnh nhân có nguy cơ cao mắc các nhiễm trùng nặng (như nhiễm phế cầu, H. influenzae), do đó cần tiêm chủng phòng ngừa đầy đủ và theo dõi sát sau phẫu thuật.
Biến chứng có thể gặp nếu không điều trị
- Xuất huyết nghiêm trọng: có thể gây mất máu cấp, choáng, đe dọa tính mạng.
- Nhiễm trùng tái phát: khi giảm cả bạch cầu trong cường lách nặng.
- Thiếu máu mạn tính: làm giảm khả năng lao động, ảnh hưởng đến sinh hoạt.
- Biến chứng gan mật: đặc biệt ở người bị xơ gan, có thể dẫn đến vỡ giãn tĩnh mạch thực quản, cổ trướng, hôn mê gan.
Lời khuyên từ chuyên gia
“Giảm tiểu cầu do cường lách là một biểu hiện lâm sàng quan trọng, nhưng thường bị bỏ sót nếu không có thăm khám kỹ lưỡng. Việc phát hiện sớm lách to và nguyên nhân nền như xơ gan hoặc bệnh huyết học giúp tránh được những biến chứng nguy hiểm về sau.”
– TS.BS Nguyễn Đức Minh, Chuyên gia huyết học – truyền máu.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Giảm tiểu cầu do cường lách có nguy hiểm không?
Có. Nếu không điều trị, người bệnh có thể bị xuất huyết nghiêm trọng, đặc biệt là chảy máu nội tạng, xuất huyết tiêu hóa hoặc não. Ngoài ra, tình trạng này còn là dấu hiệu của nhiều bệnh lý nền nguy hiểm như xơ gan, ung thư máu.
2. Có thể điều trị khỏi hoàn toàn không?
Điều trị khỏi hay không phụ thuộc vào nguyên nhân nền. Nếu là do bệnh có thể chữa khỏi (như lao, nhiễm trùng mạn), giảm tiểu cầu có thể cải thiện hoàn toàn. Nếu do xơ gan, việc kiểm soát ổn định gan và áp lực tĩnh mạch cửa sẽ giúp cải thiện lâu dài.
3. Sau phẫu thuật cắt lách có cần theo dõi gì không?
Có. Người bệnh cần tiêm các vắc xin phòng ngừa nhiễm khuẩn, theo dõi sát dấu hiệu nhiễm trùng, và thường xuyên kiểm tra công thức máu. Một số trường hợp sẽ cần dùng kháng sinh dự phòng dài hạn.
4. Làm thế nào để phát hiện sớm giảm tiểu cầu do cường lách?
Người có tiền sử bệnh gan mạn, viêm gan siêu vi, hoặc sờ thấy lách to nên chủ động đi khám định kỳ. Xét nghiệm máu đơn giản (CBC) có thể phát hiện sớm tình trạng giảm tiểu cầu.
Kết luận
Giảm tiểu cầu do cường lách là tình trạng phổ biến nhưng dễ bị nhầm lẫn với các nguyên nhân khác. Việc phát hiện và điều trị sớm không chỉ giúp cải thiện tiên lượng mà còn phòng tránh được nhiều biến chứng nguy hiểm. Hiểu rõ về nguyên nhân, cơ chế, triệu chứng và hướng điều trị sẽ giúp người bệnh chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe bản thân.
Kêu gọi hành động (CTA)
Nếu bạn hoặc người thân có triệu chứng xuất huyết bất thường hoặc đang sống chung với bệnh gan mạn, hãy đến các cơ sở y tế chuyên khoa huyết học hoặc gan mật để được khám và tư vấn sớm. Đừng để những dấu hiệu nhỏ trở thành mối nguy lớn cho sức khỏe.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.