Bệnh thần kinh ngoại biên do rượu là một trong những hậu quả nghiêm trọng nhưng ít được quan tâm từ việc lạm dụng rượu kéo dài. Không chỉ ảnh hưởng đến gan hay tim mạch, rượu còn có thể âm thầm phá hủy các dây thần kinh ngoại biên, gây ra nhiều triệu chứng nguy hiểm như tê bì, yếu cơ, thậm chí là bại liệt. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về căn bệnh này, từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết đến cách điều trị và phòng ngừa hiệu quả.
Giới thiệu về bệnh thần kinh ngoại biên do rượu
Hệ thần kinh ngoại biên bao gồm các dây thần kinh nằm ngoài não và tủy sống, có vai trò truyền tín hiệu giữa não bộ với các cơ quan khác trong cơ thể. Khi các dây thần kinh này bị tổn thương, người bệnh sẽ gặp phải nhiều triệu chứng về cảm giác, vận động và chức năng tự động.
Rượu, khi được tiêu thụ trong thời gian dài và với liều lượng cao, có thể làm tổn thương trực tiếp lên lớp vỏ bao thần kinh (myelin), đồng thời gây thiếu hụt các vitamin nhóm B – đặc biệt là vitamin B1 (thiamin), cần thiết cho chức năng thần kinh bình thường. Điều này khiến các dây thần kinh ngoại biên bị tổn thương, dẫn đến tình trạng gọi là bệnh thần kinh ngoại biên do rượu.
“Tôi từng nghĩ rượu chỉ làm đau gan, không ngờ nó cướp cả đôi chân tôi…” – Anh Trần Văn H., 52 tuổi, bệnh nhân điều trị tại Bệnh viện Chợ Rẫy sau 25 năm uống rượu và được chẩn đoán tổn thương thần kinh ngoại biên nghiêm trọng.
Nguyên nhân gây bệnh thần kinh ngoại biên do rượu
Bệnh thần kinh ngoại biên do rượu chủ yếu hình thành từ hai yếu tố chính: tác động độc trực tiếp của rượu và tình trạng thiếu hụt vi chất dinh dưỡng.
- Rượu gây độc tế bào thần kinh: Ethanol và các chất chuyển hóa của nó (acetaldehyde) làm tổn hại cấu trúc của dây thần kinh, đặc biệt là phần bao myelin.
- Thiếu hụt vitamin nhóm B: Người nghiện rượu thường ăn uống kém, hấp thu kém, từ đó thiếu các vitamin thiết yếu như B1, B6, B12 – đóng vai trò quan trọng trong dẫn truyền thần kinh và tái tạo mô thần kinh.
- Tổn thương gan do rượu: Gan bị tổn thương làm suy giảm chuyển hóa các chất dinh dưỡng, ảnh hưởng đến hệ thần kinh.
Nhiều nghiên cứu cho thấy có đến 25–66% người nghiện rượu lâu năm xuất hiện các dấu hiệu của tổn thương thần kinh ngoại biên ở mức độ khác nhau. Tỷ lệ này đặc biệt cao ở những người có kèm theo suy dinh dưỡng hoặc bệnh gan mãn tính.
Yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc bệnh
- Uống rượu liên tục trên 5 năm, với lượng trung bình >60g ethanol/ngày.
- Không bổ sung vitamin B thường xuyên.
- Tiền sử bệnh gan, viêm gan do rượu.
- Chế độ ăn thiếu đạm, nghèo dưỡng chất.
Triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên do rượu
Triệu chứng của bệnh thường khởi phát âm thầm, tiến triển từ từ và thường bị bỏ qua trong giai đoạn đầu. Chúng được phân loại thành 3 nhóm chính:
Triệu chứng cảm giác
- Tê bì, kiến bò ở lòng bàn chân, sau đó lan dần lên trên.
- Cảm giác đau như châm chích, nóng rát, đặc biệt về đêm.
- Giảm cảm giác rung, chạm hoặc đau ở chi dưới.
Triệu chứng vận động
- Yếu cơ, đi lại loạng choạng, dễ vấp ngã.
- Giảm phản xạ gân xương, đặc biệt ở gót và đầu gối.
- Run nhẹ tay chân trong các hoạt động thường ngày.
Triệu chứng tự chủ
- Rối loạn tiêu hóa: táo bón, tiêu chảy xen kẽ.
- Huyết áp hạ khi thay đổi tư thế (hạ huyết áp tư thế).
- Rối loạn tiểu tiện, đổ mồ hôi bất thường.
Diễn tiến triệu chứng theo thời gian
| Giai đoạn | Triệu chứng điển hình |
|---|---|
| Khởi phát | Ngứa, tê nhẹ ở chân, mỏi cơ nhẹ, cảm giác châm chích. |
| Tiến triển | Yếu cơ rõ, đi lại khó khăn, đau nhức về đêm, giảm cảm giác rõ rệt. |
| Mạn tính | Mất phản xạ, loét bàn chân, nguy cơ tàn phế. |
Việc phát hiện bệnh ở giai đoạn đầu có ý nghĩa quyết định trong việc điều trị và phục hồi chức năng thần kinh. Càng để lâu, tổn thương càng khó hồi phục và có thể dẫn đến bại liệt vĩnh viễn.
Chẩn đoán bệnh thần kinh ngoại biên do rượu: Phát hiện sớm, can thiệp kịp thời
Chẩn đoán bệnh thần kinh ngoại biên do rượu đòi hỏi sự kết hợp giữa khai thác tiền sử lạm dụng rượu, khám lâm sàng chi tiết và các xét nghiệm cận lâm sàng chuyên biệt để đánh giá mức độ tổn thương thần kinh và loại trừ các nguyên nhân khác.
1. Khai thác tiền sử lâm sàng
- Tiền sử uống rượu: Đây là thông tin quan trọng nhất. Bác sĩ sẽ hỏi về lượng rượu tiêu thụ hàng ngày/tuần, thời gian uống rượu, các loại rượu thường dùng, và bất kỳ nỗ lực cai rượu nào trước đó.
- Tiền sử bệnh lý: Các bệnh lý nền (tiểu đường, bệnh thận, bệnh gan), tiền sử phơi nhiễm độc chất, sử dụng thuốc.
- Triệu chứng thần kinh: Hỏi chi tiết về các triệu chứng (tê bì, đau, yếu cơ, rối loạn tiêu hóa, chóng mặt khi đứng lên), thời điểm khởi phát, diễn biến, mức độ nặng.
- Tiền sử dinh dưỡng: Khai thác thói quen ăn uống, tình trạng sụt cân.
2. Khám thần kinh lâm sàng
Bác sĩ sẽ thực hiện khám thần kinh toàn diện để đánh giá:
- Cảm giác: Kiểm tra cảm giác nông (đau, nhiệt độ, xúc giác nhẹ) và cảm giác sâu (rung, tư thế) ở bàn chân, cẳng chân, bàn tay. Thường thấy giảm cảm giác dạng “găng tay và vớ”.
- Sức cơ: Đánh giá sức mạnh của các nhóm cơ ở chi trên và chi dưới.
- Phản xạ gân xương: Kiểm tra phản xạ gối, gót chân. Phản xạ thường giảm hoặc mất.
- Phối hợp vận động và dáng đi: Quan sát dáng đi, khả năng giữ thăng bằng. Bệnh nhân có thể đi lại loạng choạng, mất thăng bằng.
- Các dấu hiệu tự chủ: Đo huyết áp tư thế (đứng và nằm), kiểm tra nhịp tim.
3. Các xét nghiệm cận lâm sàng
a. Xét nghiệm máu:
- Nồng độ vitamin nhóm B: Đặc biệt là vitamin B1 (thiamin), B6, B12. Nồng độ thấp gợi ý thiếu hụt dinh dưỡng.
- Chức năng gan: Men gan (AST, ALT, GGT), bilirubin, albumin để đánh giá tổn thương gan do rượu.
- Đường huyết (HbA1c): Loại trừ bệnh thần kinh do tiểu đường.
- Các xét nghiệm khác: Chức năng thận, tuyến giáp, công thức máu để loại trừ các nguyên nhân khác gây bệnh thần kinh ngoại biên.
b. Đo điện cơ (Electromyography – EMG) và dẫn truyền thần kinh (Nerve Conduction Study – NCS):
- Đây là các xét nghiệm quan trọng nhất để chẩn đoán xác định bệnh thần kinh ngoại biên và đánh giá mức độ tổn thương.
- NCS: Đo tốc độ dẫn truyền tín hiệu thần kinh và biên độ đáp ứng. Trong bệnh thần kinh ngoại biên do rượu, thường thấy giảm biên độ (tổn thương sợi trục) và đôi khi giảm tốc độ dẫn truyền (tổn thương myelin).
- EMG: Ghi lại hoạt động điện của cơ, giúp đánh giá tình trạng sợi thần kinh chi phối cơ và mức độ tổn thương cơ.
c. Sinh thiết dây thần kinh (Nerve Biopsy):
- Hiếm khi cần thiết, chỉ được thực hiện trong các trường hợp chẩn đoán không rõ ràng hoặc để loại trừ các nguyên nhân khác. Sinh thiết sẽ cho thấy hình ảnh tổn thương sợi trục và myelin.
4. Chẩn đoán phân biệt
Bệnh thần kinh ngoại biên do rượu cần được phân biệt với các nguyên nhân khác gây tổn thương dây thần kinh ngoại biên:
- Bệnh thần kinh do tiểu đường: Phổ biến, cũng gây tê bì, yếu chi dưới. Cần kiểm tra đường huyết.
- Bệnh thần kinh do thiếu hụt vitamin B12: Cũng gây tổn thương thần kinh, có thể do nguyên nhân khác ngoài rượu (ví dụ: thiếu máu ác tính).
- Bệnh thần kinh do độc chất: Tiếp xúc với chì, thủy ngân, một số hóa chất công nghiệp.
- Bệnh thần kinh do thuốc: Ví dụ: một số thuốc hóa trị.
- Bệnh viêm đa rễ dây thần kinh (CIDP, GBS): Các bệnh tự miễn gây tổn thương thần kinh.
Điều trị bệnh thần kinh ngoại biên do rượu: Phục hồi chức năng và ngăn ngừa tổn thương
Điều trị bệnh thần kinh ngoại biên do rượu cần tập trung vào việc loại bỏ nguyên nhân gây bệnh, bổ sung dinh dưỡng và thực hiện các biện pháp phục hồi chức năng để cải thiện triệu chứng và ngăn ngừa tổn thương tiến triển.
1. Ngừng uống rượu tuyệt đối (quan trọng nhất)
- Đây là biện pháp cốt lõi và bắt buộc để ngăn chặn tổn thương thần kinh tiếp diễn. Nếu bệnh nhân tiếp tục uống rượu, mọi nỗ lực điều trị khác sẽ không hiệu quả.
- Hỗ trợ cai rượu: Việc cai rượu có thể khó khăn và cần sự hỗ trợ y tế. Bệnh nhân có thể cần cai nghiện rượu tại bệnh viện hoặc trung tâm cai nghiện, sử dụng thuốc hỗ trợ cai rượu và liệu pháp tâm lý.
2. Bổ sung vitamin và dinh dưỡng
- Vitamin B1 (Thiamin): Rất quan trọng. Bệnh nhân cần được bổ sung liều cao Thiamin, đặc biệt trong giai đoạn đầu điều trị. Thường bắt đầu bằng đường tiêm và sau đó chuyển sang đường uống.
- Các vitamin nhóm B khác: Bổ sung B6, B12, folate, niacin để hỗ trợ chức năng thần kinh.
- Chế độ dinh dưỡng đầy đủ: Ăn uống cân bằng, giàu protein, vitamin và khoáng chất để cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng và hỗ trợ tái tạo mô thần kinh.
3. Điều trị triệu chứng
- Kiểm soát đau:
- Thuốc giảm đau thần kinh: Gabapentin, Pregabalin là lựa chọn đầu tay để giảm đau rát, châm chích.
- Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCAs) hoặc SNRI: Ví dụ: Amitriptyline, Duloxetine. Cũng có hiệu quả giảm đau thần kinh.
- Thuốc giảm đau thông thường: Paracetamol, NSAIDs có thể dùng cho đau nhẹ hơn.
- Kiểm soát các triệu chứng tự chủ:
- Hạ huyết áp tư thế: Dùng thuốc (ví dụ: Midodrine, Fludrocortisone) hoặc các biện pháp không dùng thuốc (uống đủ nước, tăng muối, mang vớ ép).
- Rối loạn tiêu hóa: Điều trị triệu chứng (thuốc chống tiêu chảy, chống táo bón).
4. Phục hồi chức năng
- Vật lý trị liệu: Bắt đầu càng sớm càng tốt.
- Giúp duy trì tầm vận động khớp, ngăn ngừa co rút cơ.
- Tăng cường sức mạnh các nhóm cơ còn lại, cải thiện thăng bằng và khả năng đi lại.
- Hướng dẫn các bài tập để cải thiện phối hợp vận động.
- Hoạt động trị liệu: Giúp bệnh nhân học cách thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày (ăn uống, mặc quần áo) một cách độc lập hơn.
- Sử dụng dụng cụ hỗ trợ: Nẹp chỉnh hình, khung tập đi, gậy, xe lăn (nếu cần) để giúp bệnh nhân di chuyển an toàn và độc lập hơn.
5. Điều trị các bệnh lý đi kèm
- Nếu có tổn thương gan do rượu, cần điều trị và quản lý bệnh gan.
- Nếu có các bệnh lý nền khác (tiểu đường), cần kiểm soát tốt.
Tiên lượng và Phòng ngừa bệnh thần kinh ngoại biên do rượu
Tiên lượng của bệnh thần kinh ngoại biên do rượu phụ thuộc vào mức độ tổn thương khi phát hiện và quan trọng nhất là khả năng ngừng uống rượu của bệnh nhân.
1. Tiên lượng
- Ngừng uống rượu là chìa khóa: Nếu bệnh nhân ngừng uống rượu sớm và hoàn toàn, bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, các triệu chứng thần kinh có thể cải thiện đáng kể, thậm chí phục hồi hoàn toàn trong một số trường hợp. Quá trình phục hồi có thể mất nhiều tháng đến vài năm.
- Tiếp tục uống rượu: Nếu bệnh nhân tiếp tục lạm dụng rượu, tổn thương thần kinh sẽ tiến triển, dẫn đến liệt vĩnh viễn, tàn tật, loét bàn chân và các biến chứng nghiêm trọng khác.
- Mức độ phục hồi: Tổn thương sợi trục thường khó phục hồi hoàn toàn hơn tổn thương myelin.
2. Biến chứng
- Tàn tật vĩnh viễn: Yếu liệt chi dưới kéo dài, mất khả năng đi lại, sinh hoạt.
- Loét bàn chân: Do giảm cảm giác, bệnh nhân không nhận biết được các vết thương nhỏ, dễ dẫn đến nhiễm trùng, loét khó lành, thậm chí phải cắt cụt chi.
- Ngã và chấn thương: Do yếu cơ và mất thăng bằng.
- Đau thần kinh mạn tính: Đau dai dẳng, khó điều trị, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống.
- Suy dinh dưỡng nặng: Do ăn uống kém và hấp thu kém.
- Các biến chứng khác của lạm dụng rượu: Bệnh gan do rượu (xơ gan), bệnh tim mạch, viêm tụy, rối loạn tâm thần.
3. Phòng ngừa bệnh thần kinh ngoại biên do rượu
Phòng ngừa là biện pháp hiệu quả nhất để tránh căn bệnh nguy hiểm này.
a. Không lạm dụng rượu:
- Uống có chừng mực: Nếu uống rượu, hãy uống có trách nhiệm và theo giới hạn khuyến cáo (ví dụ: không quá 2 đơn vị cồn/ngày cho nam và 1 đơn vị cồn/ngày cho nữ).
- Tuyệt đối không uống rượu nếu có bệnh lý nền: Đặc biệt là bệnh gan, tiểu đường, hoặc các bệnh thần kinh khác.
- Không khuyến khích uống rượu.
b. Chế độ dinh dưỡng đầy đủ:
- Đảm bảo chế độ ăn uống cân bằng, giàu vitamin và khoáng chất, đặc biệt là các vitamin nhóm B (B1, B6, B12).
- Nếu có nguy cơ thiếu hụt, có thể bổ sung vitamin nhóm B theo tư vấn của bác sĩ.
c. Phát hiện và cai nghiện rượu sớm:
- Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghiện rượu, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ y tế và tâm lý để cai rượu càng sớm càng tốt.
- Các chương trình hỗ trợ cai nghiện rượu có thể giúp bệnh nhân vượt qua giai đoạn khó khăn.
d. Khám sức khỏe định kỳ:
- Đặc biệt là những người có tiền sử uống rượu, cần khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu tổn thương gan, thần kinh hoặc thiếu hụt dinh dưỡng.
Kết luận
Bệnh thần kinh ngoại biên do rượu là một hậu quả nghiêm trọng và thường bị bỏ qua của việc lạm dụng rượu kéo dài. Với các triệu chứng như tê bì, đau rát, yếu cơ và rối loạn chức năng tự chủ, bệnh không chỉ gây suy giảm chất lượng sống mà còn tiềm ẩn nguy cơ tàn tật vĩnh viễn nếu không được can thiệp kịp thời.
Ngừng uống rượu tuyệt đối là biện pháp quan trọng nhất và bắt buộc để điều trị và ngăn ngừa bệnh tiến triển. Kết hợp với việc bổ sung vitamin nhóm B, cải thiện dinh dưỡng và phục hồi chức năng, người bệnh có thể cải thiện đáng kể các triệu chứng. Phòng ngừa bằng cách không lạm dụng rượu và duy trì chế độ ăn uống lành mạnh là lá chắn hiệu quả nhất để bảo vệ hệ thần kinh khỏi tác động độc hại của rượu. Hãy hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe thần kinh của bạn và những người thân yêu.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.