Bệnh than (tên tiếng Anh: Anthrax) là một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi khuẩn Bacillus anthracis gây ra. Vi khuẩn này có khả năng sinh bào tử cực kỳ bền vững, tồn tại lâu dài trong môi trường như đất, nước, lông và da động vật. Điều này khiến bệnh than trở thành mối đe dọa không chỉ với vật nuôi mà còn với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt ở các vùng nông thôn nơi chăn nuôi phát triển mạnh.
Mặc dù hiếm gặp ở người, nhưng bệnh than có thể gây tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Trong bối cảnh hiện đại, bệnh này còn được xếp vào nhóm vũ khí sinh học nguy hiểm. Chính vì vậy, việc nhận diện sớm triệu chứng, hiểu rõ nguyên nhân và con đường lây nhiễm là yếu tố then chốt để phòng tránh bệnh than hiệu quả.
Bệnh than là gì?
Bệnh than là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi khuẩn Bacillus anthracis gây ra. Đây là loại trực khuẩn Gram dương, có khả năng tạo bào tử – một cơ chế bảo vệ khiến chúng sống sót hàng chục năm trong điều kiện khắc nghiệt.
Vi khuẩn Bacillus anthracis xâm nhập vào cơ thể qua da, đường hô hấp hoặc tiêu hóa. Tùy vào đường lây mà bệnh biểu hiện dưới dạng than ngoài da, than phổi hoặc than tiêu hóa. Trong một số trường hợp nặng, vi khuẩn có thể gây viêm màng não hoặc sốc nhiễm trùng, dẫn đến tử vong.
Bệnh xuất hiện chủ yếu ở động vật ăn cỏ như trâu, bò, dê, cừu… Con người có thể nhiễm bệnh khi tiếp xúc với động vật bị nhiễm hoặc sản phẩm từ động vật chưa được xử lý an toàn.
Nguyên nhân gây bệnh than
Nguyên nhân trực tiếp gây bệnh là vi khuẩn Bacillus anthracis. Tuy nhiên, khả năng lây lan và bùng phát bệnh phụ thuộc vào điều kiện môi trường và hành vi của con người. Các yếu tố sau đây đóng vai trò chính:
- Vi khuẩn Bacillus anthracis: Có thể tồn tại dưới dạng bào tử trong đất hàng chục năm, khi gặp điều kiện thuận lợi sẽ hoạt động và gây bệnh.
- Tiếp xúc với động vật bệnh: Người làm nghề giết mổ, chăn nuôi, thuộc da, xử lý lông thú có nguy cơ cao nhiễm bệnh.
- Ăn phải thực phẩm nhiễm khuẩn: Đặc biệt là thịt chưa nấu chín kỹ từ động vật nhiễm bệnh.
- Môi trường bị ô nhiễm: Vùng đất chôn xác gia súc chết vì bệnh than có thể trở thành ổ chứa vi khuẩn lâu dài.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bào tử Bacillus anthracis là một trong những loại vi sinh vật có nguy cơ cao được sử dụng trong chiến tranh sinh học vì khả năng tồn tại bền vững và gây tử vong cao.
Đường lây truyền của bệnh than
Bệnh than không lây truyền từ người sang người, mà chủ yếu lây từ động vật sang người qua ba con đường chính sau:
1. Qua da (chiếm >95% các ca bệnh)
Con người có thể bị nhiễm khi vi khuẩn xâm nhập qua các vết xước, vết thương nhỏ trên da khi tiếp xúc trực tiếp với:
- Thịt, da, lông, xương của động vật nhiễm bệnh.
- Sản phẩm động vật chưa được xử lý đúng cách (giày da, len, sừng…).
2. Qua đường hô hấp
Xảy ra khi hít phải bào tử vi khuẩn trong môi trường ô nhiễm như:
- Nhà máy xử lý lông, da động vật.
- Trang trại chăn nuôi kém vệ sinh.
Đây là thể bệnh nguy hiểm nhất vì tiến triển nhanh và tỷ lệ tử vong cao.
3. Qua đường tiêu hóa
Do ăn phải thịt động vật nhiễm bệnh không được nấu chín kỹ, dẫn đến vi khuẩn xâm nhập qua ruột non hoặc dạ dày, gây ra nhiễm trùng nghiêm trọng.
Thống kê
- Ở Việt Nam, bệnh than chủ yếu ghi nhận tại các tỉnh vùng núi phía Bắc, như Điện Biên, Sơn La, Lai Châu.
- Theo Bộ Y tế, trung bình mỗi năm ghi nhận khoảng 10–15 ca bệnh than ngoài da.
Các dạng bệnh than và triệu chứng đi kèm
Bệnh than ở người có thể biểu hiện theo 4 thể khác nhau, tùy thuộc vào con đường lây nhiễm:
1. Bệnh than ngoài da
- Khởi đầu bằng vết sưng nhỏ, ngứa như nốt muỗi cắn.
- Sau 1–2 ngày, hình thành mụn nước, rồi vỡ ra thành vết loét có vảy đen đặc trưng, không đau.
- Có thể kèm theo sốt, mệt mỏi và nổi hạch vùng tổn thương.
2. Bệnh than phổi
- Khởi phát như cảm cúm: sốt, ho khan, đau ngực.
- Chuyển biến nhanh thành khó thở, suy hô hấp, sốc nhiễm trùng.
- Tỷ lệ tử vong rất cao nếu không được điều trị khẩn cấp.
3. Bệnh than tiêu hóa
- Đau bụng dữ dội, buồn nôn, tiêu chảy ra máu.
- Khó phân biệt với các bệnh đường tiêu hóa thông thường nếu không làm xét nghiệm.
4. Bệnh than màng não
- Thường là biến chứng của 3 thể trên.
- Triệu chứng: đau đầu, sốt cao, cứng gáy, co giật, rối loạn ý thức.
Phương pháp chẩn đoán bệnh than
Việc chẩn đoán bệnh than đòi hỏi sự kết hợp giữa khai thác bệnh sử, khám lâm sàng và các xét nghiệm đặc hiệu nhằm xác định vi khuẩn Bacillus anthracis.
Các phương pháp chẩn đoán phổ biến bao gồm:
- Nhuộm soi trực tiếp: Mẫu dịch từ vết loét, đờm, máu được nhuộm Gram để phát hiện trực khuẩn hình que.
- Cấy vi khuẩn: Cấy mẫu bệnh phẩm lên môi trường nuôi cấy đặc hiệu để phân lập vi khuẩn.
- Phản ứng PCR: Phát hiện DNA của Bacillus anthracis bằng kỹ thuật sinh học phân tử hiện đại.
- Xét nghiệm huyết thanh: Tìm kháng thể đặc hiệu với vi khuẩn bệnh than trong máu người bệnh.
- Chẩn đoán hình ảnh: Trong thể phổi, chụp X-quang ngực có thể thấy bóng mờ trung thất hoặc tràn dịch màng phổi.
Điều trị bệnh than
Điều trị bệnh than cần được tiến hành càng sớm càng tốt để ngăn chặn nhiễm trùng lan rộng và giảm nguy cơ tử vong. Việc điều trị bao gồm sử dụng kháng sinh mạnh, chăm sóc hỗ trợ và theo dõi sát sao.
1. Kháng sinh
Lựa chọn kháng sinh tùy theo thể bệnh và mức độ nghiêm trọng:
- Thể nhẹ (ngoài da): Penicillin, Ciprofloxacin hoặc Doxycycline trong 7–10 ngày.
- Thể nặng (phổi, tiêu hóa, màng não): Kết hợp ít nhất 2 loại kháng sinh tĩnh mạch: Ciprofloxacin + Clindamycin hoặc Linezolid trong ít nhất 60 ngày.
2. Hỗ trợ điều trị
- Bù dịch, điện giải, nâng đỡ hô hấp nếu suy hô hấp.
- Hạ sốt, giảm đau và điều trị triệu chứng đi kèm.
3. Điều trị đặc hiệu
Trong trường hợp nặng, có thể dùng kháng độc tố anthrax như Raxibacumab hoặc Obiltoxaximab (hiện chưa phổ biến tại Việt Nam).
GS.TS Nguyễn Gia Bình, nguyên Trưởng khoa Hồi sức tích cực Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ: “Việc phát hiện sớm bệnh than và sử dụng đúng loại kháng sinh là yếu tố quyết định cứu sống người bệnh. Với thể phổi và màng não, cần chuyển viện tuyến trên để theo dõi sát sao.”
Phòng ngừa bệnh than hiệu quả
Vì bệnh than chủ yếu lây từ động vật sang người, nên việc kiểm soát nguồn bệnh ở gia súc là biện pháp quan trọng nhất để ngăn chặn lây nhiễm.
Các biện pháp phòng bệnh bao gồm:
- Tiêm vắc xin phòng bệnh cho gia súc: Đặc biệt ở các vùng có nguy cơ cao, nên tiêm phòng định kỳ theo khuyến cáo của ngành thú y.
- Không mổ xẻ, tiêu thụ động vật nghi nhiễm bệnh: Nghiêm cấm sử dụng thịt, da, lông của gia súc chết bất thường.
- Chôn hủy đúng quy cách: Gia súc chết vì bệnh than cần được chôn sâu, rắc vôi bột hoặc dùng hóa chất tiêu độc, tuyệt đối không xẻ thịt.
- Vệ sinh môi trường: Khử trùng chuồng trại, nhà xưởng, khu giết mổ bằng các dung dịch sát khuẩn mạnh.
- Bảo vệ cá nhân: Người làm việc trong môi trường nguy cơ cao cần mặc đồ bảo hộ, đeo khẩu trang, găng tay và rửa tay sau khi tiếp xúc.
Kết luận
Bệnh than là một căn bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu người dân và cộng đồng có nhận thức đúng đắn và thực hiện các biện pháp bảo vệ cá nhân cũng như kiểm soát dịch bệnh trên vật nuôi. Sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành y tế và thú y có vai trò sống còn trong việc ngăn chặn các ổ dịch bệnh than bùng phát.
Việc tiêm phòng đầy đủ cho gia súc, xử lý động vật chết đúng quy trình và cảnh giác khi tiếp xúc với sản phẩm động vật là cách hiệu quả nhất để bảo vệ chính mình và cộng đồng khỏi mối đe dọa của vi khuẩn Bacillus anthracis.
Gọi hành động (CTA)
Nếu bạn sống ở khu vực chăn nuôi hoặc có tiếp xúc với động vật, hãy chủ động kiểm tra sức khỏe khi xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào đáng nghi như vết loét có vảy đen, ho dai dẳng, sốt không rõ nguyên nhân. Liên hệ ngay với cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn và điều trị kịp thời.
Chia sẻ bài viết này để cộng đồng cùng nâng cao nhận thức về bệnh than và bảo vệ sức khỏe cộng đồng!
FAQ – Giải đáp thắc mắc về bệnh than
1. Bệnh than có lây từ người sang người không?
Không. Bệnh than không lây trực tiếp từ người sang người mà chủ yếu lây từ động vật hoặc môi trường nhiễm khuẩn sang người.
2. Tôi có thể nhiễm bệnh than nếu ăn thịt đã nấu chín kỹ không?
Không. Vi khuẩn Bacillus anthracis sẽ bị tiêu diệt khi nấu ở nhiệt độ cao. Tuy nhiên, việc ăn thịt động vật nghi nhiễm bệnh là rất nguy hiểm và nên tuyệt đối tránh.
3. Có vắc xin phòng bệnh than cho người không?
Có, tuy nhiên chỉ dành cho nhóm nguy cơ cao như quân đội, phòng thí nghiệm, người làm nghề giết mổ… Vắc xin chưa phổ biến tại Việt Nam.
4. Bệnh than có chữa khỏi hoàn toàn không?
Chữa khỏi nếu được phát hiện sớm và điều trị bằng kháng sinh thích hợp. Các thể nặng như than phổi hoặc màng não cần điều trị tích cực tại bệnh viện.
5. Làm thế nào để nhận biết vết loét do bệnh than ngoài da?
Vết loét có vảy đen đặc trưng, không đau, xung quanh sưng đỏ. Đây là dấu hiệu điển hình của bệnh than ngoài da và cần được khám ngay.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.