Bệnh Zona thần kinh là một trong những căn bệnh da liễu phổ biến, thường xuất hiện ở người lớn tuổi hoặc người có hệ miễn dịch suy yếu. Dù không trực tiếp đe dọa tính mạng, nhưng Zona có thể để lại nhiều biến chứng khó chịu, ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng cuộc sống người bệnh.
Trên thực tế, không ít người chủ quan với những dấu hiệu ban đầu, khiến bệnh chuyển nặng, gây đau nhức kéo dài, thậm chí để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn. Việc hiểu rõ về bệnh, từ nguyên nhân, triệu chứng cho đến cách điều trị và phòng tránh là vô cùng cần thiết để bảo vệ sức khỏe bản thân và người thân.
Bệnh Zona Là Gì?
Định nghĩa bệnh Zona thần kinh
Bệnh Zona thần kinh, còn được gọi dân gian là bệnh giời leo, là bệnh lý do virus Varicella Zoster gây ra. Đây cũng chính là loại virus từng gây bệnh thủy đậu. Sau khi người bệnh khỏi thủy đậu, virus không biến mất hoàn toàn mà tồn tại âm thầm trong các hạch thần kinh, có thể tái hoạt động sau nhiều năm khi hệ miễn dịch suy yếu.
Khi tái hoạt động, virus di chuyển dọc theo các dây thần kinh ngoại biên, gây viêm nhiễm cục bộ, từ đó hình thành các mảng da đỏ, nổi mụn nước kèm theo đau rát, ngứa ngáy theo dọc đường đi của dây thần kinh. Vị trí thường gặp nhất là vùng liên sườn, mặt, cổ, ngực hoặc tay chân.
Bệnh Zona có lây không?
Nhiều người nhầm tưởng Zona có thể lây trực tiếp qua tiếp xúc. Tuy nhiên, Zona không lây từ người sang người như cúm hay thủy đậu. Người chưa từng mắc thủy đậu khi tiếp xúc dịch mụn nước từ người bệnh có thể nhiễm virus Varicella Zoster và phát triển thành thủy đậu, chứ không phải Zona ngay lập tức.
Do đó, việc giữ gìn vệ sinh, tránh tiếp xúc dịch tiết từ mụn nước vẫn rất cần thiết để hạn chế nguy cơ lây lan.
Nguyên Nhân Gây Ra Bệnh Zona
Virus Varicella Zoster tái hoạt động
Nguyên nhân chủ yếu và duy nhất gây bệnh Zona chính là virus Varicella Zoster tái hoạt động trong cơ thể. Sau khi khỏi thủy đậu, virus này ẩn náu trong các hạch thần kinh, khi gặp điều kiện thuận lợi sẽ bùng phát, gây viêm các dây thần kinh ngoại biên, dẫn đến bệnh Zona.
Những yếu tố nguy cơ làm bùng phát Zona
Không phải ai từng bị thủy đậu cũng bị Zona. Bệnh thường khởi phát ở người có hệ miễn dịch suy giảm do các nguyên nhân sau:
Suy giảm miễn dịch
- Bệnh nhân ung thư, HIV/AIDS, tiểu đường
- Người đang hóa trị, xạ trị, ghép tạng
Tuổi cao
Khoảng 50% người trên 60 tuổi từng mắc thủy đậu sẽ có nguy cơ bùng phát Zona do hệ miễn dịch suy yếu theo tuổi tác.
Stress kéo dài
Các nghiên cứu chỉ ra, căng thẳng tâm lý kéo dài gây rối loạn nội tiết, làm giảm đề kháng, dễ kích hoạt virus Varicella Zoster trở lại.
Sử dụng thuốc ức chế miễn dịch
- Corticosteroid liều cao kéo dài
- Thuốc ức chế miễn dịch trong điều trị bệnh lý tự miễn, viêm khớp, lupus ban đỏ…
Triệu Chứng Bệnh Zona Thường Gặp
Các dấu hiệu nhận biết giai đoạn sớm
Những ngày đầu tiên, bệnh Zona có thể dễ bị nhầm lẫn với cảm cúm hoặc dị ứng da thông thường bởi các triệu chứng mơ hồ:
- Cảm giác ngứa, đau, rát, châm chích trên da theo đường đi của dây thần kinh
- Mệt mỏi, đau đầu, sốt nhẹ, ăn uống kém
Đặc biệt, vùng da tổn thương thường khu trú một bên cơ thể theo dải, không đối xứng như các bệnh da liễu khác.
Các biểu hiện đặc trưng khi phát bệnh
Sau 2-3 ngày, triệu chứng đặc trưng bắt đầu xuất hiện rõ:
- Xuất hiện các đám mụn nước nhỏ li ti, mọc thành chùm như chùm nho, nền da đỏ ửng
- Mụn nước tập trung dọc theo dây thần kinh liên sườn, mặt, cổ, tay chân
- Đau nhức rát bỏng dữ dội, đôi khi đau như điện giật, khiến người bệnh mất ngủ, ăn uống kém
Hình ảnh minh họa các dạng tổn thương Zona trên da:
Dấu hiệu Zona sắp khỏi
Mụn nước khô, đóng vảy
Sau khoảng 7-10 ngày, mụn nước bắt đầu khô, đóng vảy màu vàng nâu, sau đó bong dần để lại vết thâm mờ hoặc sẹo.
Giảm dần đau rát, ngứa ngáy
Cảm giác đau nhức giảm dần khi tổn thương da phục hồi. Tuy nhiên, một số người vẫn bị đau dây thần kinh hậu Zona kéo dài nhiều tháng, nhất là người cao tuổi.
Bệnh Zona Có Nguy Hiểm Không? Các Biến Chứng Thường Gặp
Đau dây thần kinh sau Zona
Đây là biến chứng phổ biến nhất, gặp ở khoảng 10-20% người bệnh, đặc biệt là người trên 60 tuổi. Đau có thể âm ỉ, nhói buốt, cảm giác kiến bò, bỏng rát dù tổn thương da đã lành, kéo dài hàng tháng, thậm chí vài năm.
Nhiễm trùng da tại vùng tổn thương
Do vùng da bị mụn nước dễ bị tổn thương, nếu không chăm sóc sạch sẽ, vi khuẩn xâm nhập sẽ gây viêm loét, bội nhiễm, khiến bệnh lâu khỏi hơn.
Mất thị lực (nếu bị ở vùng mắt)
Khi Zona xuất hiện ở vùng quanh mắt (Zona mắt), nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến loét giác mạc, viêm võng mạc, thậm chí mất thị lực.
Biến chứng viêm màng não, viêm phổi hiếm gặp
Trong một số trường hợp hiếm, virus có thể lan rộng gây viêm não, viêm màng não, viêm phổi, đặc biệt ở người suy giảm miễn dịch nặng.
Hình ảnh minh họa biến chứng đau thần kinh hậu Zona:
Cách Chữa Trị Bệnh Zona Hiệu Quả
Điều trị bằng thuốc
Điều trị bệnh Zona càng sớm, hiệu quả hồi phục càng cao, giảm nguy cơ để lại di chứng đau thần kinh kéo dài. Nguyên tắc điều trị là sử dụng thuốc kháng virus kết hợp chăm sóc hỗ trợ giảm triệu chứng:
Thuốc kháng virus
- Aciclovir, Valaciclovir, Famciclovir giúp ức chế virus, giảm thời gian bệnh, hạn chế biến chứng.
- Nên dùng trong vòng 72 giờ kể từ khi khởi phát mụn nước để đạt hiệu quả tối ưu.
Thuốc giảm đau, giảm ngứa
- Paracetamol, Ibuprofen giúp giảm đau nhức toàn thân.
- Thuốc bôi hoặc uống kháng histamin giảm ngứa, chống dị ứng.
Thuốc chống viêm nếu có bội nhiễm
- Thuốc kháng sinh dạng bôi hoặc uống khi có dấu hiệu nhiễm trùng da (mưng mủ, đau, sưng nóng đỏ quanh mụn nước).
Chăm sóc da đúng cách tại nhà
- Giữ vùng da tổn thương sạch sẽ, khô thoáng.
- Không gãi, không tự ý làm vỡ mụn nước.
- Mặc quần áo mềm, thoáng mát, tránh cọ xát vùng tổn thương.
- Ăn uống đủ dinh dưỡng, uống nhiều nước, nghỉ ngơi hợp lý để cơ thể phục hồi nhanh hơn.
Lưu ý khi điều trị để tránh biến chứng
- Không tự ý đắp lá, bôi thuốc dân gian không rõ nguồn gốc lên vùng da bị Zona.
- Tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ chuyên khoa.
- Đến cơ sở y tế ngay khi có dấu hiệu biến chứng: đau tăng nặng, nhiễm trùng, Zona vùng mắt, đầu.
Những Điều Cần Biết Khi Bị Zona Thần Kinh
Zona bao lâu thì khỏi?
Thông thường, Zona kéo dài từ 2-4 tuần nếu được phát hiện và điều trị đúng cách. Người trẻ tuổi, sức đề kháng tốt có khả năng hồi phục nhanh hơn người cao tuổi, bệnh nền mạn tính.
Zona có tái phát không?
Zona có thể tái phát, nhưng tỷ lệ thấp hơn nhiều so với thủy đậu nguyên phát. Tuy nhiên, ở người suy giảm miễn dịch, stress kéo dài, bệnh có nguy cơ bùng phát trở lại cao hơn.
Zona có ảnh hưởng gì đến thai kỳ không?
Nếu thai phụ bị Zona, đặc biệt ở giai đoạn đầu thai kỳ, có nguy cơ ảnh hưởng đến thai nhi. Tuy nhiên, nguy cơ không cao như thủy đậu nguyên phát. Bà bầu nên thăm khám chuyên khoa để được hướng dẫn điều trị an toàn.
Cách Phòng Ngừa Bệnh Zona Hiệu Quả
Tiêm phòng vắc xin Zona
Hiện nay có vắc xin phòng ngừa Zona (Shingrix) dành cho người trên 50 tuổi hoặc người có nguy cơ cao. Vắc xin giúp giảm nguy cơ mắc Zona và biến chứng đau thần kinh hậu Zona lên đến 90%.
Nâng cao hệ miễn dịch
- Duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh, ngủ đủ giấc.
- Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, bổ sung vitamin C, B12, kẽm…
- Tập luyện thể dục đều đặn phù hợp sức khỏe.
Chế độ sinh hoạt, ăn uống hợp lý
- Tránh căng thẳng kéo dài.
- Hạn chế rượu bia, thuốc lá làm suy giảm miễn dịch.
Tránh tiếp xúc người mắc bệnh thủy đậu, Zona
Người chưa từng tiêm ngừa hay mắc thủy đậu nên hạn chế tiếp xúc dịch mụn nước từ người bị Zona để phòng nguy cơ lây virus Varicella Zoster.
Sự Thật Thú Vị: Một Trường Hợp Thực Tế Về Bệnh Zona
“Bà Nguyễn Thị Hồng, 68 tuổi, từng bị Zona thần kinh vùng trán gây đau đớn kéo dài suốt 4 tháng. Dù đã thử nhiều cách dân gian nhưng tình trạng không cải thiện. Sau khi điều trị chuyên khoa bằng thuốc kháng virus, giảm đau, chăm sóc y tế kết hợp vật lý trị liệu thần kinh, bà đã phục hồi hoàn toàn. Bà chia sẻ: ‘Giờ tôi mới hiểu rõ, đừng tự chữa Zona bằng mẹo, hãy đi khám ngay từ đầu để không phải chịu đau đớn quá lâu.'”
Tổng Kết: Nắm Rõ Bệnh Zona Để Phòng Ngừa Và Điều Trị Hiệu Quả
Bệnh Zona không phải là bệnh lý quá nguy hiểm nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Tuy nhiên, những biến chứng như đau thần kinh hậu Zona có thể ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng cuộc sống. Hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu, cách chăm sóc và phòng ngừa là chìa khóa giúp bạn bảo vệ sức khỏe bản thân và người thân.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết từ triệu chứng, điều trị, đến phòng ngừa, đều được cập nhật chính xác, dễ hiểu và đáng tin cậy.
FAQ: Những Thắc Mắc Thường Gặp Về Bệnh Zona
Bệnh Zona có lây không?
Zona không lây trực tiếp từ người sang người như cúm. Tuy nhiên, người chưa từng bị thủy đậu khi tiếp xúc dịch mụn nước có thể nhiễm virus và bị thủy đậu.
Zona thần kinh có để lại sẹo không?
Nếu chăm sóc tốt, Zona thường không để lại sẹo. Tuy nhiên, vùng tổn thương sâu, bội nhiễm có thể để lại sẹo thâm hoặc lõm.
Người trẻ có bị Zona không?
Có. Tuy hiếm gặp hơn người già nhưng người trẻ cũng có nguy cơ nếu suy giảm miễn dịch, stress kéo dài, mắc bệnh mạn tính.
Zona có tự khỏi không?
Có thể tự khỏi sau 2-4 tuần, tuy nhiên việc điều trị sớm giúp bệnh khỏi nhanh, hạn chế đau thần kinh kéo dài.
Nên ăn gì, kiêng gì khi bị Zona?
Nên ăn thực phẩm dễ tiêu, giàu vitamin. Hạn chế đồ cay nóng, hải sản dễ gây ngứa. Không uống rượu bia, tránh thức khuya.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.