Đa thai do hỗ trợ sinh sản không còn là hiện tượng hiếm gặp trong thời đại hiện nay. Khi các cặp vợ chồng ngày càng tìm đến các phương pháp hỗ trợ sinh sản như IVF (thụ tinh trong ống nghiệm) hay IUI (bơm tinh trùng vào buồng tử cung), thì tỷ lệ mang đa thai cũng gia tăng theo. Mặc dù mang nhiều thai có thể mang lại niềm vui nhân đôi hoặc gấp ba, nhưng đi kèm với đó là những rủi ro y khoa đáng kể cho cả mẹ và bé.
Bài viết này sẽ cung cấp góc nhìn toàn diện và chuyên sâu về hiện tượng đa thai do hỗ trợ sinh sản — từ nguyên nhân, lợi ích, nguy cơ đến các biện pháp theo dõi và chăm sóc an toàn.
Nguyên nhân dẫn đến đa thai trong hỗ trợ sinh sản
Khác với hiện tượng đa thai tự nhiên (xảy ra trong khoảng 1–2% thai kỳ), đa thai trong hỗ trợ sinh sản xảy ra với tỷ lệ cao hơn do một số lý do sau:
1. Chuyển nhiều phôi trong IVF
Để tăng khả năng thành công trong mỗi chu kỳ IVF, nhiều trung tâm hỗ trợ sinh sản thực hiện chuyển 2 hoặc 3 phôi cùng lúc. Điều này làm tăng tỷ lệ làm tổ thành công, nhưng cũng tăng khả năng có song thai hoặc tam thai.
2. Kích thích buồng trứng quá mức
Trong các phác đồ điều trị vô sinh, phụ nữ thường được dùng thuốc để kích thích rụng trứng. Nếu không kiểm soát chặt chẽ, có thể dẫn đến rụng nhiều trứng cùng lúc và làm tăng khả năng thụ tinh đa thai khi quan hệ tự nhiên hoặc bơm tinh trùng (IUI).
3. Tuổi và chất lượng phôi
Phụ nữ dưới 35 tuổi có khả năng làm tổ cao hơn nếu chuyển nhiều phôi, trong khi phụ nữ lớn tuổi cần nhiều phôi hơn do chất lượng trứng giảm. Cả hai nhóm đều có nguy cơ đa thai nếu phôi phát triển tốt.
Theo thống kê của Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), khoảng 30% ca IVF tại Mỹ dẫn đến đa thai nếu chuyển từ 2 phôi trở lên.
Lợi ích và kỳ vọng từ việc mang đa thai
Một số cặp vợ chồng vô sinh lâu năm có xu hướng mong muốn mang đa thai để “tiết kiệm thời gian” hoặc “sinh một lần đủ con”. Những lợi ích mà họ hướng đến bao gồm:
- Sinh nhiều con trong một lần mang thai: Giảm thiểu thời gian và chi phí điều trị sinh sản sau này.
- Giá trị tinh thần: Với nhiều cặp đôi vô sinh hiếm muộn, việc có song thai là một điều kỳ diệu.
- Hiệu quả tài chính: Một số người coi đó là “một lần đầu tư, hai lần kết quả”.
Những rủi ro khi mang đa thai do hỗ trợ sinh sản
Dù mang đa thai có thể mang lại hạnh phúc nhân đôi, nhưng các nguy cơ tiềm ẩn là điều không thể xem nhẹ. Đặc biệt khi thai nhi được hình thành từ các can thiệp y tế, các biến chứng có thể nghiêm trọng hơn.
1. Nguy cơ cho mẹ
- Tiền sản giật: Cao gấp 2–3 lần so với thai đơn.
- Xuất huyết trước hoặc sau sinh: Do tử cung bị căng giãn quá mức.
- Suy thai: Mẹ dễ mệt mỏi, thiếu máu, tăng gánh nặng tim mạch.
2. Nguy cơ cho thai nhi
- Sinh non: Hơn 60% đa thai sinh trước tuần 37.
- Thai nhẹ cân: Do nhau thai phải nuôi dưỡng nhiều thai nhi cùng lúc.
- Hội chứng truyền máu song thai: Một biến chứng nguy hiểm trong thai đôi cùng trứng chia sẻ một bánh nhau.
3. Gánh nặng sau sinh
Các trẻ sinh non hoặc nhẹ cân thường cần điều trị sơ sinh dài ngày. Gia đình cũng đối mặt với áp lực tài chính và chăm sóc sức khỏe lâu dài hơn.
“Mang đa thai là cuộc hành trình cần được chuẩn bị kỹ lưỡng và theo dõi sát sao. Sự hỗ trợ của bác sĩ chuyên khoa là yếu tố then chốt để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và bé.” – TS.BS. Lê Hoàng, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ Sinh sản Bệnh viện Từ Dũ
Các hình thức đa thai thường gặp trong hỗ trợ sinh sản
Không phải tất cả các trường hợp đa thai đều giống nhau. Tùy thuộc vào số lượng phôi, loại trứng và phương pháp hỗ trợ sinh sản, chúng ta có thể gặp các tình huống:
| Loại đa thai | Đặc điểm | Rủi ro y khoa |
|---|---|---|
| Song thai khác trứng | Do hai phôi khác nhau làm tổ | Rủi ro thấp hơn, có thể sinh thường |
| Song thai cùng trứng | Một phôi tách ra thành hai | Nguy cơ truyền máu song thai, dị tật |
| Tam thai hoặc nhiều hơn | Từ nhiều phôi được chuyển hoặc chia tách | Nguy cơ sinh non, nhẹ cân rất cao |
Hiểu rõ các dạng đa thai giúp bác sĩ đưa ra phác đồ theo dõi phù hợp và chuẩn bị phương án sinh phù hợp.
Theo dõi và chăm sóc thai kỳ đa thai do hỗ trợ sinh sản
Theo dõi thai kỳ đa thai đòi hỏi sự chặt chẽ và chuyên sâu hơn rất nhiều so với thai đơn. Mục tiêu là phát hiện sớm và can thiệp kịp thời các biến chứng để đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho cả mẹ và các thai nhi.
1. Tần suất khám thai dày hơn
- Lý do: Do nguy cơ biến chứng cao, mẹ bầu mang đa thai cần được khám thai thường xuyên hơn, có thể là mỗi 2 tuần trong giai đoạn giữa thai kỳ và mỗi tuần trong những tháng cuối.
- Mục đích: Theo dõi sự phát triển của từng thai nhi, phát hiện sớm các dấu hiệu của sinh non, tiền sản giật, đái tháo đường thai kỳ, hoặc các biến chứng liên quan đến sự chia sẻ bánh nhau (đối với thai cùng trứng).
2. Các xét nghiệm và siêu âm chuyên sâu
- Siêu âm hình thái học: Thực hiện thường xuyên hơn để đánh giá sự tăng trưởng của từng thai, phát hiện dị tật bẩm sinh, và đặc biệt là kiểm tra tình trạng bánh nhau, số lượng túi ối (ví dụ: siêu âm Doppler để đánh giá hội chứng truyền máu song thai – TTTS).
- Xét nghiệm máu và nước tiểu: Tầm soát các biến chứng như thiếu máu ở mẹ, đái tháo đường thai kỳ, tiền sản giật (kiểm tra protein niệu).
- Đo chiều dài cổ tử cung: Giúp đánh giá nguy cơ sinh non. Nếu cổ tử cung ngắn, bác sĩ có thể cân nhắc các biện pháp dự phòng sinh non.
3. Quản lý thai kỳ với các chuyên gia
Mẹ bầu đa thai thường cần được quản lý bởi một đội ngũ y tế chuyên biệt, bao gồm:
- Bác sĩ sản khoa có kinh nghiệm về thai kỳ nguy cơ cao.
- Bác sĩ siêu âm hình thái học chuyên sâu.
- Bác sĩ sơ sinh: Để chuẩn bị cho việc chăm sóc trẻ sinh non (nếu có).
- Chuyên gia dinh dưỡng: Hướng dẫn chế độ ăn phù hợp để đảm bảo mẹ và các thai nhi nhận đủ dưỡng chất.
Theo Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG), việc theo dõi chuyên biệt bởi các bác sĩ có kinh nghiệm là yếu tố then chốt để cải thiện kết quả thai kỳ đa thai.
Quản lý rủi ro và các biện pháp can thiệp
Khi mang đa thai, đặc biệt là đa thai do hỗ trợ sinh sản, việc chủ động quản lý rủi ro và sẵn sàng các biện pháp can thiệp là vô cùng cần thiết.
1. Giảm thiểu thai (Fetal Reduction)
- Khái niệm: Đây là một thủ thuật y tế nhằm giảm số lượng thai nhi trong tử cung (ví dụ: từ tam thai xuống song thai, hoặc từ song thai xuống thai đơn).
- Khi nào cần: Được khuyến nghị khi có quá nhiều thai nhi (tam thai trở lên) hoặc khi có một thai nhi bị dị tật nặng, hoặc khi sức khỏe của mẹ không cho phép mang nhiều thai.
- Mục đích: Tăng cơ hội sống sót và giảm thiểu biến chứng cho các thai nhi còn lại. Tuy nhiên, đây là một quyết định khó khăn và cần được tư vấn kỹ lưỡng.
2. Dự phòng sinh non
- Thuốc Progesterone: Có thể được chỉ định để giúp kéo dài thai kỳ và giảm nguy cơ sinh non ở một số trường hợp.
- Khâu eo tử cung: Nếu cổ tử cung ngắn hoặc có dấu hiệu dọa sinh non sớm.
- Nghỉ ngơi tại giường: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể khuyến nghị nghỉ ngơi tuyệt đối để giảm áp lực lên tử cung.
3. Điều trị hội chứng truyền máu song thai (TTTS)
Đối với song thai cùng trứng có chung một bánh nhau, hội chứng truyền máu song thai là một biến chứng nghiêm trọng.
- Chẩn đoán sớm: Bằng siêu âm Doppler mạch máu thai nhi.
- Điều trị: Có thể bao gồm phẫu thuật laser nội soi để đốt các mạch máu thông nối bất thường trên bánh nhau, cân bằng lưu lượng máu giữa hai thai.
4. Kế hoạch sinh nở
- Sinh mổ (Cesarean section): Đa thai thường có chỉ định sinh mổ để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và bé, đặc biệt là tam thai trở lên hoặc khi có các biến chứng.
- Thời điểm sinh: Thường được lên kế hoạch sinh sớm hơn thai đơn (ví dụ: song thai thường sinh vào tuần 37-38, tam thai có thể sinh sớm hơn).
Lời khuyên và chuẩn bị cho các cặp vợ chồng mang đa thai
Mang đa thai do hỗ trợ sinh sản là một hành trình đặc biệt, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về cả thể chất, tinh thần và tài chính.
1. Chuẩn bị tài chính và nguồn lực
- Chi phí: Nuôi dưỡng nhiều trẻ sơ sinh cùng lúc đòi hỏi chi phí lớn hơn đáng kể cho tã lót, sữa công thức, quần áo, và các vật dụng thiết yếu khác.
- Chăm sóc: Cần có kế hoạch về người hỗ trợ chăm sóc trẻ (người thân, người giúp việc) vì việc chăm sóc song thai, tam thai rất vất vả.
- Không gian sống: Chuẩn bị không gian sống phù hợp cho số lượng thành viên mới.
2. Chuẩn bị tinh thần và thể chất cho mẹ
- Nghỉ ngơi đầy đủ: Mẹ bầu mang đa thai dễ mệt mỏi hơn. Cần đảm bảo giấc ngủ chất lượng và nghỉ ngơi hợp lý.
- Chế độ dinh dưỡng khoa học: Bổ sung đầy đủ dưỡng chất (sắt, acid folic, canxi, vitamin D) theo hướng dẫn của bác sĩ để đáp ứng nhu cầu tăng cao của cơ thể và các thai nhi.
- Hỗ trợ tâm lý: Chia sẻ với bạn đời, gia đình, hoặc tham gia các nhóm hỗ trợ mẹ bầu đa thai để nhận được sự đồng cảm và kinh nghiệm. Lo lắng, căng thẳng có thể ảnh hưởng đến thai kỳ.
3. Giáo dục và tìm hiểu thông tin
- Tìm hiểu kỹ về đa thai: Nắm vững các kiến thức về quá trình phát triển của đa thai, các biến chứng tiềm ẩn và cách phòng ngừa.
- Tham gia các lớp học tiền sản: Đặc biệt là các lớp học dành cho mẹ bầu đa thai, để học hỏi kỹ năng chăm sóc trẻ sơ sinh, cho con bú, và xử lý các tình huống phát sinh.
4. Quyết định số lượng phôi chuyển
Đối với các cặp đôi đang trong quá trình điều trị IVF, việc cân nhắc kỹ lưỡng số lượng phôi chuyển là vô cùng quan trọng:
- Tuân thủ khuyến nghị của bác sĩ: Các chuyên gia hỗ trợ sinh sản luôn khuyến cáo nên chuyển ít phôi nhất có thể (thường là 1-2 phôi, tùy thuộc vào độ tuổi và chất lượng phôi) để tối ưu hóa tỷ lệ thành công mà vẫn giảm thiểu nguy cơ đa thai.
- Thảo luận về rủi ro: Nắm rõ các nguy cơ của đa thai trước khi đưa ra quyết định chuyển nhiều phôi.
Kết luận
Đa thai do hỗ trợ sinh sản mang đến niềm hạnh phúc lớn lao cho các cặp vợ chồng vô sinh hiếm muộn, nhưng cũng đi kèm với nhiều rủi ro y khoa đáng kể. Việc hiểu rõ các nguyên nhân, lợi ích và đặc biệt là những nguy cơ tiềm ẩn là nền tảng để các gia đình đưa ra quyết định sáng suốt.
Chăm sóc thai kỳ đa thai đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ, các can thiệp y tế chuyên sâu và sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ phía gia đình. Bằng cách phối hợp chặt chẽ với đội ngũ y bác sĩ, áp dụng các biện pháp phòng ngừa và quản lý rủi ro, các cặp đôi có thể tăng cơ hội cho một thai kỳ an toàn và đón chào những thiên thần nhỏ khỏe mạnh.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.