Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) đang trở thành một vấn đề y tế ngày càng phổ biến trên toàn cầu, đặc biệt ở các nước có tỷ lệ béo phì và tiểu đường cao. Không giống như bệnh gan do rượu, NAFLD xảy ra ở những người không sử dụng hoặc chỉ sử dụng rất ít rượu, nhưng gan vẫn tích tụ mỡ quá mức. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, ước tính có khoảng 25% dân số thế giới đang mắc NAFLD, với tỷ lệ đang tiếp tục gia tăng ở cả người lớn và trẻ em.
Vậy gan nhiễm mỡ không do rượu thực chất là gì, có nguy hiểm không, và điều trị như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu toàn diện trong bài viết dưới đây.
1. Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là gì?
1.1 Khái niệm NAFLD
NAFLD (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease) là tình trạng gan tích tụ quá nhiều chất béo (chủ yếu là triglyceride) trong tế bào gan mà không phải do tiêu thụ rượu bia. Khi lượng mỡ chiếm hơn 5–10% trọng lượng gan, người bệnh được chẩn đoán mắc gan nhiễm mỡ.
NAFLD được xem là một biểu hiện của rối loạn chuyển hóa, thường gặp ở những người béo phì, tiểu đường type 2, rối loạn lipid máu hoặc hội chứng chuyển hóa. Tuy nhiên, bệnh cũng có thể xuất hiện ở người có chỉ số BMI bình thường.
1.2 Phân loại: NAFL vs NASH
NAFLD gồm hai thể bệnh chính:
- NAFL (Non-Alcoholic Fatty Liver): là thể nhẹ, không có viêm gan hoặc tổn thương tế bào gan. Đây là giai đoạn sớm và có thể hồi phục nếu điều chỉnh lối sống kịp thời.
- NASH (Non-Alcoholic Steatohepatitis): là thể nặng hơn, có viêm gan và tổn thương tế bào gan. NASH có nguy cơ tiến triển thành xơ gan, thậm chí ung thư gan nếu không kiểm soát tốt.
.JPG "Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Nguyên nhân, triệu chứng và hướng điều trị hiệu quả 8")
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây NAFLD
2.1 Nguyên nhân phổ biến
Dù không liên quan đến rượu, nhưng NAFLD có liên hệ chặt chẽ với các rối loạn chuyển hóa. Những nguyên nhân chính bao gồm:
- Béo phì và thừa cân: là yếu tố phổ biến nhất, đặc biệt là béo bụng.
- Đái tháo đường type 2: làm tăng đề kháng insulin, dẫn đến tích tụ mỡ trong gan.
- Tăng lipid máu: như tăng triglyceride, cholesterol toàn phần hoặc LDL-c.
- Chế độ ăn thiếu lành mạnh: ăn nhiều tinh bột tinh chế, đường, thức ăn nhanh giàu chất béo bão hòa.
2.2 Các yếu tố nguy cơ
Nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ mắc NAFLD, bao gồm:
- Tuổi trên 40
- Ít vận động, lối sống tĩnh tại
- Di truyền (tiền sử gia đình có người bị NAFLD)
- Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS)
- Suy giáp, hội chứng ngưng thở khi ngủ
3. Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết
3.1 NAFLD thường không có triệu chứng rõ ràng
Đa phần bệnh nhân NAFLD không có triệu chứng rõ rệt trong giai đoạn đầu. Bệnh thường được phát hiện tình cờ qua siêu âm hoặc xét nghiệm máu định kỳ.
3.2 Các dấu hiệu cảnh báo cần lưu ý
Khi bệnh tiến triển, một số biểu hiện có thể xuất hiện như:
- Cảm giác mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân
- Đau âm ỉ hoặc tức vùng bụng trên bên phải
- Sút cân không chủ ý
- Gan to khi sờ
Ở giai đoạn NASH hoặc xơ gan, bệnh nhân có thể gặp thêm các dấu hiệu như vàng da, cổ trướng, lách to, hoặc xuất huyết dưới da.
4. Biến chứng nguy hiểm của NAFLD
4.1 Viêm gan nhiễm mỡ (NASH)
Khi NAFLD tiến triển thành NASH, gan không chỉ bị tích mỡ mà còn viêm và tổn thương tế bào. Khoảng 20–30% người bị NAFLD có thể tiến triển thành NASH. Đây là giai đoạn cần được theo dõi chặt chẽ và điều trị nghiêm túc.
4.2 Xơ gan và ung thư gan
NASH có thể dẫn đến:
- Xơ gan: các mô gan khỏe mạnh bị thay thế bởi mô xơ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng gan.
- Ung thư gan (HCC): một biến chứng nguy hiểm, dù không phổ biến nhưng có thể xảy ra ngay cả khi chưa xơ gan hoàn toàn.
Theo một nghiên cứu của Hiệp hội Gan Hoa Kỳ (AASLD), tỷ lệ bệnh nhân NAFLD tiến triển đến ung thư gan đang gia tăng, đặc biệt ở nhóm người lớn tuổi và có kèm theo bệnh chuyển hóa.
5. Chẩn đoán gan nhiễm mỡ không do rượu
5.1 Khám lâm sàng và tiền sử bệnh
Bác sĩ sẽ khai thác các thông tin liên quan đến chế độ ăn, thói quen vận động, tiền sử rượu bia, bệnh chuyển hóa (tiểu đường, tăng huyết áp, mỡ máu) và tiền sử gia đình có bệnh gan. Khám thực thể có thể phát hiện gan to, đau nhẹ vùng hạ sườn phải.
5.2 Xét nghiệm máu và hình ảnh học
Các xét nghiệm phổ biến để hỗ trợ chẩn đoán NAFLD gồm:
- Men gan (ALT, AST): thường tăng nhẹ trong giai đoạn NAFLD hoặc NASH.
- Siêu âm gan: phương pháp phổ biến để phát hiện mỡ trong gan.
- Fibroscan: đo độ xơ hóa và độ đàn hồi gan, đánh giá mức độ tổn thương gan.
- MRI-PDFF hoặc CT scan gan: sử dụng trong các trường hợp cần đánh giá chính xác hàm lượng mỡ.
5.3 Sinh thiết gan (nếu cần thiết)
Sinh thiết gan là tiêu chuẩn vàng để xác định mức độ viêm, xơ hóa và phân biệt giữa NAFL và NASH. Tuy nhiên, đây là phương pháp xâm lấn nên chỉ được chỉ định trong các trường hợp đặc biệt khi chẩn đoán chưa rõ ràng.
6. Điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu
6.1 Thay đổi lối sống
Đây là nền tảng trong điều trị NAFLD. Nhiều nghiên cứu cho thấy giảm 5–10% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện rõ rệt chức năng gan. Các biện pháp bao gồm:
- Giảm cân an toàn từ 0,5–1kg/tuần
- Tăng cường hoạt động thể lực (ít nhất 150 phút/tuần)
- Chế độ ăn Địa Trung Hải (giàu rau xanh, cá, ngũ cốc nguyên hạt, dầu ô liu)
- Hạn chế thực phẩm chứa đường tinh luyện và chất béo bão hòa
6.2 Điều trị thuốc
Hiện chưa có thuốc đặc hiệu được FDA phê duyệt cho NAFLD, nhưng một số nhóm thuốc có thể được dùng trong từng trường hợp cụ thể:
- Thuốc tăng nhạy cảm insulin: như Pioglitazone, Metformin
- Vitamin E: có thể giúp cải thiện tổn thương gan ở bệnh nhân không tiểu đường
- Statin: dùng để điều chỉnh rối loạn lipid máu, gián tiếp cải thiện NAFLD
Việc sử dụng thuốc cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa gan mật hoặc nội tiết.
6.3 Theo dõi và kiểm soát bệnh đi kèm
Người bệnh cần được theo dõi định kỳ men gan, mỡ máu, đường huyết và các biến chứng gan. Kiểm soát tốt các bệnh lý đi kèm như:
- Tiểu đường
- Tăng huyết áp
- Rối loạn lipid máu
7. Phòng ngừa gan nhiễm mỡ không do rượu
7.1 Ăn uống lành mạnh
Xây dựng một chế độ ăn khoa học, ít đường và chất béo xấu, nhiều rau quả và chất xơ sẽ giúp phòng ngừa hiệu quả NAFLD.
7.2 Tập thể dục đều đặn
Vận động tối thiểu 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần giúp duy trì cân nặng ổn định và giảm nguy cơ rối loạn chuyển hóa.
7.3 Kiểm soát cân nặng và bệnh nền
Giảm cân dần dần ở người thừa cân/béo phì và kiểm soát tốt các bệnh lý chuyển hóa là biện pháp then chốt để phòng bệnh.
8. Gan nhiễm mỡ không do rượu có nguy hiểm không?
8.1 Khi nào cần đi khám?
Nên đi khám khi có một trong các dấu hiệu sau:
- Đau vùng hạ sườn phải, mệt mỏi không rõ nguyên nhân
- Tiền sử béo phì, tiểu đường, rối loạn mỡ máu
- Phát hiện tăng men gan hoặc gan to khi khám sức khỏe
8.2 Tiên lượng bệnh nếu phát hiện sớm
Gan nhiễm mỡ ở giai đoạn NAFL hoàn toàn có thể hồi phục nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát, bệnh có thể tiến triển thành NASH, xơ gan và ung thư gan – những biến chứng đe dọa tính mạng.
9. Câu hỏi thường gặp
9.1 Gan nhiễm mỡ không do rượu có chữa được không?
Hiện tại NAFLD chưa có thuốc chữa đặc hiệu, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát và phục hồi bằng cách thay đổi lối sống, giảm cân và kiểm soát bệnh đi kèm. Điều quan trọng là phát hiện sớm và điều trị kịp thời.
9.2 Có cần kiêng tuyệt đối chất béo không?
Không cần kiêng hoàn toàn chất béo, nhưng nên hạn chế chất béo bão hòa (mỡ động vật, dầu chiên đi chiên lại) và tăng cường chất béo không bão hòa (dầu ô liu, cá béo). Sự cân bằng dinh dưỡng vẫn rất quan trọng trong chế độ ăn của người bệnh.
10. Kết luận
Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là bệnh lý thầm lặng nhưng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và kiểm soát sớm. Việc thay đổi lối sống, kiểm soát cân nặng và điều trị bệnh lý nền đóng vai trò quyết định trong việc ngăn chặn tiến triển bệnh. Hãy duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, vận động đều đặn và khám sức khỏe định kỳ để bảo vệ lá gan và sức khỏe tổng thể của bạn.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.