Bệnh thần kinh ngoại biên do đái tháo đường (Diabetic Peripheral Neuropathy – DPN) là một trong những biến chứng thường gặp và nguy hiểm nhất của đái tháo đường tuýp 1 và tuýp 2. Theo Liên đoàn Đái tháo đường Quốc tế (IDF), có đến 50% người mắc đái tháo đường lâu năm phát triển các triệu chứng tổn thương thần kinh ngoại biên. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng vận động mà còn gây loét bàn chân, nhiễm trùng và tăng nguy cơ cắt cụt chi. Vậy làm thế nào để nhận biết, điều trị và phòng ngừa bệnh hiệu quả?
Nguyên nhân gây bệnh thần kinh ngoại biên do đái tháo đường
Đường huyết tăng cao kéo dài là yếu tố chính gây tổn thương các sợi thần kinh ngoại biên. Tuy nhiên, nhiều yếu tố khác cũng góp phần thúc đẩy tiến trình bệnh lý này.
1.1 Đường huyết cao mạn tính
Mức glucose trong máu tăng cao liên tục sẽ phá hủy cấu trúc và chức năng của các dây thần kinh, đồng thời làm tổn thương vi mạch – hệ thống mạch máu nhỏ nuôi dưỡng dây thần kinh.
1.2 Stress oxy hóa và viêm mạn tính
Sự mất cân bằng giữa các gốc tự do và chất chống oxy hóa trong tế bào thần kinh gây tổn thương ti thể và chết tế bào thần kinh.
1.3 Yếu tố nguy cơ làm trầm trọng thêm
- Thời gian mắc bệnh đái tháo đường ≥10 năm
- HbA1c cao (>7%) kéo dài
- Tăng huyết áp và rối loạn lipid máu
- Thói quen hút thuốc lá, uống rượu
- Ít vận động, béo phì
TS.BS Nguyễn Văn Quýnh, Bệnh viện Nội tiết Trung ương, chia sẻ: “Người bệnh đái tháo đường có thể không cảm nhận được các tổn thương ở chân do mất cảm giác. Chính điều đó dẫn đến loét, nhiễm trùng và nguy cơ cắt cụt chi nếu không phát hiện sớm.”
Triệu chứng nhận biết sớm bệnh thần kinh ngoại biên
Triệu chứng thường bắt đầu từ từ, diễn tiến âm thầm và tăng dần theo thời gian. Đôi khi người bệnh không để ý cho đến khi tổn thương đã ở giai đoạn nặng.
2.1 Các triệu chứng cảm giác
- Đau rát, buốt như điện giật ở bàn chân
- Châm chích, tê bì ngón chân, ngón tay
- Giảm cảm giác nóng/lạnh hoặc chạm
2.2 Các triệu chứng vận động
- Yếu cơ, đi lại không vững
- Khó cử động ngón chân, cổ chân
- Biến dạng bàn chân, gãy xương do không cảm nhận đau
2.3 Các triệu chứng thần kinh tự động
- Rối loạn tiêu hóa: đầy bụng, tiêu chảy hoặc táo bón
- Rối loạn tiết mồ hôi
- Rối loạn cương dương hoặc tiểu không kiểm soát
Phân loại bệnh thần kinh ngoại biên ở người đái tháo đường
Bệnh thần kinh do đái tháo đường có thể ảnh hưởng đến nhiều hệ thống thần kinh khác nhau, bao gồm:
| Phân loại | Đặc điểm lâm sàng |
|---|---|
| Thần kinh cảm giác – vận động ngoại biên đối xứng | Thường gặp nhất; biểu hiện tê, đau đối xứng 2 bàn chân, tiến triển lên cẳng chân và tay |
| Thần kinh tự chủ | Ảnh hưởng đến tim mạch, tiêu hóa, tiết niệu, sinh dục |
| Thần kinh khu trú | Ảnh hưởng một dây thần kinh cụ thể, như dây thần kinh mặt, thần kinh đùi |
Biến chứng nếu không điều trị kịp thời
Nếu không được phát hiện và điều trị đúng lúc, bệnh thần kinh ngoại biên có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng:
- Loét bàn chân: Do mất cảm giác, người bệnh không phát hiện chấn thương nhỏ, dẫn đến vết loét lâu lành.
- Nhiễm trùng sâu: Vết loét có thể nhiễm khuẩn, lan rộng vào xương.
- Cắt cụt chi: Hơn 85% trường hợp cắt cụt chi ở người đái tháo đường bắt nguồn từ biến chứng thần kinh.
- Giảm chất lượng sống: Đau mạn tính, mất ngủ, giảm khả năng vận động, trầm cảm.
Thống kê của WHO cho thấy mỗi 30 giây lại có một ca cắt cụt chi do biến chứng bàn chân đái tháo đường trên toàn thế giới.
Phát hiện sớm – chìa khóa ngăn chặn biến chứng
Để kiểm soát hiệu quả bệnh thần kinh ngoại biên, việc tầm soát định kỳ và phát hiện sớm có vai trò cực kỳ quan trọng. Bác sĩ có thể sử dụng các phương pháp như:
- Khám lâm sàng: Kiểm tra phản xạ, cảm giác nhiệt độ, rung, đau
- Điện cơ đồ (EMG) và dẫn truyền thần kinh (NCV): Đánh giá tốc độ dẫn truyền của dây thần kinh
- Thang điểm đánh giá triệu chứng lâm sàng (MNSI, NDS…)
Đến đây là phần đầu tiên của bài viết. Hãy tiếp tục đọc phần sau để biết về các phương pháp điều trị mới nhất, chiến lược phòng ngừa, lời khuyên từ chuyên gia và giải đáp các câu hỏi thường gặp từ người bệnh.
Phương pháp điều trị bệnh thần kinh ngoại biên do đái tháo đường
Việc điều trị bệnh thần kinh ngoại biên do đái tháo đường cần kết hợp kiểm soát đường huyết chặt chẽ với các phương pháp giảm đau, cải thiện chức năng thần kinh và ngăn ngừa biến chứng.
5.1 Kiểm soát đường huyết
Đây là yếu tố quan trọng hàng đầu. Duy trì HbA1c dưới 7% có thể giúp làm chậm tiến triển tổn thương thần kinh.
- Áp dụng chế độ ăn uống ít đường, giàu chất xơ
- Luyện tập thể dục đều đặn
- Dùng thuốc hạ đường huyết hoặc insulin theo chỉ định
5.2 Thuốc điều trị đau thần kinh
Đau thần kinh thường khó đáp ứng với thuốc giảm đau thông thường. Một số thuốc chuyên biệt thường được sử dụng:
- Pregabalin, Gabapentin: Giảm dẫn truyền thần kinh gây đau
- Duloxetine, Amitriptyline: Nhóm chống trầm cảm có tác dụng giảm đau thần kinh
- Capsaicin (bôi ngoài da), Lidocain: Giảm đau tại chỗ
Các thuốc này cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ để tránh tác dụng phụ.
5.3 Vật lý trị liệu và chăm sóc bàn chân
- Massage, xoa bóp kích thích lưu thông máu
- Bài tập phục hồi chức năng cải thiện vận động
- Kiểm tra bàn chân hàng ngày để phát hiện tổn thương sớm
- Chọn giày dép mềm, vừa chân, không gây áp lực
Phòng ngừa hiệu quả bệnh thần kinh ngoại biên
Dù không thể hoàn toàn loại bỏ nguy cơ, nhưng việc chủ động thay đổi lối sống và kiểm soát tốt đái tháo đường có thể giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ mắc DPN.
6.1 Lối sống lành mạnh
- Ăn uống cân bằng, hạn chế tinh bột nhanh, thực phẩm chế biến sẵn
- Vận động tối thiểu 150 phút mỗi tuần
- Giảm cân nếu thừa cân
- Ngưng hút thuốc, hạn chế rượu bia
6.2 Theo dõi sức khỏe định kỳ
- Đo HbA1c mỗi 3-6 tháng
- Khám thần kinh mỗi năm ít nhất 1 lần
- Kiểm tra bàn chân hằng ngày
Khi nào nên đến gặp bác sĩ?
Bệnh nhân nên chủ động đi khám khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở chân tay hoặc cảm giác khác thường.
- Tê, châm chích, nóng rát ở chân tay kéo dài
- Vết xước nhỏ không lành sau vài ngày
- Khó giữ thăng bằng, yếu cơ
- Xuất hiện loét bàn chân, da đổi màu, có dịch mủ
Việc phát hiện sớm sẽ giúp bác sĩ can thiệp kịp thời, tránh các biến chứng nghiêm trọng như nhiễm trùng và cắt cụt chi.
Kết luận
Bệnh thần kinh ngoại biên do đái tháo đường là biến chứng nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Người bệnh cần duy trì kiểm soát đường huyết tốt, theo dõi triệu chứng thường xuyên và tuân thủ phác đồ điều trị. Bên cạnh đó, chăm sóc bàn chân đúng cách và tái khám định kỳ là những bước then chốt để ngăn ngừa các hậu quả lâu dài.
Hãy hành động ngay hôm nay để bảo vệ đôi chân và chất lượng sống của bạn khỏi những nguy cơ thầm lặng từ đái tháo đường!
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Bệnh thần kinh ngoại biên có chữa khỏi hoàn toàn không?
Không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể làm chậm tiến triển và giảm triệu chứng nếu điều trị đúng cách và kiểm soát đường huyết tốt.
2. Bao lâu sau khi mắc đái tháo đường thì xuất hiện triệu chứng thần kinh?
Triệu chứng thường xuất hiện sau 5–10 năm mắc bệnh, đặc biệt nếu không kiểm soát đường huyết tốt.
3. Có nên tự ý dùng thuốc giảm đau khi bị đau dây thần kinh?
Không. Các thuốc giảm đau thần kinh cần được kê đơn và theo dõi bởi bác sĩ vì có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng nếu dùng sai cách.
4. Những dấu hiệu nào ở bàn chân cần đi khám ngay?
Tê liệt hoàn toàn, loét không lành, dịch mủ, da chuyển màu, đau dữ dội – tất cả đều là dấu hiệu cần được can thiệp y tế ngay.
5. Người bệnh nên đến khám chuyên khoa nào?
Nên khám tại chuyên khoa Nội tiết – Đái tháo đường hoặc Thần kinh để được đánh giá và điều trị toàn diện.
Hành động ngay để bảo vệ sức khỏe thần kinh của bạn!
Đừng để biến chứng thần kinh làm giảm chất lượng cuộc sống. Hãy đi khám định kỳ, kiểm soát đường huyết và chủ động chăm sóc sức khỏe từ hôm nay!
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.