Sporotrichosis là một bệnh nhiễm nấm mạn tính ảnh hưởng chủ yếu đến da và hệ bạch huyết, do loài nấm Sporothrix schenckii gây ra. Loại nấm này tồn tại tự nhiên trong đất, thực vật mục nát và thường xâm nhập vào cơ thể người qua các vết trầy xước. Đây là một căn bệnh không phổ biến, nhưng nếu không được phát hiện và điều trị sớm, có thể gây tổn thương nghiêm trọng trên da và lan sang các cơ quan khác.
Bệnh thường xảy ra ở những người làm vườn, nông dân, công nhân lâm nghiệp hoặc những người nuôi mèo. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng, đường lây truyền và phương pháp điều trị sẽ giúp người dân phòng ngừa hiệu quả căn bệnh này.
Nguyên nhân gây bệnh Sporotrichosis
Nấm Sporothrix schenckii là gì?
Sporothrix schenckii là một loại nấm lưỡng hình (dimorphic fungus), có thể tồn tại dưới dạng sợi (trong môi trường bên ngoài) và dạng nấm men (khi xâm nhập vào cơ thể người). Nấm phát triển mạnh trong đất, cây mục nát, rơm rạ, rễ cây, rêu và gỗ mục. Khi da tiếp xúc với môi trường chứa nấm qua vết thương, nấm sẽ xâm nhập vào mô dưới da và lan dọc theo hệ bạch huyết.
Các yếu tố nguy cơ phổ biến
Nghề nghiệp
- Người làm vườn, trồng hoa, cắt tỉa cây cảnh.
- Nông dân, công nhân lâm nghiệp.
- Người chăm sóc thú cưng, đặc biệt là mèo.
Môi trường sống và thói quen sinh hoạt
Người thường xuyên tiếp xúc với đất, thực vật mục, hoặc có thói quen đi chân trần, không đeo găng tay khi làm vườn có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Tiếp xúc với mèo nhiễm bệnh
Mèo bị nhiễm Sporotrichosis có thể truyền nấm sang người qua vết cào, cắn hoặc qua dịch tiết từ vết loét da. Điều này đặc biệt phổ biến tại một số vùng của Brazil, nơi có tỉ lệ mèo nhiễm Sporotrichosis cao.
Các triệu chứng của bệnh Sporotrichosis
Dạng da – lympho phổ biến
Đây là thể bệnh phổ biến nhất. Sau 1–12 tuần kể từ khi bị nhiễm, người bệnh xuất hiện một nốt nhỏ, cứng, không đau ở vị trí bị thương. Sau đó, các nốt sần mới phát triển theo đường dẫn bạch huyết, tạo thành chuỗi mụn loét hoặc u hạt. Tổn thương thường không sốt và không có dấu hiệu viêm toàn thân.
Dạng da khu trú
Dạng này chỉ giới hạn ở vùng da ban đầu, thường gặp ở những người có miễn dịch tốt. Các tổn thương có thể giống như nhọt, viêm da mãn tính hoặc loét da kéo dài không lành.
Dạng phổi
Rất hiếm gặp, xảy ra khi người bệnh hít phải bào tử nấm. Triệu chứng bao gồm ho mạn tính, đau ngực, sụt cân, đôi khi khó phân biệt với lao phổi. Thường gặp ở người có bệnh nền về phổi hoặc suy giảm miễn dịch.
Dạng lan tỏa toàn thân (hệ thống)
Là dạng nặng nhất và hiếm gặp, xảy ra chủ yếu ở người bị HIV/AIDS hoặc bệnh nhân ghép tạng. Nấm lan đến xương khớp, mắt, hệ thần kinh trung ương, gan, lách,… gây nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm màng não, viêm xương, viêm nội tạng.
Bệnh Sporotrichosis lây truyền như thế nào?
Qua vết thương ngoài da
Là con đường lây phổ biến nhất. Khi người bệnh có vết trầy xước, đâm gai hoặc cắt phải cây có chứa bào tử nấm, nấm sẽ theo vết thương vào mô dưới da và phát triển.
Qua đường hô hấp (hiếm)
Người hít phải bào tử nấm có thể mắc dạng phổi của bệnh, nhưng điều này hiếm gặp và chỉ xảy ra khi môi trường chứa lượng bào tử lớn, hoặc hệ miễn dịch người bệnh bị suy yếu.
Lây từ mèo sang người
Đặc biệt phổ biến ở Nam Mỹ, nơi xảy ra các ổ dịch lớn trên mèo. Mèo nhiễm bệnh có thể có nhiều tổn thương loét da, và khi cào hoặc cắn người, bào tử nấm xâm nhập vào da người gây bệnh. Việc chăm sóc, ôm mèo bị bệnh cũng tiềm ẩn nguy cơ lây truyền qua dịch tiết.
Sporotrichosis, hay còn gọi là “bệnh nấm hồng”, là một bệnh nhiễm trùng da và mô dưới da do nấm Sporothrix schenckii gây ra. Bệnh thường gặp ở những người làm nông, làm vườn hoặc chăm sóc động vật – những đối tượng thường xuyên tiếp xúc với đất, cây cối và mèo. Điều đáng lo ngại là Sporotrichosis không chỉ giới hạn ở da, mà trong một số trường hợp nặng, có thể lan tới phổi, xương khớp và thậm chí hệ thần kinh trung ương.
Bệnh có thể tiến triển âm thầm nhưng dai dẳng, gây loét da kéo dài và ảnh hưởng chất lượng cuộc sống nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán sớm. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện và chuyên sâu về nguyên nhân, triệu chứng, đường lây, chẩn đoán và điều trị Sporotrichosis — từ góc độ y học thực hành và bằng chứng khoa học cập nhật nhất.
Nguyên nhân gây bệnh Sporotrichosis
Nấm Sporothrix schenckii là gì?
Sporothrix schenckii là một loại nấm lưỡng hình (dimorphic fungus), tồn tại dưới hai dạng khác nhau:
- Dạng sợi (mold): tồn tại ngoài môi trường như đất, gỗ mục, cây cối chết.
- Dạng nấm men (yeast): phát triển khi xâm nhập vào cơ thể người.
Nấm chủ yếu thâm nhập qua da qua các vết thương nhỏ khi người bệnh tiếp xúc với môi trường chứa nấm. Một số chủng Sporothrix khác như S. brasiliensis, S. globosa cũng được ghi nhận gây bệnh ở người, đặc biệt tại các quốc gia châu Mỹ Latin.
Các yếu tố nguy cơ phổ biến
Nghề nghiệp tiếp xúc với nấm
Theo thống kê từ CDC Hoa Kỳ, các nghề nghiệp sau có nguy cơ cao mắc bệnh:
- Người làm vườn (đặc biệt là trồng hoa hồng, cây cảnh có gai).
- Nông dân, công nhân nông lâm nghiệp, thu hái gỗ.
- Người xử lý rêu, rơm rạ, phân trộn.
Thói quen sinh hoạt và môi trường
Người hay đi chân trần, không đeo găng tay khi làm vườn, hoặc sống trong khu vực ẩm thấp, nhiều thực vật mục nát dễ có nguy cơ tiếp xúc với bào tử nấm.
Tiếp xúc với mèo nhiễm bệnh
Tại Brazil, nhiều nghiên cứu ghi nhận mèo là nguồn lây quan trọng của Sporotrichosis. Mèo mang nấm trong các vết loét da có thể truyền bệnh sang người qua cào, cắn hoặc tiếp xúc với dịch tiết từ da.
Các triệu chứng của bệnh Sporotrichosis
Dạng da – bạch huyết (cutaneous-lymphatic)
Chiếm khoảng 80% trường hợp mắc bệnh. Tổn thương khởi phát là một nốt cứng nhỏ ở nơi bị thương (thường là tay, chân), sau đó tiến triển thành loét. Các nốt mới sẽ lan dọc theo đường bạch huyết và tạo thành chuỗi vết loét hoặc cục u mềm dưới da.
Ví dụ thực tế: Một người làm vườn 52 tuổi đến khám với tổn thương loét kéo dài 2 tháng trên cánh tay, ban đầu là một nốt nhỏ sau đó lan dần. Kết quả nuôi cấy xác định là Sporothrix schenckii.
Dạng da khu trú (fixed cutaneous)
Tổn thương chỉ giới hạn tại chỗ tiếp xúc ban đầu. Dạng này thường có phản ứng viêm nhẹ hơn, ít lan rộng, dễ bị nhầm lẫn với nốt viêm da mãn hoặc mụn nhọt.
Dạng phổi (pulmonary)
Hiếm gặp, thường ở người có bệnh phổi nền (COPD, lao). Bệnh nhân có triệu chứng ho kéo dài, sốt nhẹ, đau ngực và sút cân. Chẩn đoán dễ nhầm với lao phổi hoặc ung thư.
Dạng lan tỏa toàn thân (disseminated)
Chỉ xảy ra ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch như HIV/AIDS, ung thư, ghép tạng. Nấm có thể lan đến xương, khớp, mắt, hệ thần kinh trung ương. Tỉ lệ tử vong cao nếu không được điều trị đúng cách.
Bệnh Sporotrichosis lây truyền như thế nào?
Qua vết thương ngoài da
Là con đường lây phổ biến nhất. Người bị trầy xước khi tiếp xúc với đất, thực vật mục chứa nấm sẽ tạo điều kiện để bào tử nấm xâm nhập qua da. Một vết cào nhỏ của gai hoa hồng cũng đủ để gây bệnh.
Qua đường hô hấp
Trường hợp rất hiếm, xảy ra khi người hít phải lượng lớn bào tử nấm trong môi trường ô nhiễm nặng. Dạng này gây bệnh ở phổi, dễ nhầm lẫn với nhiễm vi khuẩn hoặc lao.
Lây từ mèo sang người
Là vấn đề y tế công cộng tại một số khu vực như Brazil. Nhiều nghiên cứu ghi nhận hàng trăm ca Sporotrichosis ở người có liên quan trực tiếp đến việc chăm sóc mèo nhiễm bệnh. Điều đặc biệt là bệnh có thể truyền từ mèo sang người qua tiếp xúc đơn giản với dịch tiết, không cần vết cào rõ ràng.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.