Bạn có biết? Một số người mang trong mình khối u tuyến cận giáp mà không hề hay biết, cho đến khi cơ thể họ bắt đầu “phát tín hiệu” bằng những cơn đau xương, sỏi thận hay thậm chí rối loạn tâm thần. Cường cận giáp nguyên phát – một bệnh lý nội tiết âm thầm nhưng nguy hiểm – là nguyên nhân tiềm ẩn đằng sau nhiều trường hợp tăng canxi máu mạn tính. Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu sâu hơn về căn bệnh này, từ nguyên nhân, biểu hiện cho đến cách điều trị tối ưu hiện nay.
Giới thiệu chung về bệnh cường cận giáp nguyên phát
Định nghĩa và phân loại
Cường cận giáp nguyên phát (primary hyperparathyroidism) là tình trạng rối loạn nội tiết xảy ra khi một hoặc nhiều tuyến cận giáp tiết quá nhiều hormone cận giáp (PTH), dẫn đến tăng hấp thu canxi trong máu. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây tăng canxi máu mạn tính ở người lớn tuổi, đặc biệt là phụ nữ sau mãn kinh.
Bệnh được phân loại như sau:
- Cường cận giáp nguyên phát: Do bất thường tại chính tuyến cận giáp (u tuyến, tăng sản, ung thư).
- Cường cận giáp thứ phát: Phản ứng của tuyến cận giáp với tình trạng hạ canxi máu kéo dài, thường gặp ở bệnh thận mạn.
- Cường cận giáp tam phát: Giai đoạn sau khi cường cận giáp thứ phát kéo dài và trở nên không còn phụ thuộc vào kích thích bên ngoài.
Tầm quan trọng của việc phát hiện sớm
Nhiều bệnh nhân cường cận giáp nguyên phát không có triệu chứng rõ ràng, nên thường được phát hiện muộn khi đã có biến chứng về xương hoặc thận. Phát hiện và can thiệp sớm giúp phòng tránh loãng xương, suy thận, và nhiều hậu quả khác do tăng canxi máu kéo dài.
Một câu chuyện thật: Bệnh nhân nữ 58 tuổi phát hiện nhờ đau xương kéo dài
“Tôi từng nghĩ mệt mỏi và đau xương chỉ là do tuổi già. Không ngờ đó là dấu hiệu của một khối u tuyến cận giáp khiến canxi trong máu tăng quá mức. Nhờ được chẩn đoán và phẫu thuật kịp thời, tôi đã trở lại với cuộc sống bình thường.” – Cô Hồng, 58 tuổi, bệnh nhân điều trị tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương.
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
U tuyến cận giáp lành tính (adenoma)
Khoảng 85% các trường hợp cường cận giáp nguyên phát là do một khối u lành tính (adenoma) ở một trong bốn tuyến cận giáp. Khối u này hoạt động độc lập, tiết PTH liên tục, dẫn đến mất cân bằng nội môi canxi-photpho.
Phì đại tuyến cận giáp
Trong một số trường hợp (khoảng 10-15%), cả bốn tuyến cận giáp đều tăng sản (phì đại), dẫn đến tiết PTH quá mức. Đây thường là tình trạng di truyền hoặc liên quan đến hội chứng nội tiết đa tuyến (MEN type 1).
Hiếm gặp: Ung thư tuyến cận giáp
Ung thư tuyến cận giáp là nguyên nhân cực kỳ hiếm gặp (
Cơ chế gây tăng canxi máu
PTH có tác động trên ba cơ quan chính:
- Xương: Kích thích tiêu xương, giải phóng canxi vào máu.
- Thận: Tăng tái hấp thu canxi ở ống thận, giảm đào thải canxi qua nước tiểu.
- Ruột: Gián tiếp làm tăng hấp thu canxi qua trung gian vitamin D hoạt hóa.
Do đó, nồng độ PTH tăng cao trong cường cận giáp sẽ gây ra tăng canxi máu và giảm photpho máu, dẫn đến rối loạn chuyển hóa toàn thân.
Triệu chứng lâm sàng và dấu hiệu nhận biết
Triệu chứng toàn thân
Ban đầu, bệnh thường diễn tiến âm thầm. Một số triệu chứng không đặc hiệu có thể bao gồm:
- Mệt mỏi kéo dài
- Trầm cảm, thay đổi tính cách
- Buồn nôn, chán ăn
- Đau bụng âm ỉ
Ảnh hưởng đến hệ xương khớp
PTH làm tiêu hủy mô xương, dẫn đến:
- Đau xương, đặc biệt ở lưng và chi
- Loãng xương sớm
- Gãy xương tự phát
Hình ảnh X-quang có thể cho thấy loãng xương lan tỏa hoặc tổn thương dạng “muối tiêu” ở xương sọ.
Rối loạn thận – sỏi thận, tiểu nhiều
Canxi máu cao làm tăng lọc và lắng đọng canxi ở ống thận, gây ra:
- Sỏi thận canxi – triệu chứng phổ biến nhất ở người không triệu chứng.
- Tiểu nhiều, khát nước – do canxi làm giảm khả năng cô đặc nước tiểu.
- Nguy cơ suy thận mạn nếu kéo dài không được điều trị.
Ảnh hưởng đến thần kinh – cơ
Người bệnh có thể gặp các biểu hiện như:
- Yếu cơ gốc chi
- Phản xạ gân xương giảm
- Thay đổi hành vi, suy giảm trí nhớ
Chẩn đoán cường cận giáp nguyên phát
Xét nghiệm máu: Nồng độ PTH, canxi, photpho
Tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán cường cận giáp nguyên phát bao gồm:
- Tăng canxi máu: nồng độ canxi toàn phần > 2.6 mmol/L.
- PTH tăng cao hoặc không bị ức chế: là dấu hiệu đặc hiệu.
- Photpho máu thấp: do PTH làm tăng thải photpho qua thận.
Chẩn đoán hình ảnh: Siêu âm, xạ hình tuyến cận giáp
Các phương tiện chẩn đoán hình ảnh hỗ trợ xác định vị trí tuyến cận giáp bất thường:
- Siêu âm cổ: đánh giá khối u vùng tuyến cận giáp.
- Xạ hình với sestamibi (MIBI scan): giúp phân biệt adenoma với tăng sản.
Chẩn đoán phân biệt với các nguyên nhân tăng canxi máu khác
Để chẩn đoán chính xác, cần loại trừ các nguyên nhân khác như:
- Ung thư di căn xương
- Tăng vitamin D
- Sarcoidosis
- U lympho
Điều trị cường cận giáp nguyên phát
Phẫu thuật tuyến cận giáp – phương pháp điều trị dứt điểm
Phẫu thuật cắt bỏ tuyến cận giáp bị bệnh (parathyroidectomy) là phương pháp điều trị đặc hiệu và triệt để nhất hiện nay. Khoảng 95% người bệnh khỏi hoàn toàn sau phẫu thuật, với sự cải thiện rõ rệt về nồng độ canxi và triệu chứng lâm sàng.
Chỉ định phẫu thuật:
- Nồng độ canxi máu > 2.75 mmol/L
- Loãng xương nặng (T-score ≤ -2.5)
- Sỏi thận hoặc tổn thương thận
- Người dưới 50 tuổi, dù không có triệu chứng
Phẫu thuật nội soi qua đường miệng hoặc cổ hiện đại giúp giảm sẹo và thời gian hồi phục.
Điều trị nội khoa khi không thể phẫu thuật
Với những bệnh nhân không đủ điều kiện phẫu thuật, điều trị nội khoa được cân nhắc để kiểm soát nồng độ canxi:
- Bisphosphonates: giảm tiêu xương và giảm canxi máu.
- Calcimimetics (Cinacalcet): điều hòa thụ thể cảm nhận canxi, ức chế PTH.
- Hydrat hóa và lợi tiểu để giảm canxi tạm thời.
Tuy nhiên, phương pháp này không điều trị dứt điểm và cần theo dõi sát sao các biến chứng.
Theo dõi định kỳ và điều chỉnh chế độ ăn
Với cả hai nhóm điều trị trên, người bệnh cần:
- Kiểm tra định kỳ: Canxi, PTH, mật độ xương, chức năng thận mỗi 6–12 tháng.
- Chế độ ăn giảm canxi, tránh bổ sung canxi và vitamin D nếu không có chỉ định.
- Uống nhiều nước để phòng sỏi thận.
Biến chứng nếu không điều trị kịp thời
Biến chứng xương: loãng xương, gãy xương tự phát
Sự tăng PTH kéo dài làm xương mất chất khoáng trầm trọng. Nếu không điều trị:
- Gãy xương lặp đi lặp lại dù chỉ va chạm nhẹ.
- Biến dạng xương, giảm chiều cao, đau mạn tính.
Suy thận mạn
Sỏi thận tái phát, lắng đọng canxi ở ống thận sẽ dần phá hủy nephron, dẫn đến:
- Giảm chức năng lọc cầu thận
- Tăng creatinine máu
- Cần lọc máu nếu tổn thương không hồi phục
Loạn nhịp tim do tăng canxi máu
Tăng canxi máu ảnh hưởng đến điện thế màng tế bào cơ tim, có thể gây:
- Nhịp tim nhanh, rung nhĩ
- Kéo dài khoảng QT, dễ gây rung thất
- Tăng nguy cơ đột tử nếu không được kiểm soát
Phòng ngừa và chăm sóc người bệnh
Khám sức khỏe định kỳ phát hiện sớm
Do triệu chứng ban đầu không rõ ràng, việc tầm soát canxi máu định kỳ ở nhóm nguy cơ cao (người lớn tuổi, tiền sử sỏi thận, loãng xương) giúp phát hiện bệnh sớm và can thiệp hiệu quả.
Chế độ ăn và lối sống lành mạnh
Dù không thể phòng ngừa hoàn toàn, nhưng một số thay đổi lối sống có thể giúp kiểm soát diễn tiến bệnh:
- Ăn giảm canxi, không tự ý bổ sung vitamin D
- Uống đủ nước (2–3 lít/ngày)
- Vận động nhẹ nhàng, tránh té ngã
Vai trò của bác sĩ nội tiết trong quản lý lâu dài
Bệnh nhân nên được theo dõi bởi bác sĩ nội tiết chuyên khoa để đánh giá định kỳ, điều chỉnh điều trị phù hợp theo từng giai đoạn bệnh.
ThuVienBenh.com – Nơi chia sẻ kiến thức y khoa đáng tin cậy
Cam kết về độ chính xác và cập nhật
Chúng tôi luôn kiểm duyệt nội dung bởi đội ngũ chuyên gia y tế có kinh nghiệm thực tế, dựa trên các tài liệu y khoa chính thống và khuyến cáo cập nhật từ Hiệp hội Nội tiết Mỹ (AACE), Endocrine Society.
Dễ hiểu – Phù hợp với cả người không chuyên
Chúng tôi tin rằng y học không nên quá xa rời công chúng. Các bài viết tại ThuVienBenh.com luôn được diễn giải bằng ngôn ngữ dễ hiểu, minh họa sinh động, phù hợp với mọi độc giả.
Câu hỏi thường gặp về cường cận giáp nguyên phát (FAQ)
Cường cận giáp có phải là ung thư không?
Phần lớn các trường hợp là lành tính (u tuyến), chỉ dưới 1% là ung thư tuyến cận giáp.
Bệnh này có nguy hiểm không?
Nếu không điều trị kịp thời, bệnh có thể gây biến chứng nguy hiểm như suy thận, loãng xương, loạn nhịp tim.
Phẫu thuật có nguy cơ tái phát không?
Phẫu thuật cắt bỏ adenoma tuyến cận giáp đúng kỹ thuật có tỷ lệ khỏi bệnh cao. Tuy nhiên, bệnh có thể tái phát nếu có tăng sản nhiều tuyến.
Tôi nên khám ở đâu?
Bạn nên đến các bệnh viện có chuyên khoa nội tiết hoặc ngoại khoa đầu cổ như Bệnh viện Nội tiết Trung ương, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bạch Mai để được chẩn đoán và điều trị chính xác.
Kết luận
Cường cận giáp nguyên phát là một bệnh nội tiết thường bị bỏ sót do triệu chứng không điển hình. Tuy nhiên, nếu được phát hiện và điều trị đúng lúc – đặc biệt là phẫu thuật – thì bệnh có thể khỏi hoàn toàn. Việc hiểu biết và tầm soát chủ động là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe xương, thận và tim mạch của bạn.
Hãy theo dõi ThuVienBenh.com mỗi ngày để cập nhật những thông tin y tế chính xác, dễ hiểu và hữu ích nhất cho bạn và gia đình!
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.