Thiếu vitamin B12 là tình trạng phổ biến nhưng dễ bị bỏ qua, đặc biệt ở người lớn tuổi, người ăn chay lâu năm hoặc mắc các bệnh tiêu hóa mạn tính. Một trong những hệ quả nguy hiểm nhất của tình trạng này là bệnh thần kinh ngoại biên – khi các dây thần kinh bên ngoài não và tủy sống bị tổn thương, gây ra những triệu chứng rối loạn cảm giác và vận động nghiêm trọng.
Theo thống kê tại Mỹ, có khoảng 15% người trên 60 tuổi bị thiếu vitamin B12 ở mức đáng kể. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra tổn thương thần kinh không hồi phục. Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ căn nguyên, triệu chứng, cách chẩn đoán và điều trị bệnh thần kinh ngoại biên do thiếu B12 – một tình trạng có thể phòng ngừa và chữa trị hiệu quả nếu can thiệp sớm.
Mô Tả Tổng Quan Về Tình Trạng Bệnh
Bệnh thần kinh ngoại biên là tình trạng dây thần kinh ngoài hệ thần kinh trung ương (não và tủy sống) bị tổn thương. Khi thiếu vitamin B12 – một chất thiết yếu cho hoạt động của hệ thần kinh – các dây thần kinh sẽ mất lớp vỏ bọc myelin bảo vệ, dẫn đến rối loạn dẫn truyền tín hiệu thần kinh.
Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến cảm giác, vận động và cả chức năng tự động của cơ thể (ví dụ: nhịp tim, huyết áp). Nếu không được điều trị, bệnh có thể dẫn đến:
- Mất cảm giác vùng chi
- Yếu cơ, đi đứng khó khăn
- Rối loạn phối hợp vận động
- Rối loạn nhận thức ở giai đoạn muộn
“Cơ thể không thể tạo ra vitamin B12, do đó, nếu không được bổ sung qua thực phẩm hoặc thuốc, các biến chứng thần kinh là điều khó tránh khỏi.” – BS Nguyễn Thị Hoa, chuyên khoa Nội thần kinh.
Nguyên Nhân Gây Thiếu Vitamin B12 Dẫn Đến Tổn Thương Thần Kinh
1. Chế Độ Ăn Thiếu Vitamin B12
Vitamin B12 có mặt chủ yếu trong các thực phẩm có nguồn gốc động vật như thịt, trứng, sữa, gan động vật. Những người ăn chay trường, ăn kiêng nghiêm ngặt hoặc không ăn thịt thường xuyên rất dễ bị thiếu hụt.
2. Rối Loạn Hấp Thu Vitamin B12
Một số bệnh lý tiêu hóa có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu B12 tại ruột non, bao gồm:
- Viêm dạ dày mạn, đặc biệt do vi khuẩn Helicobacter pylori
- Bệnh Crohn
- Cắt đoạn hồi tràng
- Hội chứng ruột ngắn
3. Thiếu Yếu Tố Nội Tiết (Intrinsic Factor)
Intrinsic factor là một glycoprotein được tiết ra từ dạ dày, cần thiết để hấp thu vitamin B12 tại ruột. Trong một số bệnh như thiếu máu ác tính (pernicious anemia), hệ miễn dịch tấn công các tế bào tiết intrinsic factor, gây thiếu B12 mạn tính.
4. Tác Dụng Phụ Của Một Số Loại Thuốc
Nhiều thuốc phổ biến có thể ảnh hưởng đến hấp thu B12 nếu sử dụng lâu dài, ví dụ:
- Metformin (dùng điều trị đái tháo đường type 2)
- Thuốc ức chế bơm proton (omeprazole, esomeprazole)
- Thuốc kháng acid chứa nhôm hoặc magie
5. Nhu Cầu Tăng Cao Trong Một Số Trường Hợp Đặc Biệt
Phụ nữ có thai, người sau phẫu thuật tiêu hóa, bệnh nhân ung thư, hoặc người lạm dụng rượu đều có nhu cầu B12 cao hơn bình thường, nếu không được bổ sung hợp lý sẽ dẫn đến thiếu hụt.
Triệu Chứng Của Bệnh Thần Kinh Ngoại Biên Do Thiếu B12
1. Dấu Hiệu Sớm
Trong giai đoạn đầu, bệnh thường khởi phát âm thầm với các triệu chứng dễ nhầm lẫn như:
- Tê bì ngón tay, ngón chân
- Cảm giác kim châm hoặc châm chích
- Giảm cảm giác rung hoặc nhiệt độ ở đầu chi
2. Biểu Hiện Tiến Triển
Nếu không điều trị, triệu chứng sẽ tiến triển nặng dần:
- Yếu cơ, đặc biệt ở chân
- Mất thăng bằng khi đi lại, dễ té ngã
- Rối loạn vận động tinh tế như cài nút áo, viết chữ
- Rối loạn tâm thần: giảm trí nhớ, dễ cáu gắt, trầm cảm nhẹ
3. Dấu Hiệu Ở Trẻ Em Và Phụ Nữ Có Thai
Ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ, thiếu vitamin B12 có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến phát triển thần kinh:
- Chậm phát triển vận động
- Giảm trương lực cơ
- Khó bú, lừ đừ
Với phụ nữ mang thai, thiếu B12 không chỉ ảnh hưởng đến mẹ mà còn làm tăng nguy cơ dị tật ống thần kinh ở thai nhi.
Chẩn Đoán Bệnh Thần Kinh Do Thiếu B12
1. Khám Lâm Sàng Thần Kinh
Bác sĩ sẽ đánh giá các phản xạ gân xương, khả năng thăng bằng, cảm giác da (nhiệt độ, rung, sờ chạm), và chức năng vận động. Các biểu hiện bất thường như mất phản xạ gân gót, giảm cảm giác rung ở mắt cá chân thường gặp ở người thiếu B12 kéo dài.
2. Xét Nghiệm Nồng Độ Vitamin B12
Đây là xét nghiệm cơ bản nhưng quan trọng. Mức vitamin B12 trong máu bình thường là từ 200–900 pg/mL. Tuy nhiên, một số bệnh nhân vẫn có tổn thương thần kinh ngay cả khi nồng độ B12 ở mức “bình thường thấp”. Do đó, các chỉ số khác có thể được sử dụng hỗ trợ chẩn đoán như:
- Methylmalonic acid (MMA): Tăng khi thiếu B12
- Homocysteine: Tăng trong thiếu hụt B12 và folate
3. Các Xét Nghiệm Bổ Sung
- Điện cơ đồ (EMG): Giúp đánh giá mức độ tổn thương thần kinh ngoại biên
- Cộng hưởng từ (MRI) tủy sống: Trong những trường hợp nghi ngờ tổn thương thần kinh trung ương do thiếu B12
Điều Trị Bệnh Thần Kinh Ngoại Biên Do Thiếu Vitamin B12
1. Bổ Sung Vitamin B12
Điều trị chủ yếu là bổ sung vitamin B12 dưới dạng:
- Tiêm bắp: 1.000 mcg/ngày trong 1 tuần đầu, sau đó giảm dần liều và duy trì mỗi tháng 1 lần
- Uống: Liều cao (1.000–2.000 mcg/ngày) dùng hàng ngày, đặc biệt ở người không muốn tiêm hoặc không bị rối loạn hấp thu
2. Điều Trị Nguyên Nhân Nền
Nếu bệnh nhân bị viêm dạ dày do H.pylori, cắt đoạn ruột, bệnh Crohn… cần điều trị song song các nguyên nhân này để tránh tái thiếu hụt.
3. Hồi Phục Chức Năng Thần Kinh
Các bài tập vật lý trị liệu có vai trò quan trọng giúp cải thiện chức năng vận động và ngăn ngừa teo cơ ở bệnh nhân tổn thương thần kinh kéo dài. Các phương pháp hỗ trợ khác như:
- Điện xung trị liệu
- Xoa bóp, kéo giãn cơ
- Tập đi lại có hỗ trợ
4. Theo Dõi Và Dự Phòng Tái Phát
Sau khi điều trị ổn định, bệnh nhân cần kiểm tra định kỳ nồng độ B12, tiếp tục bổ sung bằng đường uống nếu nguy cơ tái phát cao, và duy trì chế độ ăn hợp lý.
Biến Chứng Khi Không Điều Trị Kịp Thời
- Mất cảm giác mạn tính: Đặc biệt ở bàn chân, làm tăng nguy cơ té ngã hoặc chấn thương
- Teo cơ: Do không được vận động đúng cách
- Rối loạn tâm thần: Trầm cảm, sa sút trí tuệ (dementia) ở người lớn tuổi
- Thiếu máu đại hồng cầu: Một hệ quả khác của thiếu vitamin B12
Làm Gì Để Phòng Ngừa Thiếu Vitamin B12?
1. Chế Độ Dinh Dưỡng Đầy Đủ
Ăn uống đa dạng, cân đối là yếu tố then chốt. Một số thực phẩm giàu B12 nên bổ sung thường xuyên:
- Gan động vật
- Thịt đỏ (bò, cừu)
- Trứng, sữa và các chế phẩm từ sữa
- Các sản phẩm được tăng cường vitamin B12 như ngũ cốc ăn sáng
2. Tầm Soát Và Theo Dõi Ở Nhóm Nguy Cơ
Người ăn chay trường, người lớn tuổi, bệnh nhân sau phẫu thuật tiêu hóa nên xét nghiệm định kỳ 1–2 lần/năm để phát hiện sớm thiếu B12. Bổ sung sớm sẽ giúp ngăn ngừa biến chứng thần kinh nguy hiểm.
3. Lời Khuyên Cho Người Ăn Chay, Người Cao Tuổi
Đây là 2 nhóm nguy cơ cao nhất. Nên:
- Dùng thực phẩm chức năng hoặc thuốc bổ sung vitamin B12 theo chỉ định
- Thường xuyên kiểm tra sức khỏe tổng quát, đặc biệt xét nghiệm máu định kỳ
- Chú ý các dấu hiệu thần kinh như tê bì, yếu cơ… để khám sớm
Câu Chuyện Thực Tế: Bà Lan – Người Phụ Nữ “Quên” Bổ Sung B12
Bà Lan (64 tuổi, Hà Nội) là người ăn chay hơn 15 năm. Bà từng nghĩ mình khỏe mạnh cho đến khi những cơn tê chân xuất hiện, kèm theo cảm giác mất thăng bằng. Sau khi đến khám tại một bệnh viện chuyên khoa, bác sĩ kết luận bà bị tổn thương thần kinh ngoại biên do thiếu vitamin B12 kéo dài.
Bà được chỉ định tiêm B12 hàng tuần, kết hợp tập phục hồi chức năng. Sau 3 tháng, bà đã đi lại vững vàng hơn, không còn cảm giác tê nhức. “Nếu tôi đi khám muộn hơn, có khi giờ phải ngồi xe lăn rồi”, bà chia sẻ.
Kết Luận
Bệnh thần kinh ngoại biên do thiếu vitamin B12 là một tình trạng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng và điều trị được nếu được phát hiện sớm. Việc duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, tầm soát định kỳ và chú ý đến các dấu hiệu sớm là yếu tố quyết định để bảo vệ hệ thần kinh của bạn khỏi tổn thương không hồi phục.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy tất cả thông tin y khoa cần thiết, từ triệu chứng đến điều trị, được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.