Đường thở là “cửa ngõ sinh tử” của cơ thể, bất kỳ dị vật nào mắc kẹt ở đây đều tiềm ẩn nguy cơ ngừng thở, suy hô hấp và tử vong trong tích tắc. Tuy nhiên, dị vật đường thở vẫn đang là vấn đề y tế phổ biến, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người cao tuổi. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ: dị vật đường thở là gì, triệu chứng ra sao, và cách xử lý để tránh hậu quả đáng tiếc.
1. Dị vật đường thở là gì?
1.1 Khái niệm dị vật đường thở
Dị vật đường thở là tình trạng các vật thể lạ như thức ăn, đồ chơi, hạt nhỏ, xương cá, răng giả… vô tình rơi vào và mắc lại trong hệ thống đường thở, bao gồm thanh quản, khí quản, phế quản. Khi dị vật tồn tại trong đường thở, nó có thể gây ra tắc nghẽn một phần hoặc hoàn toàn, đe dọa nghiêm trọng tính mạng người bệnh.
1.2 Phân loại dị vật theo vị trí: Thanh quản – Khí quản – Phế quản
- Dị vật thanh quản: Là vị trí dễ gây ra tình trạng tắc nghẽn cấp tính nhất, nguy hiểm nhất, gây ngừng thở tức thì.
- Dị vật khí quản: Có thể làm hẹp đường thở, gây khó thở, tiếng thở rít, ho sặc sụa liên tục.
- Dị vật phế quản: Dị vật thường rơi vào phế quản phải nhiều hơn (70%) vì phế quản phải to và thẳng hơn. Dị vật ở đây dễ gây viêm phổi, xẹp phổi kéo dài.
1.3 Nguyên nhân gây dị vật đường thở
Những nguyên nhân phổ biến khiến dị vật lọt vào đường thở bao gồm:
- Ăn uống không cẩn thận, vừa ăn vừa cười đùa, nói chuyện.
- Để trẻ nhỏ cầm, ngậm các vật nhỏ như bi, hạt, đồng xu, nút áo.
- Người cao tuổi đeo răng giả lỏng lẻo, nuốt thức ăn cứng.
- Bệnh lý thần kinh làm suy yếu phản xạ nuốt, ho.
Hình ảnh minh họa dị vật đường thở – Nguồn: Pharmacity
2. Những đối tượng nguy cơ cao
2.1 Trẻ nhỏ
Theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ em dưới 5 tuổi chiếm tới 75% các trường hợp tử vong do dị vật đường thở. Ở độ tuổi này, trẻ thường xuyên đưa mọi vật vào miệng, chưa nhận thức được nguy hiểm, kỹ năng nhai nuốt còn hạn chế, dễ sặc khi ăn hoặc chơi đùa.
2.2 Người cao tuổi
Người lớn tuổi, đặc biệt là người có bệnh nền thần kinh (tai biến, Parkinson, sa sút trí tuệ), rối loạn nuốt, đeo răng giả, phản xạ ho yếu, cũng rất dễ bị dị vật đường thở. Thậm chí, những dị vật rất nhỏ như hạt lạc, xương cá cũng đủ gây tắc nghẽn khí quản hoặc viêm phổi kéo dài.
2.3 Người rối loạn nuốt, thần kinh
Bệnh nhân sau đột quỵ, phẫu thuật vùng hầu họng, ung thư vùng họng, người bệnh thần kinh, hoặc người hôn mê là nhóm có nguy cơ cao. Do các cơ kiểm soát hầu họng yếu, phản xạ bảo vệ đường thở suy giảm, thức ăn hoặc dị vật rất dễ lọt vào khí quản.
3. Dấu hiệu nhận biết dị vật đường thở
3.1 Dấu hiệu dị vật cấp tính
Khi dị vật mắc ở thanh quản, khí quản gây bít tắc hoàn toàn, các dấu hiệu sẽ xuất hiện rầm rộ, rõ ràng:
- Đột ngột ho sặc sụa, không thể nói, không phát ra tiếng.
- Khó thở dữ dội, ngạt thở, tím tái môi, đầu chi.
- Người bệnh dùng tay ôm cổ trong vô thức (dấu hiệu quốc tế của ngạt thở).
- Có thể nhanh chóng dẫn tới ngưng thở, hôn mê nếu không được xử trí kịp thời.
3.2 Dấu hiệu dị vật mạn tính
Dị vật nhỏ rơi xuống phế quản có thể tồn tại âm thầm, gây các triệu chứng kéo dài khó nhận biết:
- Ho dai dẳng không rõ nguyên nhân, kéo dài hàng tuần, tháng.
- Ho khò khè, tiếng thở bất thường từng cơn.
- Viêm phổi tái đi tái lại không đáp ứng điều trị kháng sinh.
- Khó thở khi vận động, ăn uống.
3.3 Các dấu hiệu nguy hiểm cần lưu ý
Khi phát hiện các triệu chứng sau, cần đưa người bệnh đi cấp cứu ngay lập tức:
- Khó thở tăng dần, tím tái da, môi.
- Ngưng thở, lịm dần, mất ý thức.
- Khò khè kéo dài không cải thiện sau điều trị thông thường.
4. Biến chứng nguy hiểm nếu không xử trí kịp thời
4.1 Suy hô hấp cấp
Dị vật gây bít tắc đường thở có thể khiến người bệnh ngừng thở, suy hô hấp cấp chỉ trong vài phút. Nếu không được cấp cứu kịp thời, bệnh nhân có thể tử vong hoặc tổn thương não không hồi phục do thiếu oxy kéo dài.
4.2 Viêm phổi do dị vật
Dị vật nhỏ mắc lại lâu ngày trong phế quản là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, gây viêm phổi mạn tính, áp xe phổi, thậm chí ho ra máu. Bệnh thường không đáp ứng tốt với điều trị nội khoa nếu dị vật không được lấy ra.
4.3 Tử vong do ngạt thở
Trường hợp dị vật gây tắc nghẽn hoàn toàn khí quản (hạt nhãn, xương gà, đồng xu…) sẽ khiến bệnh nhân tử vong rất nhanh nếu không được sơ cứu hoặc cấp cứu y tế đúng cách.
Hình ảnh nội soi dị vật khí quản – phế quản (Nguồn: Bệnh viện Hữu Lũng)
5. Cách xử trí khi nghi ngờ dị vật đường thở
5.1 Sơ cứu dị vật đường thở tại chỗ
Việc sơ cứu đúng cách trong những giây phút đầu tiên có thể cứu sống người bệnh khỏi nguy cơ ngừng thở, tử vong. Dưới đây là các phương pháp sơ cứu phổ biến, được áp dụng tùy theo lứa tuổi.
5.1.1 Kỹ thuật Heimlich ở người lớn
Kỹ thuật Heimlich là phương pháp sơ cứu tiêu chuẩn được khuyến cáo bởi Hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) nhằm tạo áp lực trong khoang bụng, đẩy mạnh không khí lên, làm bật dị vật ra ngoài.
- Đứng phía sau nạn nhân, vòng tay ôm ngang bụng, dưới xương sườn.
- Một tay nắm lại, đặt ở giữa bụng, tay còn lại đặt lên trên.
- Dùng lực kéo mạnh lên phía trên, lặp lại liên tục 5-6 lần cho đến khi dị vật được đẩy ra hoặc nạn nhân ho khạc được dị vật.
5.1.2 Kỹ thuật vỗ lưng – ấn ngực ở trẻ nhỏ
Với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, tuyệt đối không được áp dụng Heimlich. Thay vào đó, thực hiện theo hướng dẫn từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO):
- Đặt trẻ nằm úp trên cánh tay, đầu thấp hơn thân.
- Dùng gót bàn tay vỗ mạnh 5 cái vào vùng giữa lưng (khoảng giữa 2 xương bả vai).
- Nếu dị vật chưa ra, lật trẻ lại, dùng 2 ngón tay ấn mạnh 5 lần vào vùng dưới ngực (giữa ngực, ngay dưới đường núm vú).
- Lặp lại cho đến khi trẻ thở lại bình thường hoặc dị vật được loại bỏ.
5.2 Xử trí chuyên sâu tại cơ sở y tế
5.2.1 Nội soi gắp dị vật
Nếu dị vật không được đẩy ra bằng sơ cứu, bác sĩ sẽ chỉ định nội soi khí – phế quản bằng ống soi mềm hoặc ống soi cứng để gắp dị vật. Đây là phương pháp an toàn, hiệu quả cao, ít xâm lấn, giúp lấy dị vật chính xác, hạn chế tổn thương mô đường thở.
5.2.2 Phẫu thuật khi dị vật phức tạp
Trong những trường hợp hiếm gặp khi dị vật lớn, nằm sâu, gây viêm mủ hoặc tổn thương phế quản nghiêm trọng, bác sĩ có thể phải chỉ định phẫu thuật mở khí quản hoặc mở phế quản để lấy dị vật trực tiếp.
6. Phòng ngừa dị vật đường thở hiệu quả
6.1 Phòng tránh ở trẻ nhỏ
- Không để trẻ dưới 3 tuổi chơi các đồ vật nhỏ, dễ nuốt (hạt, bi, nút áo…)
- Không cho trẻ ăn các loại thực phẩm cứng, trơn (nho, lạc, kẹo cứng) khi chưa có kỹ năng nhai nuốt tốt.
- Luôn giám sát trẻ khi ăn uống, chơi đùa.
6.2 Lưu ý với người lớn tuổi, người bệnh nền
- Kiểm tra định kỳ và chỉnh sửa răng giả lỏng lẻo.
- Ăn chậm, nhai kỹ, không nói chuyện khi ăn.
- Với người bệnh thần kinh, cần chế biến thực phẩm mềm, dễ nuốt, theo dõi sát khi ăn uống.
6.3 Tập thói quen ăn uống an toàn
- Không vừa ăn vừa cười đùa, nói chuyện hoặc nằm khi ăn uống.
- Thực hiện ăn chậm, nhai kỹ, tránh các loại thực phẩm nguy cơ cao khi chưa quen (xương cá, hạt nhỏ…)
7. Câu chuyện thực tế: Dị vật nhỏ, nguy hiểm lớn
“Một trường hợp bé trai 2 tuổi tại TP.HCM trong lúc chơi đã vô tình nuốt hạt nhãn, gây tắc khí quản hoàn toàn. Khi bé tím tái, ngưng thở, mẹ bé lập tức thực hiện thủ thuật vỗ lưng, ép ngực. Nhờ xử trí kịp thời, bé đã ho bật dị vật ra và qua cơn nguy kịch. Trường hợp này là minh chứng rõ ràng về việc hiểu đúng, làm đúng có thể cứu mạng người thân ngay trong tích tắc.”
— Theo báo cáo từ Bệnh viện Nhi Đồng 1, TP.HCM.
FAQ – Những câu hỏi thường gặp về dị vật đường thở
1. Dị vật nhỏ có thể gây nguy hiểm không?
Có. Dù là dị vật nhỏ như hạt đậu, hạt nhãn nhưng nếu rơi vào thanh quản hoặc khí quản có thể gây tắc nghẽn hoàn toàn, nguy cơ tử vong rất nhanh nếu không xử trí kịp.
2. Làm sao biết trẻ có dị vật đường thở hay không?
Trẻ có dấu hiệu ho sặc sụa, thở khò khè kéo dài, viêm phổi tái phát liên tục không đáp ứng điều trị, cần nghĩ ngay đến nguy cơ dị vật và đưa đi khám nội soi kiểm tra.
3. Người lớn có hay bị dị vật đường thở không?
Ít hơn trẻ em nhưng không hiếm, đặc biệt ở người cao tuổi, người rối loạn thần kinh, đeo răng giả lỏng. Dị vật thường là xương cá, thức ăn nhỏ, răng giả…
Kết luận
Dị vật đường thở là tình trạng cấp cứu nguy hiểm, có thể đe dọa trực tiếp tính mạng nếu không phát hiện và xử trí kịp thời. Trang bị kiến thức đầy đủ về nhận biết dấu hiệu, cách sơ cứu chuẩn xác và các biện pháp phòng ngừa là điều vô cùng cần thiết cho mọi gia đình, đặc biệt với nhà có trẻ nhỏ, người già hoặc người bệnh nền.
ThuVienBenh.com – Nơi cung cấp thông tin y khoa chuẩn xác, dễ hiểu từ triệu chứng tới điều trị, giúp bạn bảo vệ sức khỏe mỗi ngày.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Dị vật đường thở