Đau thần kinh tọa – hay còn gọi là bệnh lý rễ thần kinh thắt lưng – là nguyên nhân phổ biến khiến nhiều người trưởng thành, đặc biệt là từ độ tuổi 30 trở đi, phải đối mặt với những cơn đau lưng dữ dội kéo dài xuống chân. Dù không đe dọa tính mạng ngay lập tức, nhưng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến teo cơ, giảm khả năng vận động và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 40% dân số trưởng thành sẽ có ít nhất một lần trải qua triệu chứng đau thần kinh tọa trong đời. Vậy nguyên nhân từ đâu? Làm sao để nhận biết sớm và điều trị hiệu quả? Bài viết dưới đây của ThuVienBenh.com sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và chính xác nhất.
1. Đau thần kinh tọa là gì?
1.1 Định nghĩa bệnh
Đau thần kinh tọa là tình trạng đau xảy ra dọc theo đường đi của dây thần kinh tọa – dây thần kinh dài nhất cơ thể, bắt đầu từ vùng thắt lưng, đi qua mông và kéo dài xuống hai chân. Cơn đau thường chỉ xuất hiện ở một bên cơ thể và có thể lan đến tận bàn chân.
1.2 Cấu trúc thần kinh tọa
Dây thần kinh tọa hình thành từ rễ thần kinh ở đoạn L4 đến S3 của tủy sống. Sau khi rời khỏi cột sống, nó chạy dọc qua mông, mặt sau đùi, cẳng chân rồi xuống bàn chân. Chính vì phạm vi phân bố rộng như vậy, nên khi bị chèn ép hay tổn thương, bệnh nhân sẽ cảm nhận cơn đau theo từng đường dẫn đó.
1.3 Phân biệt đau thần kinh tọa và đau lưng thông thường
Đau lưng do cơ học thông thường chỉ khu trú ở vùng thắt lưng, không lan xa và không kèm theo dấu hiệu thần kinh. Trong khi đó, đau thần kinh tọa thường:
- Lan dọc từ lưng xuống mông, mặt sau đùi và cẳng chân.
- Đi kèm cảm giác tê bì, kiến bò hoặc yếu cơ vùng chân.
- Đau tăng lên khi ho, hắt hơi, ngồi lâu hoặc mang vác vật nặng.
2. Nguyên nhân gây đau thần kinh tọa
2.1 Thoát vị đĩa đệm
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, chiếm đến 90% các trường hợp đau thần kinh tọa. Khi nhân nhầy của đĩa đệm thoát ra ngoài, nó sẽ chèn ép vào rễ thần kinh tọa, gây đau dọc theo đường đi của dây thần kinh này.
2.2 Hẹp ống sống
Ở người lớn tuổi, quá trình thoái hóa có thể làm ống sống bị hẹp lại, gây chèn ép các rễ thần kinh. Điều này làm tăng áp lực lên dây thần kinh tọa và sinh ra cơn đau, đặc biệt khi đi bộ hoặc đứng lâu.
2.3 Gai cột sống
Gai xương hình thành do lắng đọng canxi ở các đốt sống thắt lưng cũng có thể chèn ép lên dây thần kinh tọa, đặc biệt là ở người trên 50 tuổi.
2.4 Chấn thương cột sống
Tai nạn giao thông, ngã hoặc chấn thương thể thao có thể làm tổn thương cấu trúc cột sống và rễ thần kinh, dẫn đến đau thần kinh tọa cấp tính.
2.5 Các yếu tố nguy cơ
- Tuổi tác: Người từ 30–60 tuổi dễ mắc do thoái hóa cột sống.
- Công việc ngồi nhiều: Nhân viên văn phòng ngồi lâu dễ bị thoát vị đĩa đệm.
- Thừa cân: Gây áp lực lên cột sống và đĩa đệm.
- Hút thuốc lá: Làm giảm cung cấp oxy cho đĩa đệm.
3. Triệu chứng nhận biết đau thần kinh tọa
3.1 Cơn đau lan từ thắt lưng xuống chân
Triệu chứng điển hình nhất là cơn đau bắt đầu từ vùng thắt lưng, sau đó lan dần xuống mông, mặt sau đùi, cẳng chân và đôi khi cả bàn chân. Đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, kiểu điện giật, tăng nặng khi vận động hoặc thay đổi tư thế.
Hình 1: Hướng lan của cơn đau thần kinh tọa từ thắt lưng xuống chân
3.2 Cảm giác tê bì, yếu cơ
Người bệnh có thể cảm thấy tê rần như kiến bò hoặc mất cảm giác ở vùng mông, đùi hoặc chân. Một số trường hợp bị yếu cơ, đi khập khiễng hoặc khó nhấc chân, đặc biệt khi cơn đau kéo dài.
3.3 Đau tăng khi vận động hoặc ngồi lâu
Hoạt động như cúi, nâng vật, ho, hắt hơi hoặc ngồi lâu trong một tư thế đều có thể làm tăng áp lực lên dây thần kinh tọa, khiến cơn đau dữ dội hơn. Đặc biệt, khi ngồi xe lâu hoặc ngủ sai tư thế, bệnh nhân thường thấy đau tê tái lan xuống chân.
4. Biến chứng nếu không điều trị kịp thời
4.1 Giảm khả năng vận động
Đau kéo dài làm hạn chế vận động, người bệnh ngại di chuyển, từ đó làm yếu cơ, cứng khớp và suy giảm chất lượng cuộc sống.
4.2 Teo cơ, yếu liệt chân
Áp lực kéo dài lên rễ thần kinh tọa có thể gây tổn thương vĩnh viễn, làm teo cơ vùng mông và chân, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng đi lại.
4.3 Rối loạn chức năng bàng quang, ruột
Trường hợp nặng, người bệnh có thể mất kiểm soát tiểu tiện hoặc đại tiện – tình trạng gọi là hội chứng chùm đuôi ngựa, cần được can thiệp y tế khẩn cấp.
5. Chẩn đoán đau thần kinh tọa
5.1 Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về tiền sử bệnh, triệu chứng đau, khám vận động, cảm giác, phản xạ thần kinh và thử các test chuyên biệt như:
- Dấu hiệu Lasègue: Nâng chân bệnh nhân khi nằm thẳng – nếu đau lan xuống chân là dấu hiệu dương tính.
- Dấu hiệu Bragard: Kéo căng dây thần kinh bằng cách nâng chân và gập cổ chân.
5.2 Xét nghiệm hình ảnh học
- X-quang: Phát hiện hẹp khe đốt sống, gai cột sống.
- CT-scan: Đánh giá chi tiết cấu trúc cột sống và tổn thương mô mềm.
- MRI: Phát hiện thoát vị đĩa đệm, hẹp ống sống, chèn ép rễ thần kinh.
5.3 Test dấu hiệu Lasègue
Là test kinh điển trong chẩn đoán đau thần kinh tọa. Bệnh nhân nằm ngửa, bác sĩ nâng một chân duỗi thẳng – nếu cơn đau lan từ lưng xuống chân khi nâng trên 30 độ, test được coi là dương tính.
6. Phương pháp điều trị đau thần kinh tọa
6.1 Điều trị nội khoa
6.1.1 Thuốc giảm đau, kháng viêm
Đây là lựa chọn đầu tiên trong điều trị đau thần kinh tọa mức độ nhẹ đến trung bình. Các thuốc thường dùng bao gồm:
- Paracetamol: Giảm đau thông thường, ít tác dụng phụ.
- NSAIDs (Ibuprofen, Diclofenac): Giảm viêm và đau hiệu quả.
- Thuốc giảm đau thần kinh (Pregabalin, Gabapentin): Tác động lên đường truyền thần kinh, dùng trong trường hợp đau mãn tính.
6.1.2 Giãn cơ, vitamin nhóm B
Thuốc giãn cơ như Eperisone hoặc Tolperisone giúp giảm co thắt cơ cạnh cột sống, trong khi vitamin B1, B6, B12 hỗ trợ phục hồi chức năng thần kinh bị tổn thương.
6.2 Vật lý trị liệu
6.2.1 Bài tập giảm áp lực cột sống
Người bệnh được hướng dẫn các bài tập kéo giãn cột sống, tăng cường cơ bụng và cơ lưng dưới sự giám sát của chuyên gia vật lý trị liệu. Điều này giúp giảm áp lực lên đĩa đệm và rễ thần kinh.
6.2.2 Kéo giãn cột sống
Liệu pháp kéo giãn bằng máy hoặc bằng tay giúp mở rộng khoảng gian đốt sống, làm giảm sự chèn ép lên dây thần kinh tọa. Nhiều nghiên cứu cho thấy, áp dụng đều đặn kéo giãn cột sống kết hợp tập luyện có thể giảm triệu chứng trong vòng 4–6 tuần.
6.3 Can thiệp phẫu thuật (nếu cần)
Phẫu thuật được chỉ định trong các trường hợp:
- Thoát vị đĩa đệm lớn gây chèn ép nặng.
- Đau kéo dài không đáp ứng điều trị nội khoa sau 6–12 tuần.
- Xuất hiện dấu hiệu yếu liệt, rối loạn tiểu tiện.
Các phương pháp phẫu thuật bao gồm mổ hở lấy thoát vị, mổ nội soi hoặc cố định cột sống nếu có mất vững.
7. Phòng ngừa đau thần kinh tọa
7.1 Duy trì cân nặng hợp lý
Giảm áp lực lên cột sống bằng cách duy trì chỉ số BMI ở mức lý tưởng. Béo phì là một yếu tố nguy cơ lớn gây thoái hóa cột sống và thoát vị đĩa đệm.
7.2 Tư thế ngồi và làm việc đúng cách
Ngồi thẳng lưng, tránh cúi gập hoặc vặn người đột ngột. Khi làm việc văn phòng, nên sử dụng ghế có lưng tựa, thỉnh thoảng đứng dậy đi lại để giảm áp lực lên đĩa đệm.
7.3 Tăng cường vận động
Thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội hoặc yoga giúp tăng cường sức mạnh cơ lưng và ổn định cột sống. Tránh mang vác vật nặng sai tư thế.
8. Trường hợp thực tế: Hành trình thoát khỏi đau thần kinh tọa
8.1 Chia sẻ từ một bệnh nhân 45 tuổi từng bị thoát vị đĩa đệm
Anh Nguyễn Văn T. (45 tuổi, Hà Nội) là nhân viên văn phòng với đặc thù công việc ngồi hơn 8 giờ mỗi ngày. Sau nhiều tháng chịu đựng cơn đau lưng lan xuống chân phải, anh được chẩn đoán bị thoát vị đĩa đệm chèn ép rễ thần kinh L5-S1.
8.2 Cách anh vượt qua đau đớn và phục hồi chức năng
Nhờ kết hợp thuốc giảm đau, vật lý trị liệu kéo giãn cột sống và thay đổi lối sống, chỉ sau 2 tháng điều trị, anh T. đã có thể quay lại làm việc bình thường, cơn đau gần như biến mất. Anh chia sẻ: “Tôi từng nghĩ mình sẽ phải sống chung với đau thần kinh tọa suốt đời. Nhưng nhờ điều trị đúng cách và kiên trì luyện tập, tôi đã lấy lại được sức khỏe.”
Hình 2: Triệu chứng thường gặp của đau thần kinh tọa
9. Tổng kết
9.1 Tầm quan trọng của việc phát hiện và điều trị sớm
Đau thần kinh tọa nếu được chẩn đoán và điều trị sớm sẽ có khả năng phục hồi hoàn toàn. Ngược lại, trì hoãn điều trị có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và khả năng vận động.
9.2 Địa chỉ uy tín để khám và điều trị đau thần kinh tọa
Người bệnh nên đến khám tại các cơ sở y tế chuyên khoa thần kinh, chấn thương chỉnh hình hoặc phục hồi chức năng. Những đơn vị có đội ngũ bác sĩ chuyên môn sâu và thiết bị hiện đại sẽ giúp quá trình chẩn đoán và điều trị hiệu quả hơn.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Đau thần kinh tọa có nguy hiểm không?
Không nguy hiểm đến tính mạng nhưng có thể gây tàn phế nếu không điều trị đúng và kịp thời.
2. Có nên tập thể dục khi bị đau thần kinh tọa không?
Có, nhưng cần tập các bài chuyên biệt do chuyên gia vật lý trị liệu hướng dẫn, tránh các động tác mạnh, sai tư thế.
3. Đau thần kinh tọa có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Phần lớn các trường hợp có thể khỏi hoàn toàn nếu điều trị đúng cách, đặc biệt là khi được phát hiện sớm.
4. Đau thần kinh tọa có cần phẫu thuật không?
Không phải tất cả đều cần mổ. Phẫu thuật chỉ cần thiết trong trường hợp thoát vị đĩa đệm lớn, yếu liệt hoặc không đáp ứng với điều trị nội khoa.
5. Đau thần kinh tọa kéo dài bao lâu?
Thông thường, nếu điều trị đúng, bệnh có thể cải thiện sau 4–6 tuần. Tuy nhiên, một số trường hợp mãn tính có thể kéo dài nhiều tháng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.