Bệnh Sốt Mò Nhiệt Đới (Murine Typhus): Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Cách Điều Trị

bởi thuvienbenh
Published: Updated:

Bệnh sốt mò nhiệt đới (hay còn gọi là Murine Typhus) là một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm thường gặp ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Với biểu hiện sốt cao, đau đầu và phát ban, bệnh dễ bị nhầm lẫn với sốt xuất huyết hay sốt rét, dẫn đến việc điều trị không đúng cách. Việc nhận diện và chẩn đoán đúng bệnh là yếu tố then chốt giúp cứu sống người bệnh và kiểm soát dịch bệnh lây lan trong cộng đồng.

Theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hàng năm có hàng chục nghìn ca mắc sốt mò tại Đông Nam Á, trong đó Việt Nam là một điểm nóng đáng chú ý. Điều đáng nói là bệnh có thể điều trị khỏi hoàn toàn nếu phát hiện sớm, nhưng cũng có thể gây tử vong nếu để chậm trễ.

Sốt Mò Nhiệt Đới Là Gì?

Định nghĩa bệnh

Sốt mò nhiệt đới là một dạng bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn Rickettsia gây ra, lây truyền chủ yếu qua bọ chét ký sinh trên chuột. Khi bọ chét cắn người, vi khuẩn xâm nhập vào máu và gây ra các phản ứng viêm toàn thân, dẫn đến sốt, phát ban, đau cơ và nhiều biến chứng nguy hiểm.

Murine Typhus và các bệnh liên quan đến Rickettsia

Bệnh sốt mò thuộc nhóm bệnh Rickettsiosis – một nhóm bệnh do vi khuẩn nội bào bắt buộc Rickettsia gây nên. Ngoài Murine Typhus (do R. typhi hoặc R. felis), các bệnh khác cùng nhóm gồm: sốt mò scrub typhus, sốt phát ban dịch tễ (epidemic typhus) và sốt đáy (Rocky Mountain spotted fever).

Nguyên Nhân Gây Bệnh

Vi khuẩn Rickettsia typhi và R. felis

Tác nhân gây bệnh phổ biến nhất là Rickettsia typhi, một loại vi khuẩn gram âm nhỏ bé sống ký sinh nội bào. Ngoài ra, R. felis cũng được ghi nhận gây bệnh tại một số quốc gia. Các vi khuẩn này có khả năng nhân lên nhanh trong cơ thể người sau khi xâm nhập qua vết cắn của bọ chét.

Xem thêm:  Rối Loạn Thách Thức Chống Đối (ODD) Ở Trẻ: Cách Nhận Biết, Nguyên Nhân Và Hướng Điều Trị

Vật chủ và vector truyền bệnh: Bọ chét, chuột

Bọ chét (thường là Xenopsylla cheopis) là vector chính truyền bệnh từ chuột sang người. Chuột đóng vai trò là vật chủ tự nhiên, mang vi khuẩn trong máu mà không biểu hiện triệu chứng rõ rệt. Bọ chét hút máu chuột bị nhiễm rồi sau đó cắn người, truyền vi khuẩn qua da.

Con đường lây truyền

  • Qua vết cắn: Bọ chét truyền vi khuẩn qua nước bọt hoặc chất thải bám vào vết cắn.
  • Qua tiếp xúc gián tiếp: Dùng tay gãi vùng cắn hoặc tiếp xúc với phân bọ chét có chứa vi khuẩn rồi đưa lên mắt, mũi.
  • Không lây từ người sang người: Không có bằng chứng về lây lan trực tiếp giữa người với người.

Triệu Chứng và Dấu Hiệu Nhận Biết

Triệu chứng lâm sàng

Sốt mò nhiệt đới thường bắt đầu đột ngột sau 6–14 ngày ủ bệnh. Các triệu chứng điển hình bao gồm:

  • Sốt cao liên tục (38.5°C – 40°C)
  • Đau đầu dữ dội, đau cơ, mệt mỏi toàn thân
  • Buồn nôn, nôn ói, ăn uống kém
  • Phát ban dạng dát sẩn (xuất hiện từ ngày 4–6 sau sốt), thường ở bụng, ngực, lưng
  • Gan to, lách to ở một số trường hợp nặng

phat-ban-sot-mo.jpg

Hình ảnh: Phát ban dạng dát sẩn – biểu hiện đặc trưng ở bệnh nhân sốt mò (Nguồn: Bệnh viện đa khoa tỉnh Phú Thọ)

Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị

Nếu không điều trị kịp thời, vi khuẩn có thể gây tổn thương các cơ quan nội tạng như:

  • Viêm não, viêm màng não
  • Suy gan, suy thận cấp
  • Sốc nhiễm trùng
  • Tử vong nếu chẩn đoán muộn hoặc điều trị sai cách

So sánh với các bệnh sốt khác như sốt xuất huyết, sốt rét

Đặc điểm Sốt mò Sốt xuất huyết Sốt rét
Nguyên nhân Rickettsia typhi Virus Dengue Ký sinh trùng Plasmodium
Vector truyền bệnh Bọ chét (chuột) Muỗi vằn Muỗi Anopheles
Phát ban Có (ngày 4–6) Có (ngày 3–5) Hiếm gặp
Chẩn đoán nhầm dễ gặp Với sốt xuất huyết Với sốt mò Với cảm cúm

Chẩn Đoán Bệnh Sốt Mò

Lâm sàng

Việc chẩn đoán bệnh chủ yếu dựa vào khai thác dịch tễ học (người bệnh sống ở khu vực có chuột, nhiều bọ chét) và triệu chứng lâm sàng điển hình như sốt kéo dài, phát ban, gan lách to.

Cận lâm sàng và xét nghiệm đặc hiệu

Các xét nghiệm hỗ trợ quan trọng bao gồm:

  • Công thức máu: bạch cầu bình thường hoặc giảm nhẹ, tiểu cầu giảm
  • Xét nghiệm Weil-Felix: test miễn dịch chéo cổ điển, dương tính giả cao
  • Test ELISA hoặc PCR: phát hiện kháng thể hoặc vật liệu di truyền Rickettsia – tiêu chuẩn vàng hiện nay

chan-doan-sot-mo.jpg

Hình ảnh: Kết quả xét nghiệm PCR xác định bệnh sốt mò – phương pháp chính xác cao (Nguồn: Bệnh viện đa khoa tỉnh Phú Thọ)

Sai sót thường gặp khi chẩn đoán

Vì triệu chứng bệnh không đặc hiệu, rất nhiều ca bệnh bị chẩn đoán nhầm sang các bệnh khác như sốt virus, sốt xuất huyết, thậm chí cúm thông thường. Điều này có thể khiến người bệnh không được điều trị đúng phác đồ dẫn đến biến chứng nặng.

Xem thêm:  U lympho không Hodgkin (NHL): Nguyên nhân, Triệu chứng và Điều trị

Trích lời bác sĩ Trần Văn Nghị – Chuyên khoa Truyền nhiễm, Bệnh viện Bạch Mai: “Chúng tôi từng tiếp nhận một ca bệnh sốt kéo dài hơn 10 ngày, điều trị kháng sinh phổ rộng không đỡ. Chỉ đến khi xét nghiệm PCR, mới phát hiện bệnh nhân nhiễm Rickettsia typhi.”

Điều Trị Sốt Mò Nhiệt Đới

Phác đồ điều trị bằng kháng sinh (Doxycycline, Tetracycline)

Việc điều trị bệnh sốt mò chủ yếu dựa trên kháng sinh đặc hiệu. Theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam, thuốc được lựa chọn hàng đầu là Doxycycline.

  • Doxycycline: 100mg uống hai lần mỗi ngày, dùng liên tục trong 7 ngày hoặc ít nhất 3 ngày sau khi hết sốt.
  • Tetracycline: 500mg mỗi 6 giờ nếu bệnh nhân không dung nạp Doxycycline.
  • Azithromycin: Lựa chọn thay thế an toàn cho phụ nữ mang thai hoặc trẻ dưới 8 tuổi.

Điều đáng chú ý là hầu hết các bệnh nhân phản ứng rất tốt với thuốc, hạ sốt trong vòng 48–72 giờ sau khi điều trị đúng phác đồ.

Hình ảnh: Sơ đồ chu kỳ lây nhiễm và điều trị bệnh sốt mò (Nguồn: Đa khoa Sài Gòn Nha Trang)

Điều trị hỗ trợ và theo dõi biến chứng

Bên cạnh kháng sinh, việc theo dõi sát các dấu hiệu biến chứng và hỗ trợ triệu chứng là vô cùng quan trọng:

  • Hạ sốt bằng paracetamol, tránh sử dụng aspirin để không tăng nguy cơ xuất huyết.
  • Bổ sung nước, điện giải nếu có mất nước do sốt cao, nôn ói.
  • Theo dõi gan, thận, men gan trong trường hợp bệnh kéo dài.

Lưu ý khi điều trị cho phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ

Do Doxycycline có thể ảnh hưởng đến men răng và phát triển xương ở trẻ em và thai nhi, nên cần có chỉ định và giám sát chặt chẽ của bác sĩ khi sử dụng:

  • Trẻ Ưu tiên dùng Azithromycin.
  • Phụ nữ mang thai: Cần cân nhắc giữa lợi ích – nguy cơ và ưu tiên thuốc thay thế an toàn hơn như macrolides.

Sốt Mò Có Lây Không? Cơ Chế Phòng Ngừa

Các yếu tố nguy cơ cao

Sốt mò không lây trực tiếp từ người sang người. Tuy nhiên, những yếu tố sau làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh:

  • Sống hoặc làm việc trong môi trường có chuột, bọ chét nhiều
  • Thói quen ngủ đất, phơi quần áo dưới sàn hoặc nơi ẩm thấp
  • Không sử dụng biện pháp phòng hộ cá nhân khi làm việc ở môi trường rừng núi

Biện pháp phòng tránh cá nhân và cộng đồng

Các biện pháp phòng bệnh hiệu quả bao gồm:

  • Kiểm soát chuột và bọ chét trong nhà và khu dân cư
  • Vệ sinh cá nhân tốt, giặt quần áo sạch và phơi nắng
  • Sử dụng thuốc chống côn trùng khi đi rừng hoặc làm việc ngoài trời

Tầm quan trọng của kiểm soát vector (bọ chét, chuột)

Chống dịch tận gốc cần thực hiện đồng bộ các biện pháp kiểm soát chuột và bọ chét:

  • Đặt bẫy chuột, dọn dẹp ổ chuột
  • Phun thuốc diệt bọ chét định kỳ trong khu dân cư
  • Giám sát dịch tễ học tại các vùng có ca bệnh tái phát
Xem thêm:  Nhiễm Trùng Ối: Nguy Cơ, Triệu Chứng Và Hướng Điều Trị Kịp Thời

Hình ảnh: Phòng ngừa bệnh sốt mò bằng kiểm soát chuột và bọ chét (Nguồn: Nhà thuốc Phương Chính)

Trích Dẫn Một Câu Chuyện Có Thật

Trường hợp tại Việt Nam: Bệnh nhân chẩn đoán nhầm với sốt xuất huyết

Vào năm 2022, tại một bệnh viện tuyến tỉnh ở miền Bắc, một bệnh nhân nữ 24 tuổi nhập viện với triệu chứng sốt cao, phát ban và tiểu cầu giảm. Ban đầu cô được chẩn đoán là sốt xuất huyết và điều trị theo hướng này nhưng không cải thiện sau 5 ngày.

Diễn tiến và quá trình hồi phục sau điều trị

Sau khi hội chẩn chuyên khoa, bệnh nhân được chỉ định xét nghiệm PCR và phát hiện dương tính với Rickettsia typhi. Ngay lập tức, cô được chuyển sang phác đồ điều trị bằng Doxycycline và cắt sốt sau 48 giờ. Sau 7 ngày, bệnh nhân hồi phục hoàn toàn và được xuất viện.

“Nếu tiếp tục điều trị sai hướng, bệnh nhân có thể gặp biến chứng nghiêm trọng như viêm não hay suy đa tạng” – bác sĩ điều trị cho biết.

Kết Luận

Tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức cộng đồng

Bệnh sốt mò nhiệt đới là một bệnh lý có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện kịp thời. Tuy nhiên, vì các triệu chứng không đặc hiệu và dễ bị nhầm lẫn, nhiều trường hợp đã bị bỏ qua hoặc chẩn đoán sai dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

Lời khuyên từ chuyên gia y tế

Các bác sĩ chuyên khoa truyền nhiễm khuyến cáo: “Khi có biểu hiện sốt kéo dài không rõ nguyên nhân, đặc biệt sau khi tiếp xúc với môi trường nhiều chuột, cần đi khám sớm và thông báo rõ yếu tố dịch tễ cho bác sĩ”.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

1. Bệnh sốt mò có lây từ người sang người không?

Không. Bệnh không lây trực tiếp từ người sang người mà qua trung gian là bọ chét mang vi khuẩn từ chuột sang người.

2. Bị sốt mò có nguy hiểm không?

Có. Nếu không điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến biến chứng viêm não, suy gan, thận và thậm chí tử vong.

3. Làm sao để biết mình bị sốt mò?

Bạn cần đến cơ sở y tế để được làm xét nghiệm máu chuyên sâu (PCR, ELISA) vì triệu chứng sốt mò dễ nhầm lẫn với các bệnh khác.

4. Sốt mò có tái phát không?

Hiếm khi tái phát nếu điều trị đúng phác đồ. Tuy nhiên, nếu tiếp tục sống trong môi trường nhiều chuột, nguy cơ mắc lại là có.

5. Trẻ em có bị sốt mò không?

Có. Trẻ em sống trong vùng dịch hoàn toàn có thể bị nhiễm. Điều trị cần thận trọng và dùng kháng sinh phù hợp với độ tuổi.

📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín

🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.

Bài viết này có hữu ích không?
0Không0