Bệnh não do gan là một biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng của người mắc các bệnh gan mạn tính như xơ gan, viêm gan hoặc suy gan. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chức năng thần kinh mà còn gây ra nhiều hậu quả lâu dài nếu không được can thiệp kịp thời.
Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ về bệnh não gan – từ cơ chế hình thành, dấu hiệu nhận biết, phân độ theo thang West Haven, đến các phương pháp điều trị và chăm sóc hiệu quả nhất. Tất cả đều được trình bày một cách khoa học, dễ hiểu và được kiểm chứng bởi các chuyên gia đầu ngành.
“Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng gan có thể ảnh hưởng đến trí nhớ và hành vi của bố tôi, cho đến khi ông rơi vào trạng thái lơ mơ, không nhận ra ai. Bác sĩ nói đó là bệnh não do gan – một biến chứng nguy hiểm nhưng có thể kiểm soát nếu phát hiện sớm.”
– Chị Hương, 35 tuổi, TP. HCM
Bệnh Não Do Gan Là Gì?
Bệnh não do gan (Hepatic Encephalopathy) là tình trạng rối loạn chức năng não xảy ra khi gan bị suy giảm khả năng loại bỏ các độc tố ra khỏi máu, đặc biệt là amoniac. Khi những chất độc này tích tụ trong cơ thể, chúng ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương, gây ra các triệu chứng từ nhẹ như lú lẫn đến nặng như hôn mê.
Theo NCBI, tỷ lệ người bị xơ gan phát triển thành bệnh não gan dao động từ 30–45%, và nguy cơ tử vong tăng đáng kể nếu bệnh tiến triển đến giai đoạn hôn mê gan.
Tình trạng này không phải là một bệnh độc lập, mà là một biểu hiện thứ phát của các rối loạn gan nghiêm trọng. Nó có thể xảy ra cấp tính hoặc mạn tính, từng đợt hoặc kéo dài, tùy vào nguyên nhân và mức độ tổn thương gan nền.
Nguyên Nhân Gây Bệnh Não Do Gan
Các nguyên nhân dẫn đến bệnh não do gan thường liên quan đến tình trạng tăng amoniac máu – một sản phẩm phụ từ quá trình chuyển hóa đạm trong cơ thể. Khi gan không thể lọc bỏ amoniac, nó đi theo dòng máu đến não và gây rối loạn hoạt động thần kinh.
Những nguyên nhân thường gặp bao gồm:
- Xuất huyết tiêu hóa: Đặc biệt do giãn tĩnh mạch thực quản, làm tăng hấp thu đạm từ máu.
- Táo bón kéo dài: Làm ứ đọng chất thải chứa nitơ, khiến vi khuẩn ruột sinh nhiều amoniac.
- Nhiễm trùng: Viêm phổi, viêm tiết niệu hay bất kỳ tình trạng viêm nào đều có thể làm nặng thêm bệnh não gan.
- Dùng thuốc không phù hợp: Thuốc lợi tiểu quá mức gây rối loạn điện giải hoặc thuốc an thần làm trầm trọng triệu chứng thần kinh.
- Ăn nhiều đạm động vật: Gan không đủ khả năng chuyển hóa, dẫn đến tích tụ chất độc thần kinh.
Ngoài ra, những người mắc xơ gan hoặc ung thư gan có nguy cơ cao hơn bị bệnh não do gan, đặc biệt khi gan đã suy kiệt chức năng thanh lọc.
Triệu Chứng Bệnh Não Do Gan
Bệnh não do gan có thể biểu hiện qua nhiều mức độ khác nhau, từ những thay đổi tinh vi về hành vi đến rối loạn thần kinh nặng. Triệu chứng thường không đặc hiệu, khiến việc chẩn đoán dễ bị bỏ sót ở giai đoạn đầu.
Giai đoạn nhẹ (Độ I – II):
- Khó tập trung, hay quên, mất khả năng xử lý công việc thường ngày.
- Thay đổi chu kỳ ngủ – thức: ngủ ngày, thức đêm.
- Thay đổi tính cách, dễ cáu gắt hoặc trầm cảm.
- Run tay kiểu vỗ cánh (asterixis) – dấu hiệu đặc trưng cho bệnh não gan.
Giai đoạn nặng (Độ III – IV):
- Trạng thái lơ mơ, đáp ứng chậm hoặc không đáp ứng khi gọi tên.
- Hôn mê gan: mất ý thức hoàn toàn, cần can thiệp hồi sức tích cực.
- Co giật, mất kiểm soát cơ bắp, liệt cơ hô hấp.
Việc nhận diện sớm các dấu hiệu bệnh não gan là vô cùng quan trọng vì nó có thể tiến triển nhanh và không hồi phục nếu không điều trị kịp thời.
Phân Độ Bệnh Não Do Gan Theo West Haven
Thang phân độ West Haven được sử dụng rộng rãi để đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh não gan. Phân độ này giúp bác sĩ xác định phương pháp điều trị phù hợp và tiên lượng bệnh nhân.
| Phân độ | Triệu chứng |
|---|---|
| Độ 0 | Không có biểu hiện thần kinh rõ ràng, chỉ phát hiện qua trắc nghiệm. |
| Độ I | Thay đổi nhẹ về hành vi, giảm tập trung, rối loạn giấc ngủ. |
| Độ II | Lú lẫn, mất phương hướng, run tay rõ. |
| Độ III | Lơ mơ, không phản ứng linh hoạt, mất định hướng hoàn toàn. |
| Độ IV | Hôn mê sâu, không đáp ứng kích thích. |
Việc xác định đúng phân độ là cơ sở để lựa chọn hướng điều trị – từ dùng thuốc giảm amoniac ở độ I–II đến hồi sức tích cực và ghép gan ở độ III–IV.
Biến Chứng Nguy Hiểm Của Bệnh Não Gan
Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh não do gan có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng người bệnh. Dưới đây là những biến chứng phổ biến nhất:
- Suy hô hấp: Ở giai đoạn hôn mê sâu, người bệnh có thể mất phản xạ hô hấp, cần đặt nội khí quản và thở máy hỗ trợ.
- Tăng áp lực nội sọ: Do phù não, làm tăng nguy cơ tụt não và tử vong.
- Rối loạn điện giải và toan kiềm: Gây nhịp tim bất thường, ngừng tim.
- Suy đa cơ quan: Khi gan, thận, não và phổi đều bị ảnh hưởng đồng thời.
- Tử vong: Tỷ lệ tử vong cao ở giai đoạn bệnh não độ III–IV nếu không có biện pháp điều trị tích cực.
Cách Chẩn Đoán Bệnh Não Do Gan
Chẩn đoán bệnh não do gan cần kết hợp giữa khám lâm sàng, xét nghiệm và các kỹ thuật hình ảnh hiện đại. Dưới đây là các phương pháp thường được áp dụng:
Xét nghiệm máu
- Nồng độ amoniac: Thường tăng cao ở bệnh nhân bệnh não gan.
- Chức năng gan: AST, ALT, bilirubin, INR giúp đánh giá mức độ tổn thương gan.
- Điện giải: Na+, K+, Cl−, giúp phát hiện rối loạn nội môi gây bệnh.
Chụp MRI sọ não
Phát hiện các thay đổi phù não, loại trừ các nguyên nhân khác gây hôn mê như đột quỵ, u não.
Điện não đồ (EEG)
Cho thấy các bất thường sóng não đặc trưng của bệnh não do gan, đặc biệt ở các ca chưa rõ ràng về mặt lâm sàng.
Đánh giá lâm sàng thần kinh
Bác sĩ sẽ dựa trên hành vi, phản xạ, và mức độ nhận thức để đánh giá và phân độ bệnh não gan theo thang West Haven.
Điều Trị Bệnh Não Do Gan
Điều trị bệnh não gan cần phối hợp giữa kiểm soát nguyên nhân, giảm độc tố thần kinh và hỗ trợ gan phục hồi chức năng.
Điều trị nguyên nhân
- Kiểm soát chảy máu tiêu hóa bằng nội soi và thuốc co mạch.
- Điều trị nhiễm trùng bằng kháng sinh phù hợp.
- Điều chỉnh thuốc lợi tiểu, tránh mất nước và rối loạn điện giải.
Sử dụng thuốc
- Lactulose: Làm giảm hấp thu amoniac ở ruột, thúc đẩy thải độc qua phân. Mục tiêu là 2–3 lần đi tiêu mềm/ngày.
- Rifaximin: Kháng sinh không hấp thu tại ruột, giúp giảm số lượng vi khuẩn sinh amoniac.
- Probiotics: Cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột.
Hỗ trợ hồi sức
- Thở máy nếu suy hô hấp.
- Truyền dịch và điều chỉnh điện giải.
- Sử dụng thuốc giảm áp lực nội sọ nếu có phù não.
Ghép gan
Đây là biện pháp cuối cùng, được chỉ định cho những bệnh nhân xơ gan mất bù, bệnh não gan tái phát nhiều lần không đáp ứng điều trị nội khoa.
Chế Độ Ăn Uống Và Sinh Hoạt Phù Hợp
Chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa bệnh não gan tái phát. Người bệnh cần:
- Hạn chế đạm động vật: Ưu tiên đạm thực vật như đậu phụ, đậu xanh, hoặc đạm có chuỗi phân tử nhánh (BCAA).
- Tránh táo bón: Bổ sung chất xơ và uống đủ nước.
- Không uống rượu, không hút thuốc.
- Ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng thần kinh.
- Theo dõi phân và sử dụng lactulose đúng liều.
Chăm Sóc Người Bệnh Não Gan Tại Nhà
Gia đình và người chăm sóc cần đóng vai trò chủ động trong quá trình hỗ trợ bệnh nhân:
- Theo dõi hành vi, tinh thần và trạng thái ý thức hằng ngày.
- Ghi nhận số lần đi tiêu, màu sắc và tính chất phân.
- Đảm bảo người bệnh dùng thuốc đều đặn và đúng chỉ định.
- Đưa đi tái khám định kỳ hoặc khi có biểu hiện bất thường.
- Tránh để bệnh nhân ở một mình khi có nguy cơ lú lẫn hoặc ngã.
Dự Phòng Bệnh Não Do Gan Tái Phát
Việc tái phát bệnh não gan không hiếm, đặc biệt ở những người không tuân thủ điều trị hoặc có bệnh gan tiến triển. Một số biện pháp phòng ngừa bao gồm:
- Kiểm soát tốt bệnh gan nền, đặc biệt là xơ gan.
- Tránh những yếu tố kích hoạt như táo bón, xuất huyết tiêu hóa, nhiễm trùng.
- Duy trì chế độ ăn phù hợp, ít đạm động vật.
- Uống lactulose và/hoặc rifaximin theo chỉ định, kể cả khi triệu chứng cải thiện.
- Thăm khám chuyên khoa tiêu hóa định kỳ.
Khi Nào Cần Đến Bệnh Viện Khẩn Cấp?
Người bệnh nên được đưa đến cơ sở y tế ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:
- Lú lẫn tăng nhanh, mất khả năng nhận biết người thân hoặc bản thân.
- Không kiểm soát tiểu tiện hoặc đại tiện.
- Co giật hoặc run tay dữ dội.
- Mất ý thức hoặc hôn mê.
- Thở nông, yếu hoặc ngưng thở.
Tổng Kết
Bệnh não do gan là một biến chứng nặng, dễ bị bỏ qua ở giai đoạn đầu nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ tử vong rất cao. Việc nhận diện triệu chứng, phân độ chính xác và điều trị đúng hướng là chìa khóa để kiểm soát bệnh hiệu quả.
Người bệnh và gia đình cần hiểu rằng đây không chỉ là vấn đề về gan, mà là tình trạng ảnh hưởng đến toàn thân – đặc biệt là não bộ. Với sự phối hợp giữa bác sĩ, chế độ ăn uống hợp lý và chăm sóc sát sao, bệnh nhân hoàn toàn có cơ hội phục hồi và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)
Bệnh não do gan có thể chữa khỏi hoàn toàn không?
Trong nhiều trường hợp, nếu được phát hiện và điều trị sớm, bệnh có thể kiểm soát được. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân gan nền không được xử lý triệt để (như xơ gan), bệnh có nguy cơ tái phát.
Lactulose uống lâu dài có hại không?
Lactulose là thuốc được dùng an toàn lâu dài để phòng ngừa bệnh não gan. Tác dụng phụ thường gặp là tiêu chảy nhẹ, có thể điều chỉnh liều theo hướng dẫn của bác sĩ.
Bệnh não gan có lây không?
Không. Đây là biến chứng nội sinh từ bệnh gan mạn tính, không lây qua tiếp xúc hoặc đường máu.
Có cần ăn kiêng tuyệt đối đạm không?
Không. Người bệnh cần đạm để duy trì sức khỏe, nhưng nên chọn loại đạm dễ tiêu, ưu tiên đạm thực vật hoặc BCAA theo tư vấn dinh dưỡng chuyên sâu.
Chẩn đoán bệnh não gan có cần nội soi không?
Nội soi không phải là phương pháp bắt buộc để chẩn đoán bệnh não gan, nhưng có thể cần thiết nếu nghi ngờ chảy máu tiêu hóa là nguyên nhân khởi phát đợt bệnh.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.