Co thắt động mạch vành là một rối loạn tim mạch nguy hiểm, có thể xảy ra ngay cả khi bạn đang nghỉ ngơi, gây ra cơn đau thắt ngực dữ dội và có nguy cơ dẫn đến nhồi máu cơ tim nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Đây là một tình trạng thường bị nhầm lẫn với bệnh mạch vành tắc nghẽn, nhưng lại có cơ chế hoàn toàn khác biệt.
Vậy co thắt động mạch vành là gì, nguyên nhân từ đâu, triệu chứng ra sao và liệu có thể kiểm soát được không? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết chuyên sâu dưới đây.
Co thắt động mạch vành là gì?
Định nghĩa và phân loại
Co thắt động mạch vành (coronary artery spasm), còn được gọi là “đau thắt ngực biến thể” hoặc “đau thắt ngực Prinzmetal”, là tình trạng co thắt tạm thời của một phần trong hệ động mạch vành – các mạch máu cung cấp máu giàu oxy cho cơ tim. Khi sự co thắt xảy ra, dòng máu đến cơ tim bị giảm hoặc tạm thời ngừng lại, gây ra cơn đau thắt ngực và nguy cơ tổn thương cơ tim.
Các dạng phổ biến bao gồm:
- Co thắt mạch vành đơn thuần: xảy ra mà không có sự tắc nghẽn do mảng xơ vữa.
- Co thắt kèm xơ vữa động mạch: sự co thắt xảy ra ở vùng có sẵn mảng xơ vữa, làm tình trạng nặng thêm.
Co thắt mạch vành và đau thắt ngực Prinzmetal
Đau thắt ngực Prinzmetal là một dạng đặc biệt của đau thắt ngực, thường xảy ra vào ban đêm hoặc lúc nghỉ ngơi, liên quan đến sự co thắt đột ngột và dữ dội của mạch vành. Không giống như đau thắt ngực ổn định, nó không liên quan đến gắng sức và thường đi kèm với những thay đổi đặc trưng trên điện tâm đồ.
“Co thắt mạch vành không chỉ xảy ra ở người cao tuổi hay có tiền sử bệnh tim. Nó có thể ảnh hưởng đến cả người trẻ tuổi, đặc biệt nếu hút thuốc lá hoặc lạm dụng chất kích thích” – TS.BS Trần Văn Hùng, chuyên gia tim mạch Bệnh viện Tim Tâm Anh.
Nguyên nhân gây co thắt động mạch vành
Các yếu tố nội tại
Cho đến nay, nguyên nhân chính xác gây co thắt động mạch vành vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng rối loạn chức năng nội mạc (lớp lót trong thành mạch) là yếu tố quan trọng gây nên sự co thắt bất thường. Ngoài ra, sự rối loạn thần kinh giao cảm và phản ứng thái quá của các thụ thể alpha-adrenergic trong thành mạch cũng có thể kích hoạt cơn co thắt.
Yếu tố nguy cơ từ lối sống
Nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ bị co thắt mạch vành, bao gồm:
- Hút thuốc lá: là yếu tố nguy cơ mạnh nhất, làm tổn thương nội mạc và tăng co thắt mạch.
- Lạm dụng rượu bia: gây ảnh hưởng lên hệ thần kinh tự động điều khiển mạch máu.
- Căng thẳng tâm lý: làm tăng tiết catecholamine – chất gây co mạch mạnh.
- Thiếu ngủ, làm việc quá sức: khiến hệ tim mạch bị rối loạn điều hòa.
- Lạm dụng thuốc gây nghiện (như cocaine): làm tăng nguy cơ co thắt cấp tính và nhồi máu cơ tim.
Triệu chứng điển hình của co thắt động mạch vành
Đau thắt ngực về đêm hoặc khi nghỉ ngơi
Triệu chứng phổ biến nhất là đau thắt ngực đột ngột, xảy ra khi người bệnh đang nghỉ ngơi, đặc biệt vào ban đêm hoặc sáng sớm. Cơn đau thường:
- Xuất hiện sau một cơn stress, lạnh đột ngột hoặc sau khi hút thuốc
- Cảm giác bóp nghẹt ngực, lan ra cánh tay, cổ hoặc lưng
- Không liên quan đến gắng sức như trong bệnh động mạch vành tắc nghẽn
Các biểu hiện đi kèm
Bên cạnh cơn đau thắt ngực, người bệnh có thể có thêm các triệu chứng như:
- Khó thở, mệt mỏi
- Đánh trống ngực, loạn nhịp tim
- Vã mồ hôi, chóng mặt, buồn nôn
- Ngất xỉu (trong một số trường hợp nặng)
“Một điều quan trọng là các triệu chứng này có thể xảy ra ở người có kết quả chụp mạch vành hoàn toàn bình thường, điều này khiến việc chẩn đoán không hề dễ dàng nếu không có kinh nghiệm lâm sàng và thiết bị phù hợp.” – PGS.TS Nguyễn Hữu Ước, chuyên gia phẫu thuật tim mạch.
Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời
Nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách, co thắt động mạch vành có thể dẫn đến:
- Nhồi máu cơ tim: do thiếu máu cục bộ kéo dài
- Loạn nhịp tim nghiêm trọng: có thể dẫn đến đột tử
- Suy tim mạn tính: do tổn thương cơ tim lặp đi lặp lại
Điều quan trọng là không được chủ quan, đặc biệt khi các triệu chứng xảy ra bất thường vào ban đêm hoặc sau khi dùng chất kích thích. Việc tự điều trị hoặc bỏ qua cơn đau ngực có thể khiến tình trạng diễn biến nhanh chóng và nguy hiểm tính mạng.
Chẩn đoán co thắt động mạch vành
Điện tâm đồ (ECG)
Trong lúc xảy ra cơn đau, điện tâm đồ thường ghi nhận được các thay đổi như đoạn ST chênh lên, cho thấy tình trạng thiếu máu cơ tim tạm thời. Tuy nhiên, khi không có cơn đau, ECG có thể hoàn toàn bình thường, do đó cần ghi ECG 24 giờ (Holter ECG) hoặc tiến hành test kích thích để ghi lại cơn co thắt.
Chụp mạch vành
Chụp động mạch vành bằng thuốc cản quang là phương pháp hiệu quả để loại trừ tình trạng tắc nghẽn cố định. Trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ sử dụng test kích thích bằng acetylcholine hoặc ergonovine để gây co thắt nhân tạo nhằm chẩn đoán chính xác.
Các xét nghiệm bổ trợ khác
- Xét nghiệm men tim: phát hiện tổn thương cơ tim nếu cơn co thắt kéo dài.
- Siêu âm tim: đánh giá chức năng tim và vùng cơ tim bị ảnh hưởng.
- Xét nghiệm máu, lipid máu, đường huyết: tìm các yếu tố nguy cơ kèm theo.
Phương pháp điều trị co thắt động mạch vành
Sử dụng thuốc giãn mạch và chống co thắt
Việc điều trị co thắt động mạch vành chủ yếu nhằm mục tiêu làm giãn mạch và cải thiện tưới máu cơ tim. Các nhóm thuốc thường được sử dụng gồm:
- Thuốc chẹn kênh canxi (CCB): như amlodipine, diltiazem – giúp ngăn co thắt mạch vành hiệu quả.
- Nitrat: dùng ngậm dưới lưỡi khi lên cơn đau hoặc dùng dài hạn với liều thấp.
- Thuốc chống kết tập tiểu cầu: như aspirin để ngăn hình thành cục máu đông.
Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống
Thay đổi thói quen sinh hoạt đóng vai trò then chốt trong kiểm soát bệnh. Bệnh nhân cần:
- Bỏ hoàn toàn thuốc lá và hạn chế rượu bia.
- Giảm căng thẳng, ngủ đủ giấc.
- Ăn nhiều rau xanh, cá béo, tránh chất béo bão hòa và muối.
- Vận động thể lực đều đặn với mức độ phù hợp (dưới hướng dẫn bác sĩ).
Điều trị ngoại khoa trong trường hợp nặng
Trong những trường hợp hiếm gặp, khi co thắt xảy ra ở đoạn có mảng xơ vữa đáng kể, hoặc khi các phương pháp điều trị nội khoa không kiểm soát được triệu chứng, bác sĩ có thể xem xét:
- Đặt stent động mạch vành ở vị trí bị co thắt kèm tắc nghẽn.
- Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành (CABG) nếu có nhiều đoạn bị tổn thương.
Phòng ngừa co thắt động mạch vành tái phát
Để phòng ngừa tái phát cơn co thắt động mạch vành, người bệnh cần:
- Tuân thủ điều trị thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
- Kiểm soát các bệnh lý nền như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu.
- Hạn chế tiếp xúc với yếu tố kích thích: lạnh, căng thẳng, chất kích thích.
- Thăm khám định kỳ, theo dõi ECG và các xét nghiệm liên quan.
Kết luận
Co thắt động mạch vành là một bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Việc nắm rõ nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị giúp người bệnh chủ động hơn trong chăm sóc sức khỏe tim mạch. Hãy chú ý đến các dấu hiệu cảnh báo sớm và đến cơ sở y tế uy tín khi có nghi ngờ để được chẩn đoán chính xác.
Hãy bảo vệ trái tim bạn từ những thay đổi nhỏ nhất trong lối sống hằng ngày.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Co thắt động mạch vành có chữa khỏi được không?
Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn, nhưng bệnh có thể kiểm soát tốt nếu tuân thủ điều trị và thay đổi lối sống phù hợp.
2. Đau thắt ngực do co thắt mạch vành có khác gì với bệnh mạch vành tắc nghẽn?
Đau thắt ngực do co thắt thường xảy ra khi nghỉ ngơi, đặc biệt về đêm, trong khi bệnh mạch vành tắc nghẽn thường đau khi gắng sức. Điện tâm đồ và chụp mạch vành là hai phương pháp phân biệt hiệu quả.
3. Người trẻ có bị co thắt động mạch vành không?
Có. Những người hút thuốc lá, căng thẳng thường xuyên hoặc sử dụng chất kích thích đều có thể bị co thắt động mạch vành, dù không có bệnh lý tim mạch nền.
4. Co thắt động mạch vành có thể gây tử vong không?
Có thể. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng thiếu máu cơ tim cấp do co thắt có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim, rối loạn nhịp tim nặng hoặc đột tử.
5. Có cần dùng thuốc suốt đời không?
Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân cần dùng thuốc lâu dài để kiểm soát triệu chứng và ngăn tái phát. Việc dừng thuốc cần có chỉ định và theo dõi chặt chẽ từ bác sĩ chuyên khoa tim mạch.
Nếu bạn hoặc người thân có biểu hiện đau thắt ngực bất thường, hãy đến cơ sở y tế chuyên khoa tim mạch để được tư vấn và điều trị kịp thời. Chủ động chăm sóc sức khỏe tim mạch chính là cách tốt nhất để ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm từ co thắt động mạch vành.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.