Co thắt thanh quản là một tình trạng rối loạn nguy hiểm có thể gây cản trở hô hấp nghiêm trọng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và trong một số trường hợp có thể đe dọa tính mạng. Tình trạng này xảy ra khi các cơ xung quanh thanh quản co lại đột ngột, gây tắc nghẽn hoặc hạn chế luồng không khí đi qua thanh môn. Việc nhận biết sớm triệu chứng và điều trị kịp thời là yếu tố then chốt để phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.
Co thắt thanh quản là gì?
Co thắt thanh quản (laryngospasm) là hiện tượng các cơ quanh thanh quản đột ngột co lại, khiến cho khe thanh môn (glottis) bị hẹp lại hoặc đóng hoàn toàn, gây khó thở, thở rít và trong một số trường hợp có thể gây ngưng thở tạm thời. Tình trạng này có thể xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn, thường xảy ra đột ngột và gây hoảng loạn cho người bệnh.
Phân loại
- Co thắt thanh quản cấp tính: Xảy ra đột ngột, thường do phản ứng với các yếu tố kích thích như dị ứng, trào ngược axit, hoặc nhiễm trùng.
- Co thắt thanh quản mãn tính: Xuất hiện lặp đi lặp lại, có thể liên quan đến các rối loạn thần kinh, rối loạn chức năng thanh quản hoặc căng thẳng tinh thần kéo dài.
Nguyên nhân gây co thắt thanh quản
Co thắt thanh quản không phải là một bệnh đơn lẻ mà thường là biểu hiện của nhiều nguyên nhân tiềm ẩn. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất:
1. Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)
GERD là nguyên nhân phổ biến hàng đầu, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Khi axit từ dạ dày trào lên thực quản và tiếp xúc với thanh quản, nó có thể gây kích thích niêm mạc thanh quản và dẫn đến phản xạ co thắt.
2. Dị ứng hoặc hen suyễn
Tiếp xúc với dị nguyên như phấn hoa, lông thú, thực phẩm lạ… có thể gây phản ứng dị ứng dẫn đến co thắt thanh quản. Tình trạng này thường xảy ra song song với hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng.
3. Rối loạn thần kinh thanh quản
Các rối loạn vận động dây thần kinh điều khiển thanh quản, như liệt dây thanh hoặc rối loạn thần kinh trung ương, có thể gây ra co thắt thanh quản mạn tính.
4. Căng thẳng, lo âu
Yếu tố tâm lý đóng vai trò không nhỏ trong việc khởi phát co thắt thanh quản, đặc biệt là ở người trưởng thành. Stress kéo dài có thể dẫn đến rối loạn thần kinh thực vật và phản xạ hô hấp bất thường.
5. Tác dụng phụ sau phẫu thuật hoặc nội soi
Sau các can thiệp y tế như gây mê, đặt ống nội khí quản hoặc nội soi thanh quản, niêm mạc có thể bị kích thích gây co thắt thanh quản.
Triệu chứng nhận biết co thắt thanh quản
Co thắt thanh quản thường biểu hiện đột ngột và dữ dội, dễ gây nhầm lẫn với hen suyễn hoặc dị vật đường thở. Các dấu hiệu thường gặp bao gồm:
- Thở rít khi hít vào: Âm thanh giống như tiếng huýt sáo hoặc tiếng gió khi hít vào, đặc biệt khi nằm.
- Khó thở cấp tính: Người bệnh cảm thấy như bị “nghẹn thở”, không thể hít vào đầy đủ.
- Khàn tiếng, mất tiếng tạm thời: Do các cơ thanh quản co chặt lại.
- Ho khan, ngứa cổ họng: Một số bệnh nhân mô tả cảm giác có dị vật ở cổ họng.
- Tím tái môi, đầu chi: Trong trường hợp nặng do thiếu oxy.
- Lo âu, hoảng loạn: Là phản ứng tự nhiên khi người bệnh gặp khó khăn trong việc hô hấp.
Ai có nguy cơ cao bị co thắt thanh quản?
Mặc dù ai cũng có thể gặp tình trạng này, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn:
- Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Cấu trúc đường thở hẹp hơn, phản xạ thanh quản nhạy cảm.
- Người mắc GERD hoặc hen suyễn: Có tiền sử bệnh lý đường hô hấp và tiêu hóa.
- Người vừa phẫu thuật có can thiệp đường thở: Đặc biệt là đặt nội khí quản hoặc phẫu thuật vùng cổ.
- Người có rối loạn lo âu: Stress mạn tính có thể kích hoạt cơn co thắt thanh quản.
Bác sĩ nói gì về co thắt thanh quản?
“Co thắt thanh quản là một tình trạng phản xạ có thể xảy ra với bất kỳ ai, nhưng nếu được nhận biết sớm và điều trị đúng cách, hầu hết các trường hợp đều có tiên lượng tốt.”
— TS.BS Nguyễn Văn Khoa, Chuyên khoa Hô hấp, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM
Bảng so sánh: Co thắt thanh quản vs Hen suyễn
| Tiêu chí | Co thắt thanh quản | Hen suyễn |
|---|---|---|
| Âm thở rít | Thở rít khi hít vào | Thở rít khi thở ra |
| Khởi phát | Đột ngột, thường do kích thích | Dần dần hoặc sau gắng sức |
| Đáp ứng thuốc giãn phế quản | Không cải thiện | Cải thiện rõ rệt |
| Tình trạng oxy | Giảm nhanh, có thể tím tái | Thường duy trì được SpO₂ |
Biến chứng nếu không điều trị kịp thời
Co thắt thanh quản, nếu không được chẩn đoán và xử lý đúng cách, có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm:
- Ngưng thở tạm thời: Trường hợp thanh quản bị co hoàn toàn có thể làm tắc nghẽn đường thở, dẫn đến ngừng thở trong vài giây đến vài phút.
- Thiếu oxy lên não: Tình trạng giảm oxy máu nếu kéo dài có thể dẫn đến tổn thương não, chóng mặt, mất ý thức.
- Viêm phổi hít: Khi xảy ra trong lúc ăn, người bệnh có thể hít phải thức ăn vào phổi gây nhiễm trùng hô hấp.
- Ảnh hưởng tâm lý: Người từng bị co thắt thanh quản có thể lo âu, sợ hãi khi ăn uống, nói chuyện hoặc ngủ.
Chẩn đoán co thắt thanh quản
Việc chẩn đoán đúng là chìa khóa để điều trị hiệu quả. Các phương pháp thường được bác sĩ sử dụng bao gồm:
- Khám lâm sàng: Dựa vào mô tả triệu chứng, đặc biệt là âm thở rít khi hít vào và tính chất đột ngột.
- Nội soi thanh quản: Giúp quan sát trực tiếp thanh quản, đánh giá tình trạng phù nề, co thắt hoặc bất thường cấu trúc.
- Đo chức năng hô hấp: Loại trừ các bệnh lý như hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD).
- Test dị ứng hoặc đo pH thực quản: Nếu nghi ngờ dị ứng hoặc GERD là nguyên nhân gây co thắt.
Phương pháp điều trị hiệu quả
1. Điều trị nguyên nhân nền
Không có phương pháp điều trị chung cho tất cả các trường hợp co thắt thanh quản. Việc điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra:
- GERD: Sử dụng thuốc kháng axit (như esomeprazole, pantoprazole), thay đổi chế độ ăn uống, ngủ kê cao đầu.
- Hen suyễn, dị ứng: Dùng thuốc corticoid dạng xịt, thuốc kháng histamin hoặc điều trị giải mẫn cảm.
- Lo âu: Tư vấn tâm lý, thiền định, hoặc sử dụng thuốc an thần theo chỉ định.
2. Kiểm soát triệu chứng cấp
- Giữ bệnh nhân bình tĩnh, tránh hoảng loạn vì stress có thể làm tình trạng tồi tệ hơn.
- Sử dụng liệu pháp khí dung hoặc xông hơi ấm để làm dịu thanh quản.
- Trong trường hợp nặng, có thể cần can thiệp y tế khẩn cấp với ống nội khí quản hoặc hỗ trợ thở máy.
3. Phẫu thuật hoặc can thiệp chuyên sâu
Trong những trường hợp co thắt do tổn thương cấu trúc, dây thanh bất thường hoặc liệt thanh quản, có thể cân nhắc các biện pháp phẫu thuật như:
- Tiêm botulinum toxin (Botox) vào cơ thanh quản để làm giãn cơ tạm thời.
- Phẫu thuật mở rộng thanh môn hoặc chỉnh sửa dây thanh.
Cách phòng ngừa co thắt thanh quản tái phát
- Điều trị triệt để nguyên nhân: Đặc biệt là trào ngược dạ dày, dị ứng hoặc nhiễm trùng đường hô hấp.
- Giữ ẩm không khí nơi sinh hoạt: Tránh môi trường khô hoặc ô nhiễm có thể kích thích thanh quản.
- Không ăn no trước khi ngủ: Tránh nguy cơ trào ngược ban đêm gây co thắt khi ngủ.
- Tập luyện hít thở đều đặn: Học các bài tập thư giãn và kiểm soát hơi thở như yoga, thiền.
- Tránh tiếp xúc với dị nguyên: Như bụi, phấn hoa, hóa chất hoặc thực phẩm đã từng gây phản ứng.
FAQ – Những câu hỏi thường gặp
1. Co thắt thanh quản có giống hen suyễn không?
Không. Co thắt thanh quản thường thở rít khi hít vào, không đáp ứng với thuốc giãn phế quản, trong khi hen suyễn là thở rít khi thở ra và có đáp ứng với thuốc.
2. Co thắt thanh quản có gây tử vong không?
Trong hầu hết các trường hợp, không. Tuy nhiên, nếu không được xử lý đúng cách, tình trạng thiếu oxy có thể gây nguy hiểm đến tính mạng, nhất là ở trẻ sơ sinh và người lớn tuổi.
3. Tôi thường bị khàn tiếng và khó thở vào ban đêm, có phải bị co thắt thanh quản?
Đây có thể là dấu hiệu gợi ý, đặc biệt nếu có GERD đi kèm. Bạn nên khám chuyên khoa Tai Mũi Họng để nội soi kiểm tra.
4. Bệnh có chữa khỏi hoàn toàn không?
Nếu tìm ra nguyên nhân chính xác và kiểm soát tốt, hầu hết các trường hợp có thể khỏi hoặc ổn định lâu dài.
Kết luận
Co thắt thanh quản là một tình trạng phức tạp nhưng có thể kiểm soát hiệu quả nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng hướng. Người bệnh cần lưu ý đến các triệu chứng cảnh báo như thở rít, khó thở đột ngột và nên đi khám khi có nghi ngờ. Hợp tác chặt chẽ với bác sĩ chuyên khoa, kiểm soát nguyên nhân nền, cùng với lối sống lành mạnh là chìa khóa giúp phòng ngừa tái phát và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Hãy hành động ngay hôm nay
Nếu bạn hoặc người thân có triệu chứng nghi ngờ co thắt thanh quản, đừng chần chừ. Hãy đặt lịch khám tại các cơ sở y tế uy tín để được tư vấn và điều trị kịp thời. Sự chủ động của bạn có thể cứu lấy mạng sống trong những tình huống khẩn cấp.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Co thắt thanh quản