“Có những nỗi đau không trôi theo thời gian, mà ngưng đọng lại, xâm chiếm cả cuộc sống.” – Buồn đau là phản ứng tự nhiên khi mất đi người thân yêu. Tuy nhiên, ở một số người, nỗi buồn đó không vơi đi, mà ngày càng sâu sắc, tê liệt cảm xúc và kéo dài trong nhiều tháng hoặc nhiều năm. Đó là lúc ta đối mặt với một tình trạng tâm lý nguy hiểm: Buồn đau phức tạp kéo dài.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại với tốc độ sống nhanh và áp lực đè nặng, không ít người rơi vào trạng thái buồn đau kéo dài nhưng không được chẩn đoán và hỗ trợ kịp thời. Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ về căn bệnh này, cách nhận biết, nguyên nhân sâu xa và hướng điều trị hiệu quả.
Buồn đau phức tạp kéo dài là gì?
Buồn đau phức tạp kéo dài (tiếng Anh: Prolonged Grief Disorder – PGD) là một rối loạn tâm lý được công nhận chính thức trong DSM-5-TR (2022), đặc trưng bởi nỗi đau và nhớ thương sâu sắc kéo dài ít nhất 12 tháng sau cái chết của người thân, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh hoạt, làm việc và duy trì các mối quan hệ xã hội.
Khác với quá trình đau buồn tự nhiên vốn giảm dần theo thời gian, PGD khiến người bệnh bị “mắc kẹt” trong cảm xúc đau thương, không thể thích nghi hoặc tìm lại niềm vui sống. Cảm giác mất mát trở nên áp đảo, thường xuyên đi kèm cảm giác trống rỗng, vô vọng và thậm chí suy nghĩ tự sát.
Buồn đau thông thường vs. Buồn đau phức tạp
| Tiêu chí | Buồn đau thông thường | Buồn đau phức tạp kéo dài |
|---|---|---|
| Thời gian | Vài tuần đến dưới 12 tháng | Trên 12 tháng (trẻ em: trên 6 tháng) |
| Cường độ cảm xúc | Giảm dần theo thời gian | Không giảm, thậm chí nặng hơn |
| Chức năng xã hội | Vẫn duy trì hoạt động, phục hồi dần | Suy giảm nghiêm trọng, rút lui khỏi xã hội |
| Triệu chứng đi kèm | Buồn, nhớ, mệt mỏi | Tê liệt cảm xúc, mất mục đích sống, ý nghĩ chết |
Dấu hiệu nhận biết buồn đau phức tạp kéo dài
Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA), một người có thể được chẩn đoán PGD nếu có ít nhất 3 trong các triệu chứng sau kéo dài trên 12 tháng (hoặc 6 tháng với trẻ em):
- Nỗi nhớ nhung dai dẳng hoặc khao khát mãnh liệt với người đã khuất.
- Không chấp nhận được sự thật về cái chết.
- Tránh né những vật dụng, nơi chốn hoặc hoạt động liên quan đến người mất.
- Mất đi cảm giác về danh tính cá nhân (ví dụ: cảm thấy một phần con người mình đã chết theo).
- Cảm thấy vô vọng về tương lai, mất động lực sống.
- Khó kết nối xã hội, cảm giác cô lập và bị hiểu lầm.
- Triệu chứng trầm cảm hoặc lo âu nặng đi kèm.
Ảnh minh họa:
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Buồn đau phức tạp không chỉ là kết quả của mất mát, mà còn liên quan đến nhiều yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội. Dưới đây là những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc PGD:
1. Đặc điểm mất mát
- Cái chết đột ngột: Do tai nạn, tự sát hoặc giết người.
- Cái chết đau đớn hoặc gây ám ảnh: Ví dụ như tử vong do bệnh ung thư giai đoạn cuối, tử vong ở trẻ nhỏ.
- Mối quan hệ gắn bó sâu sắc: Vợ/chồng, con cái, người yêu…
2. Yếu tố cá nhân
- Tiền sử bệnh tâm thần: Trầm cảm, rối loạn lo âu, PTSD.
- Cảm giác tội lỗi hoặc tự trách bản thân: “Giá như tôi làm gì đó…”.
- Thiếu kỹ năng đối phó: Không biết cách điều tiết cảm xúc, không có mạng lưới hỗ trợ xã hội.
3. Yếu tố sinh học
Nghiên cứu cho thấy những người mắc PGD có thể có sự rối loạn trong hoạt động của hệ thần kinh trung ương, đặc biệt là hệ viền – nơi xử lý cảm xúc buồn và ký ức đau buồn.
“Buồn đau phức tạp không chỉ là nỗi buồn sâu sắc mà là một bệnh lý cần điều trị nghiêm túc.” – GS. George A. Bonanno, chuyên gia tâm lý tại Đại học Columbia.
Tác động đến sức khỏe và cuộc sống
Không được điều trị, buồn đau phức tạp kéo dài có thể dẫn đến những hậu quả nặng nề về cả thể chất lẫn tinh thần:
Ảnh hưởng đến tâm thần
- Tăng nguy cơ trầm cảm nặng, rối loạn lo âu, hoảng loạn.
- Khó ngủ, ác mộng, giảm khả năng tập trung, sa sút trí nhớ.
- Ý nghĩ tự tử hoặc hành vi tự gây hại bản thân.
Ảnh hưởng đến thể chất
- Suy giảm miễn dịch, dễ mắc bệnh nhiễm trùng.
- Đau đầu mãn tính, rối loạn tiêu hóa, đau ngực, mệt mỏi toàn thân.
- Nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch, tăng huyết áp.
Ảnh hưởng xã hội – nghề nghiệp
- Giảm năng suất lao động, nghỉ việc dài hạn hoặc mất việc.
- Mất kết nối với bạn bè, người thân, ly hôn, xung đột gia đình.
- Rút lui khỏi xã hội, mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích.
Ảnh minh họa:
Chẩn đoán buồn đau phức tạp kéo dài
Chẩn đoán PGD dựa trên tiêu chí của DSM-5-TR (2022) và ICD-11 (Tổ chức Y tế Thế giới), trong đó yêu cầu:
- Nỗi đau mất mát kéo dài ít nhất 12 tháng (hoặc 6 tháng với trẻ em).
- Có ít nhất 3 triệu chứng điển hình như nhớ nhung sâu sắc, cảm giác trống rỗng, khó chấp nhận cái chết, né tránh thực tại…
- Triệu chứng gây suy giảm rõ rệt chức năng xã hội, nghề nghiệp hoặc cá nhân.
Bác sĩ chuyên khoa tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý lâm sàng thường sử dụng các công cụ sàng lọc như PG-13 Prolonged Grief Disorder Scale, Inventory of Complicated Grief để hỗ trợ đánh giá và xác định mức độ rối loạn.
Phương pháp điều trị hiệu quả
Buồn đau phức tạp kéo dài là một rối loạn tâm thần có thể điều trị được, đặc biệt nếu được can thiệp kịp thời và đúng phương pháp. Một số hướng điều trị chính bao gồm:
1. Trị liệu tâm lý chuyên sâu
- Liệu pháp trị liệu buồn đau phức tạp (CGT): Phương pháp đã được nghiên cứu lâm sàng, giúp người bệnh đối diện với thực tại, tái xây dựng lại ý nghĩa cuộc sống.
- Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): Giúp nhận diện những suy nghĩ méo mó và điều chỉnh phản ứng cảm xúc tiêu cực.
- Trị liệu hỗ trợ: Tạo không gian an toàn để chia sẻ, giúp người bệnh cảm thấy được lắng nghe và đồng cảm.
2. Điều trị bằng thuốc
Trong một số trường hợp nặng, bác sĩ có thể kê thuốc hỗ trợ như:
- Thuốc chống trầm cảm (SSRI, SNRI).
- Thuốc an thần ngắn hạn (trong trường hợp mất ngủ nghiêm trọng).
Lưu ý: Thuốc chỉ được sử dụng khi có chỉ định y tế và không thể thay thế hoàn toàn cho trị liệu tâm lý.
3. Hỗ trợ cộng đồng và nhóm tự lực
- Tham gia nhóm người cùng cảnh ngộ giúp bệnh nhân cảm thấy không cô đơn.
- Các tổ chức như Grief.com hoặc What’s Your Grief cung cấp tài liệu và hỗ trợ tâm lý trực tuyến.
Làm sao để hỗ trợ người mắc buồn đau phức tạp?
Gia đình và bạn bè đóng vai trò then chốt trong quá trình hồi phục. Dưới đây là những điều bạn có thể làm:
- Lắng nghe không phán xét: Đừng cố gắng “sửa” nỗi đau, chỉ cần hiện diện và lắng nghe.
- Tránh nói những câu sáo rỗng: Ví dụ như “thời gian sẽ chữa lành”, “hãy mạnh mẽ lên” – đôi khi gây phản tác dụng.
- Động viên tìm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Khuyến khích họ gặp chuyên gia khi thấy các dấu hiệu nghiêm trọng.
- Duy trì kết nối xã hội: Mời họ tham gia các hoạt động nhẹ nhàng như đi dạo, uống cà phê.
Kết luận: Hồi phục từ buồn đau là có thể
Buồn đau phức tạp kéo dài không phải là sự yếu đuối, mà là một căn bệnh tâm lý cần được thấu hiểu và điều trị. Nếu bạn hoặc người thân cảm thấy bị mắc kẹt trong nỗi buồn sau mất mát, hãy nhớ rằng có sự giúp đỡ, có phương pháp hiệu quả và có hy vọng. Việc tìm đến chuyên gia tâm lý không chỉ là sự can đảm mà còn là hành động yêu thương chính mình.
Gọi hành động (CTA)
Bạn đang trải qua nỗi đau mất mát không thể nguôi ngoai? Đừng chịu đựng một mình. Hãy đặt lịch hẹn với chuyên gia tâm lý tại Tâm lý Việt Pháp để được hỗ trợ kịp thời. Sự phục hồi bắt đầu bằng một bước nhỏ — và bạn không phải đi một mình trên hành trình đó.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Buồn đau phức tạp kéo dài có phải là trầm cảm không?
Không. Dù có những triệu chứng giống nhau như buồn bã, mất động lực, nhưng PGD là một rối loạn riêng biệt. Tuy nhiên, nó có thể đồng thời xảy ra với trầm cảm hoặc rối loạn lo âu.
2. Ai dễ mắc buồn đau phức tạp?
Những người mất đi người thân rất thân thiết, trải qua cái chết đột ngột hoặc có tiền sử rối loạn tâm thần có nguy cơ cao hơn.
3. Bao lâu thì nên tìm đến chuyên gia tâm lý?
Nếu sau 6–12 tháng bạn vẫn cảm thấy không thể vượt qua nỗi đau, bị ám ảnh liên tục bởi người mất, hoặc suy giảm chức năng sống, bạn nên tìm hỗ trợ chuyên môn càng sớm càng tốt.
4. Trẻ em có bị PGD không?
Có. Trẻ em mất cha mẹ, anh chị em hoặc người chăm sóc chính cũng có thể bị buồn đau phức tạp và cần sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý trẻ em.
5. Tự mình vượt qua buồn đau phức tạp có khả thi không?
Với PGD, việc tự mình “vượt qua” thường rất khó khăn. Hỗ trợ từ trị liệu tâm lý, gia đình, bạn bè và cộng đồng sẽ giúp quá trình hồi phục diễn ra nhanh chóng và bền vững hơn.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.