Block nhĩ thất cấp 3, còn gọi là block tim hoàn toàn, là một tình trạng rối loạn dẫn truyền điện tim nghiêm trọng, nơi mà tín hiệu điện từ tâm nhĩ không thể truyền xuống tâm thất. Đây là một dạng loạn nhịp tim nguy hiểm, có thể dẫn đến ngất xỉu đột ngột hoặc thậm chí là tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Với tỷ lệ mắc gia tăng ở người cao tuổi, việc hiểu rõ cơ chế bệnh, triệu chứng, cũng như cách điều trị block nhĩ thất độ 3 là cực kỳ quan trọng trong việc cứu sống và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
1. Block nhĩ thất cấp 3 là gì?
Block nhĩ thất cấp 3 là tình trạng mà xung động điện từ nút xoang ở tâm nhĩ không thể truyền qua nút nhĩ thất để điều khiển hoạt động của tâm thất. Điều này dẫn đến sự mất liên kết hoàn toàn giữa co bóp nhĩ và thất, gây ra rối loạn nhịp tim nghiêm trọng.
Khác với block độ 1 (truyền chậm) hay độ 2 (một số xung không truyền được), ở block độ 3, toàn bộ xung động từ nhĩ đều bị chặn lại. Khi đó, tâm thất sẽ phải tự tạo ra nhịp thoát (escape rhythm), thường rất chậm và không ổn định.
1.1 Cơ chế bệnh sinh của block nhĩ thất hoàn toàn
Bình thường, nhịp tim được khởi phát từ nút xoang và truyền qua nút nhĩ thất, sau đó xuống bó His và mạng Purkinje để làm co tâm thất. Trong block nhĩ thất cấp 3, đường truyền này bị gián đoạn hoàn toàn tại nút nhĩ thất hoặc vùng xa hơn, khiến tâm thất không nhận được lệnh từ tâm nhĩ.
Hậu quả là hai buồng tim (nhĩ và thất) đập độc lập với nhau (AV dissociation), gây mất hiệu quả bơm máu và có thể dẫn đến hạ huyết áp, giảm tưới máu não và ngất xỉu.
2. Nguyên nhân gây ra block nhĩ thất cấp 3
Block tim hoàn toàn có thể là hậu quả của nhiều bệnh lý hoặc tình trạng cấp tính ảnh hưởng đến hệ thống dẫn truyền tim. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến:
- Nhồi máu cơ tim: đặc biệt là nhồi máu vùng dưới (inferior MI) gây tổn thương nút nhĩ thất.
- Bệnh tim bẩm sinh: thường gặp ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ.
- Viêm cơ tim: do nhiễm virus hoặc bệnh lý tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống (SLE).
- Bệnh lý xơ hóa hệ thống dẫn truyền: thường thấy ở người cao tuổi.
- Thuốc: như digoxin, chẹn beta (propranolol), chẹn kênh calci (verapamil), amiodarone.
- Can thiệp tim mạch: như đốt điện (ablation), phẫu thuật van tim.
2.1 Yếu tố nguy cơ cần theo dõi
Một số đối tượng có nguy cơ cao phát triển block nhĩ thất cấp 3, bao gồm:
- Người lớn tuổi (trên 65 tuổi).
- Bệnh nhân có tiền sử nhồi máu cơ tim.
- Người dùng thuốc ảnh hưởng đến dẫn truyền điện tim.
- Bệnh nhân đã từng can thiệp mạch vành hoặc điều trị rối loạn nhịp.
Việc sàng lọc định kỳ và kiểm tra điện tim là cần thiết ở nhóm nguy cơ cao để phát hiện sớm rối loạn dẫn truyền trước khi xuất hiện triệu chứng nghiêm trọng.
3. Triệu chứng nhận biết block nhĩ thất cấp 3
Triệu chứng của block nhĩ thất cấp 3 có thể rất rõ ràng, đặc biệt nếu nhịp thoát chậm hoặc mất hoàn toàn, dẫn đến giảm cung lượng tim. Các biểu hiện thường gặp gồm:
- Ngất xỉu (syncope): do giảm tưới máu não đột ngột, có thể xảy ra nhiều lần trong ngày.
- Chóng mặt, mệt mỏi, yếu sức: do nhịp tim chậm và không ổn định.
- Đánh trống ngực hoặc cảm giác “tim bị bỏ nhịp”.
- Khó thở khi gắng sức hoặc thậm chí lúc nghỉ.
- Ngừng tim (hiếm): khi không có nhịp thoát.
3.1 Trường hợp điển hình thực tế
“Bác Tư, 72 tuổi, sống tại An Giang, gần đây thường xuyên ngất đột ngột khi đang đi bộ. Sau khi được người nhà đưa đi cấp cứu, điện tâm đồ ghi nhận block nhĩ thất độ 3 với nhịp thất chỉ 32 lần/phút. Bác được chỉ định đặt máy tạo nhịp tim vĩnh viễn. Sau phẫu thuật, bác phục hồi tốt, không còn ngất, cảm thấy khỏe mạnh hơn rất nhiều.”
Trường hợp trên cho thấy việc nhận biết và can thiệp kịp thời là yếu tố quyết định trong điều trị block tim hoàn toàn.
4. Chẩn đoán block nhĩ thất cấp 3
Chẩn đoán block nhĩ thất độ 3 chủ yếu dựa vào điện tâm đồ (ECG) và các phương pháp hỗ trợ khác:
- Điện tâm đồ: Sóng P đều đặn nhưng không đi kèm phức bộ QRS – chứng tỏ mất dẫn truyền từ nhĩ xuống thất.
- Holter ECG 24 giờ: Ghi nhận các giai đoạn block xảy ra ngắt quãng hoặc kéo dài.
- Siêu âm tim: Đánh giá nguyên nhân nền như nhồi máu, viêm cơ tim hay bệnh van tim.
- Xét nghiệm máu: Đo nồng độ điện giải, hormon giáp, chỉ số viêm.
4.1 Cách đọc điện tâm đồ khi nghi ngờ block độ 3
Trên ECG, đặc điểm điển hình của block nhĩ thất cấp 3 là:
- Sóng P: xuất hiện đều đặn, không liên quan đến QRS.
- Phức bộ QRS: đều, thường chậm và rộng nếu nhịp thoát thất bắt nguồn từ thấp.
Ngoài ra, so sánh với các dạng block khác cũng giúp xác định chính xác mức độ rối loạn:
| Phân loại | Đặc điểm ECG | Mức độ nguy hiểm |
|---|---|---|
| Block độ 1 | Kéo dài PR, nhưng vẫn dẫn được | Thường không nguy hiểm |
| Block độ 2 Mobitz I | PR kéo dài dần đến mất sóng QRS | Trung bình |
| Block độ 2 Mobitz II | PR ổn định, đột ngột mất QRS | Nguy hiểm |
| Block độ 3 | Sóng P không liên quan QRS | Rất nguy hiểm |
5. Điều trị block nhĩ thất cấp 3
Việc điều trị block nhĩ thất độ 3 cần được thực hiện khẩn cấp nhằm ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng như ngừng tim hoặc tổn thương não do thiếu oxy. Tùy vào mức độ và nguyên nhân gây bệnh, phương pháp điều trị có thể bao gồm:
- Điều trị cấp cứu: Truyền atropin hoặc isoproterenol trong trường hợp bệnh nhân bị chậm nhịp nghiêm trọng và có biểu hiện sốc.
- Đặt máy tạo nhịp tim tạm thời: Sử dụng trong khi chờ xử lý nguyên nhân hoặc chuẩn bị đặt máy vĩnh viễn.
- Đặt máy tạo nhịp tim vĩnh viễn: Là phương pháp điều trị chính và hiệu quả lâu dài.
5.1 Máy tạo nhịp tim: nguyên lý và chỉ định
Máy tạo nhịp tim là một thiết bị điện tử cấy dưới da, giúp phát xung điện để kích thích tim đập đều đặn. Trong trường hợp block nhĩ thất độ 3, máy sẽ thay thế hoàn toàn chức năng dẫn truyền giữa nhĩ và thất.
Chỉ định đặt máy tạo nhịp tim vĩnh viễn:
- Block nhĩ thất cấp 3 có triệu chứng: ngất, tụt huyết áp, suy tim.
- Block nhĩ thất không triệu chứng nhưng có nhịp thất
- Block nhĩ thất do can thiệp tim mạch không hồi phục sau 7 ngày.
Sau khi đặt máy tạo nhịp, người bệnh cần được theo dõi định kỳ để kiểm tra chức năng máy, mức tiêu thụ pin và khả năng đáp ứng của tim. Máy có thể dùng từ 5 đến 10 năm tùy loại.
6. Tiên lượng và phòng ngừa
Tiên lượng của block nhĩ thất cấp 3 phụ thuộc vào nguyên nhân và thời điểm can thiệp. Với những trường hợp được chẩn đoán sớm và đặt máy tạo nhịp kịp thời, tiên lượng thường tốt, người bệnh có thể sống khỏe mạnh như bình thường.
Tuy nhiên, nếu chậm trễ trong điều trị, bệnh có thể dẫn đến:
- Ngừng tim đột ngột
- Đột quỵ do thiếu máu não
- Suy tim
6.1 Cách phòng ngừa và theo dõi
- Đi khám tim mạch định kỳ, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc có bệnh lý nền
- Không tự ý dùng thuốc ảnh hưởng dẫn truyền tim nếu không có chỉ định
- Theo dõi ECG thường xuyên khi có dấu hiệu: mệt mỏi, ngất, chậm nhịp tim
- Tuân thủ chế độ sinh hoạt lành mạnh và kiểm soát tốt huyết áp, đường huyết
7. Câu hỏi thường gặp về block nhĩ thất cấp 3
Block nhĩ thất độ 3 có thể tự hồi phục không?
Thông thường, block cấp 3 là không hồi phục, đặc biệt nếu do xơ hóa hệ thống dẫn truyền. Tuy nhiên, trong một số trường hợp cấp tính như viêm cơ tim hay nhồi máu cơ tim, block có thể tạm thời và phục hồi sau khi điều trị nguyên nhân.
Block tim hoàn toàn có nguy hiểm đến tính mạng?
Có. Nếu không điều trị kịp thời, block tim hoàn toàn có thể gây ra ngừng tim đột ngột, thiếu oxy não và tử vong.
Người trẻ có thể bị block nhĩ thất độ 3 không?
Dù hiếm gặp hơn so với người cao tuổi, người trẻ vẫn có thể mắc block độ 3, đặc biệt nếu mắc các bệnh lý bẩm sinh, viêm cơ tim hoặc sử dụng thuốc ảnh hưởng đến dẫn truyền tim.
Sau khi đặt máy tạo nhịp có cần kiêng gì không?
Người bệnh cần tránh các thiết bị phát từ trường mạnh (MRI nếu không tương thích, bếp từ…), không vận động mạnh vùng vai nơi đặt máy trong 1-2 tuần đầu và tuân thủ lịch tái khám.
8. Kết luận
Block nhĩ thất cấp 3 là một tình trạng rối loạn dẫn truyền tim nghiêm trọng cần được nhận biết và điều trị kịp thời. Việc chẩn đoán sớm bằng điện tâm đồ, hiểu rõ nguyên nhân và chỉ định đặt máy tạo nhịp đúng lúc có thể cứu sống và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
Với sự phát triển của y học hiện đại, block tim hoàn toàn không còn là bản án tử. Quan trọng là người bệnh cần được tiếp cận thông tin y khoa chính xác và hành động đúng lúc.
“Tôi từng bị chẩn đoán block tim hoàn toàn sau một lần ngất khi đi làm vườn. Từ ngày đặt máy tạo nhịp, tôi đã có thể sống khỏe mạnh và tự tin trở lại với cuộc sống thường nhật.” – Ông Đặng Văn H., 65 tuổi, Bến Tre.
9. Tài liệu tham khảo
- ACC/AHA/HRS Guidelines for the Evaluation and Management of Patients With Bradycardia and Cardiac Conduction Delay, 2023
- Medscape: Third-Degree Atrioventricular Block
- UpToDate: Management of complete heart block
- Mayo Clinic: Heart block diagnosis and treatment
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.