Rubella – hay còn gọi là bệnh sởi Đức – là một bệnh truyền nhiễm lành tính thường gặp ở trẻ em và người lớn, nhưng lại vô cùng nguy hiểm nếu xảy ra ở phụ nữ mang thai. Từng được kiểm soát khá tốt nhờ vaccine, Rubella vẫn âm thầm quay trở lại trong các cộng đồng chưa được tiêm chủng đầy đủ. Cùng ThuVienBenh.com tìm hiểu tất cả thông tin bạn cần biết về bệnh Rubella: nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách phòng ngừa hiệu quả.
“Vào năm 2020, một sản phụ tại TP.HCM mang thai 3 tháng nhưng không biết mình nhiễm Rubella. Hậu quả, thai nhi bị dị tật bẩm sinh nặng và buộc phải đình chỉ thai kỳ. Câu chuyện là lời cảnh tỉnh về tầm quan trọng của việc tiêm phòng Rubella trước khi mang thai.”
Rubella là bệnh gì?
Khái niệm và nguyên nhân gây bệnh
Rubella là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Rubella gây ra. Đây là loại virus thuộc họ Togaviridae, có khả năng lây truyền mạnh qua đường hô hấp. Bệnh chủ yếu xuất hiện vào mùa xuân – thời điểm thời tiết giao mùa và hệ miễn dịch của cơ thể dễ bị suy yếu.
Rubella thường nhẹ đối với người khỏe mạnh, nhưng nếu người mẹ mắc bệnh trong giai đoạn đầu của thai kỳ, virus có thể gây ra hội chứng Rubella bẩm sinh (CRS) với nhiều dị tật nguy hiểm như: điếc, mù, tim bẩm sinh hoặc tổn thương não vĩnh viễn.
Cách thức lây truyền Rubella
Virus Rubella lây truyền chủ yếu qua các giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Ngoài ra, virus có thể bám trên các bề mặt vật dụng và lây qua tiếp xúc tay miệng nếu không vệ sinh sạch sẽ.
Một số con đường lây nhiễm đáng chú ý:
- Hít phải giọt bắn có chứa virus từ người bệnh.
- Tiếp xúc gần với người mắc bệnh trong thời gian 1 tuần trước và sau khi phát ban.
- Truyền từ mẹ sang con qua nhau thai trong thời kỳ mang thai.
Triệu chứng bệnh Rubella
Triệu chứng điển hình ở trẻ em và người lớn
Rubella thường có thời gian ủ bệnh từ 14–21 ngày. Trong nhiều trường hợp, đặc biệt ở trẻ em, bệnh có thể biểu hiện rất nhẹ hoặc thậm chí không có triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, ở người lớn, triệu chứng có thể rầm rộ hơn. Dưới đây là những dấu hiệu điển hình:
- Sốt nhẹ (37,5 – 38,5°C), kèm mệt mỏi, chán ăn.
- Phát ban dát đỏ lan từ mặt xuống thân mình và toàn thân, kéo dài khoảng 3 ngày.
- Sưng hạch sau tai, cổ và gáy (rất đặc trưng của Rubella).
- Đau khớp, nhất là ở phụ nữ trưởng thành.
- Mắt đỏ nhẹ, đau họng.
Hình ảnh phát ban dạng dát đỏ điển hình của Rubella (Ảnh: Vinmec)
Dấu hiệu nhận biết ở phụ nữ mang thai
Ở phụ nữ mang thai, triệu chứng có thể giống với cảm cúm thông thường như sốt nhẹ, đau cơ, mệt mỏi. Do đó, dễ bị bỏ qua hoặc chẩn đoán nhầm. Tuy nhiên, hậu quả lại nghiêm trọng nếu virus Rubella vượt qua nhau thai và xâm nhập vào thai nhi.
Nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy: nếu mẹ nhiễm Rubella trong 12 tuần đầu thai kỳ, nguy cơ thai nhi bị dị tật bẩm sinh lên tới 85%.
Biến chứng nguy hiểm của Rubella
Rubella bẩm sinh (CRS)
Hội chứng Rubella bẩm sinh (Congenital Rubella Syndrome – CRS) là biến chứng nghiêm trọng nhất. Virus ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển của thai nhi, gây tổn thương các cơ quan như:
- Thính giác: điếc bẩm sinh là biến chứng phổ biến nhất.
- Thị giác: đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp, viêm võng mạc.
- Tim mạch: tim bẩm sinh (ống động mạch còn mở, thông liên thất).
- Thần kinh trung ương: chậm phát triển trí tuệ, co giật.
Rubella bẩm sinh ảnh hưởng nặng nề đến nhiều cơ quan trong cơ thể trẻ sơ sinh (Ảnh: Bệnh viện Tân Tạo)
Biến chứng hệ thần kinh và các cơ quan khác
Dù hiếm gặp, Rubella cũng có thể gây viêm não, viêm màng não, viêm gan và xuất huyết nội. Các biến chứng này thường gặp ở người lớn hoặc người có hệ miễn dịch suy giảm. Một số biến chứng ghi nhận bao gồm:
- Viêm não (encephalitis): tỉ lệ 1/6000 ca mắc Rubella.
- Giảm tiểu cầu: dẫn đến xuất huyết dưới da.
- Viêm khớp kéo dài: nhất là ở phụ nữ trưởng thành.
Chẩn đoán Rubella như thế nào?
Lâm sàng và cận lâm sàng
Việc chẩn đoán Rubella chủ yếu dựa vào biểu hiện lâm sàng và tiền sử phơi nhiễm. Tuy nhiên, do Rubella có triệu chứng tương tự với các bệnh phát ban khác (sởi, sốt phát ban do virus khác), nên cần làm thêm xét nghiệm để xác nhận chẩn đoán.
Xét nghiệm kháng thể IgM, IgG
Xét nghiệm huyết thanh học là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán Rubella. Cụ thể:
- IgM: xuất hiện sau khi nhiễm khoảng 3–5 ngày, đạt đỉnh trong 1 tuần, kéo dài khoảng 4–6 tuần.
- IgG: xuất hiện muộn hơn nhưng tồn tại lâu dài, thể hiện miễn dịch với Rubella.
Đối với phụ nữ mang thai, việc phát hiện IgM dương tính là dấu hiệu nguy hiểm, cần được tư vấn bởi bác sĩ sản khoa chuyên sâu để đánh giá nguy cơ và đưa ra hướng xử trí phù hợp.
Rubella ở phụ nữ mang thai
Nguy cơ đối với thai nhi
Nếu người mẹ nhiễm Rubella trong 3 tháng đầu thai kỳ, virus có thể vượt qua hàng rào nhau thai và gây hại nghiêm trọng đến thai nhi. Khoảng 90% trường hợp mẹ bị nhiễm Rubella trong 11 tuần đầu sẽ dẫn đến Rubella bẩm sinh (CRS), khiến thai nhi có nguy cơ cao mắc các dị tật bẩm sinh như điếc, mù, tim bẩm sinh, não úng thủy hoặc chậm phát triển trí tuệ.
Theo Bộ Y tế Việt Nam, mỗi năm nước ta ghi nhận hàng chục trường hợp Rubella bẩm sinh – một con số đáng báo động trong bối cảnh tiêm chủng đã trở nên phổ biến nhưng vẫn còn nhiều phụ nữ chưa được tiêm phòng trước khi mang thai.
Hướng xử trí nếu mẹ nhiễm Rubella khi mang thai
Việc xử trí phụ thuộc vào thời điểm nhiễm bệnh và kết quả xét nghiệm:
- Nếu nhiễm Rubella trong 12 tuần đầu thai kỳ, nguy cơ dị tật là rất cao. Bác sĩ sẽ tư vấn kỹ lưỡng và có thể cân nhắc đình chỉ thai kỳ.
- Nếu nhiễm ở tuần thứ 13–20, nguy cơ vẫn còn nhưng thấp hơn, thai phụ cần được theo dõi chặt chẽ bằng siêu âm, chọc ối xét nghiệm PCR Rubella.
- Nếu nhiễm sau 20 tuần, nguy cơ dị tật bẩm sinh thấp hơn rất nhiều, nhưng vẫn cần được theo dõi thường xuyên.
Trong mọi trường hợp nghi nhiễm Rubella khi mang thai, thai phụ cần đến cơ sở y tế chuyên khoa để được tư vấn, làm xét nghiệm và có hướng xử lý phù hợp.
Phòng ngừa Rubella hiệu quả
Tiêm phòng Rubella
Tiêm vaccine là cách hiệu quả và an toàn nhất để phòng ngừa Rubella. Vaccine Rubella thường được kết hợp trong mũi tiêm MMR (Sởi – Quai bị – Rubella), được khuyến cáo tiêm cho trẻ em và người lớn chưa có miễn dịch.
Lịch tiêm khuyến cáo:
- Trẻ em: mũi 1 lúc 12 tháng tuổi, mũi 2 lúc 4–6 tuổi.
- Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản: nên tiêm phòng ít nhất 3 tháng trước khi mang thai.
Lưu ý: Phụ nữ đang mang thai không được tiêm vaccine sống giảm độc lực như MMR. Vì vậy, việc kiểm tra kháng thể Rubella trước khi mang thai là cực kỳ quan trọng.
Biện pháp phòng tránh trong cộng đồng
Ngoài tiêm phòng, cộng đồng có thể giảm nguy cơ lây nhiễm Rubella bằng các biện pháp sau:
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng.
- Tránh tiếp xúc gần với người nghi ngờ mắc Rubella.
- Che miệng khi ho hoặc hắt hơi.
- Vệ sinh đồ dùng cá nhân thường xuyên.
Điều trị Rubella có cần thiết không?
Điều trị hỗ trợ và theo dõi biến chứng
Hiện tại chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho Rubella. Việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ triệu chứng:
- Hạ sốt bằng paracetamol.
- Uống nhiều nước, nghỉ ngơi đầy đủ.
- Sát khuẩn miệng, nhỏ mũi nếu có triệu chứng đường hô hấp.
Trường hợp nghi ngờ biến chứng (viêm não, giảm tiểu cầu), cần nhập viện để được theo dõi và xử trí kịp thời.
Rubella có cần dùng kháng sinh?
Rubella là bệnh do virus, vì vậy không cần và không nên dùng kháng sinh. Việc lạm dụng kháng sinh có thể gây ra các vấn đề như kháng thuốc, rối loạn tiêu hóa. Chỉ sử dụng kháng sinh nếu có bội nhiễm vi khuẩn (ví dụ viêm họng mủ, viêm phổi).
Rubella và những điều cần lưu ý
Phân biệt Rubella với sởi và sốt phát ban khác
Rubella có thể dễ bị nhầm lẫn với sởi hoặc sốt phát ban do virus khác. Dưới đây là bảng phân biệt cơ bản:
| Đặc điểm | Rubella | Sởi | Sốt phát ban khác |
|---|---|---|---|
| Phát ban | Mịn, màu hồng nhạt, lan nhanh | Đậm màu, lan chậm | Thường nhẹ, không rõ ràng |
| Sốt | Nhẹ | Cao (trên 39°C) | Thường nhẹ |
| Hạch sau tai | Có, rất đặc trưng | Không có | Không có |
| Biến chứng bào thai | Cao nếu mắc khi mang thai | Thấp hơn | Rất hiếm |
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Bạn nên đến gặp bác sĩ nếu có các biểu hiện sau:
- Sốt kéo dài không rõ nguyên nhân kèm phát ban.
- Phụ nữ mang thai nghi ngờ tiếp xúc với người mắc Rubella.
- Trẻ nhỏ sốt cao liên tục, kém ăn, li bì.
Kết luận
Rubella là một bệnh truyền nhiễm lành tính nhưng có thể gây hậu quả nghiêm trọng ở phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh. Nhờ tiêm phòng đầy đủ và nâng cao nhận thức cộng đồng, bệnh hoàn toàn có thể phòng tránh được. Điều quan trọng là cần phát hiện sớm, tránh nhầm lẫn với các bệnh khác và chủ động phòng ngừa bằng vaccine.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy tất cả thông tin y học cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Rubella có lây không?
Có. Rubella lây chủ yếu qua đường hô hấp, giọt bắn từ người bệnh.
Phát ban Rubella có ngứa không?
Thông thường, phát ban Rubella không gây ngứa. Tuy nhiên, một số người có thể cảm thấy khó chịu nhẹ.
Sau bao lâu phát hiện kháng thể Rubella sau khi tiêm?
Kháng thể IgG thường xuất hiện sau 2–3 tuần sau tiêm và có thể bảo vệ suốt đời.
Phụ nữ sau khi tiêm Rubella bao lâu mới được mang thai?
Nên chờ ít nhất 3 tháng sau tiêm phòng Rubella mới nên mang thai để đảm bảo an toàn cho thai nhi.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.