Bệnh Chikungunya đang ngày càng trở thành mối quan tâm y tế toàn cầu, đặc biệt tại các vùng nhiệt đới – nơi muỗi truyền bệnh phát triển mạnh. Với đặc trưng là sốt cao và đau khớp dữ dội, bệnh thường bị nhầm lẫn với sốt xuất huyết hoặc Zika, gây khó khăn trong chẩn đoán và điều trị. Vậy Chikungunya là gì? Làm sao để nhận biết và phòng tránh căn bệnh này một cách hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết chuyên sâu dưới đây.
Giới thiệu chung về bệnh Chikungunya
Bệnh Chikungunya là một bệnh truyền nhiễm do virus Chikungunya gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi vằn – giống muỗi cũng truyền bệnh sốt xuất huyết và Zika. Cái tên “Chikungunya” bắt nguồn từ tiếng Makonde ở Đông Phi, mang ý nghĩa là “bị cong người lại”, mô tả tư thế đau đớn do viêm khớp dữ dội mà người bệnh thường gặp.
Căn bệnh này được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1952 tại Tanzania, nhưng đã nhanh chóng lan rộng ra nhiều quốc gia châu Phi, châu Á và châu Mỹ Latinh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các đợt bùng phát lớn của Chikungunya đã xảy ra tại 60 quốc gia trên toàn thế giới, với hàng triệu ca mắc trong vòng hai thập kỷ qua.
Ở Việt Nam, tuy chưa ghi nhận số lượng lớn như sốt xuất huyết, nhưng điều kiện khí hậu nóng ẩm và môi trường sống nhiều ao tù nước đọng khiến nguy cơ bùng phát Chikungunya là rất cao nếu không có biện pháp phòng ngừa kịp thời.
“Chikungunya không gây tử vong nhiều, nhưng triệu chứng có thể kéo dài hàng tháng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống người bệnh” – ThS. Bs. Trần Văn Minh, BV Bệnh Nhiệt Đới TP.HCM.
Tác nhân gây bệnh và cơ chế lây truyền
Virus Chikungunya là gì?
Virus Chikungunya thuộc chi Alphavirus, họ Togaviridae. Đây là virus RNA sợi đơn, có khả năng nhân lên nhanh chóng trong cơ thể người và gây ra phản ứng viêm mạnh, đặc biệt ở các khớp.
Muỗi truyền bệnh chính
- Aedes aegypti: hoạt động mạnh vào ban ngày, đặc biệt sáng sớm và chiều tối. Thường trú ngụ trong nhà.
- Aedes albopictus: còn gọi là muỗi hổ châu Á, sống ngoài trời, phổ biến ở vùng nông thôn và bán đô thị.
Muỗi truyền bệnh thường đốt người nhiễm virus rồi truyền virus cho người khỏe mạnh qua vết đốt sau đó. Vòng lây lan diễn ra rất nhanh nếu không có biện pháp kiểm soát vector truyền bệnh.
Có lây từ người sang người không?
Theo WHO và CDC Hoa Kỳ, bệnh không lây trực tiếp từ người sang người. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt như phụ nữ mang thai truyền cho thai nhi trong lúc sinh, hoặc qua truyền máu (hiếm gặp), virus có thể lây truyền.
Triệu chứng bệnh Chikungunya
Thời gian ủ bệnh thường kéo dài từ 3 đến 7 ngày sau khi bị muỗi đốt. Triệu chứng khởi phát nhanh và dữ dội.
Các triệu chứng phổ biến:
- Sốt cao đột ngột: thường trên 39°C, kéo dài 2–3 ngày.
- Đau khớp dữ dội: đặc biệt ở khớp cổ tay, cổ chân, mắt cá, có thể kéo dài hàng tuần đến hàng tháng.
- Phát ban ngoài da: khoảng 50% trường hợp, xuất hiện sau 2–5 ngày sốt.
- Nhức đầu, buồn nôn, mệt mỏi toàn thân.
- Đau cơ, đau lưng.
So sánh triệu chứng với bệnh khác:
| Triệu chứng | Chikungunya | Sốt xuất huyết | Zika |
|---|---|---|---|
| Sốt cao | Đột ngột, >39°C | Đột ngột, >39°C | Thấp hoặc không sốt |
| Đau khớp | Rất phổ biến, dữ dội | Ít gặp | Nhẹ hoặc không có |
| Phát ban | 50% | 30–50% | Rất phổ biến |
| Chảy máu | Không | Phổ biến | Không |
Do có nhiều điểm giống nhau, việc phân biệt Chikungunya với các bệnh khác chỉ dựa vào triệu chứng lâm sàng là không đủ – cần đến xét nghiệm để xác định chính xác.
Biến chứng và hậu quả có thể gặp
Dù đa phần người bệnh hồi phục sau 7–10 ngày, nhưng vẫn có khoảng 30–40% trường hợp gặp phải các biến chứng kéo dài hoặc nghiêm trọng:
Biến chứng thường gặp:
- Viêm khớp mạn tính: đau khớp kéo dài nhiều tháng, thậm chí hàng năm. Có thể dẫn đến hạn chế vận động.
- Suy nhược mãn tính: mệt mỏi toàn thân kéo dài, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Biến chứng hiếm gặp nhưng nguy hiểm:
- Viêm não, viêm màng não
- Viêm cơ tim
- Biến chứng thai kỳ: có thể truyền từ mẹ sang con trong lúc sinh, gây bệnh cho trẻ sơ sinh.
Theo nghiên cứu công bố trên *The Lancet Infectious Diseases*, có đến 60% người nhiễm Chikungunya ở Ấn Độ báo cáo đau khớp kéo dài trên 3 tháng sau khi khỏi bệnh.
Đón đọc phần tiếp theo: Chẩn đoán – Điều trị – Phòng ngừa bệnh Chikungunya một cách hiệu quả nhất.
Chẩn đoán bệnh Chikungunya
Việc chẩn đoán bệnh Chikungunya chính xác đòi hỏi sự kết hợp giữa yếu tố dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng chuyên biệt.
1. Chẩn đoán lâm sàng
Bác sĩ thường nghi ngờ Chikungunya khi bệnh nhân có:
- Sốt cao đột ngột, kèm đau khớp nhiều khớp.
- Có yếu tố dịch tễ như: sống hoặc đi đến vùng đang có dịch Chikungunya hoặc có muỗi truyền bệnh lưu hành.
2. Xét nghiệm cận lâm sàng
Để xác nhận chẩn đoán, các phương pháp xét nghiệm sau được sử dụng:
- RT-PCR: phát hiện RNA virus trong giai đoạn cấp tính (3–5 ngày đầu).
- ELISA IgM/IgG: phát hiện kháng thể chống lại virus Chikungunya. IgM thường xuất hiện từ ngày thứ 5 – 7 sau khi khởi bệnh.
- Huyết đồ: có thể thấy giảm tiểu cầu nhẹ, tăng bạch cầu lympho – giúp phân biệt với sốt xuất huyết (giảm tiểu cầu mạnh).
Điều trị bệnh Chikungunya
Hiện nay chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu cho bệnh Chikungunya. Điều trị chủ yếu tập trung vào giảm triệu chứng và hỗ trợ cơ thể hồi phục.
1. Nguyên tắc điều trị
- Hạ sốt: dùng paracetamol liều phù hợp (10–15 mg/kg/lần, cách mỗi 4–6 giờ).
- Giảm đau khớp: sử dụng thuốc giảm đau thông thường như paracetamol hoặc ibuprofen nếu đã loại trừ sốt xuất huyết.
- Nghỉ ngơi tuyệt đối: hạn chế vận động để tránh làm trầm trọng thêm tình trạng viêm khớp.
- Bù nước, điện giải: uống nước oresol, nước dừa, hoặc nước lọc nhiều lần trong ngày.
Lưu ý: Tránh sử dụng aspirin hoặc NSAIDs trong giai đoạn đầu khi chưa loại trừ sốt xuất huyết vì nguy cơ gây xuất huyết tiêu hóa nghiêm trọng.
2. Theo dõi và chăm sóc tại nhà
- Theo dõi nhiệt độ cơ thể, dấu hiệu mất nước, tiểu ít.
- Chườm ấm tại vùng khớp đau, giữ ấm cơ thể.
- Ăn uống đủ chất, bổ sung vitamin C, kẽm để tăng sức đề kháng.
Phòng ngừa bệnh Chikungunya
1. Phòng tránh muỗi đốt
Vì không có vaccine phòng bệnh, biện pháp hiệu quả nhất là tránh bị muỗi đốt:
- Ngủ màn kể cả ban ngày, đặc biệt là trẻ nhỏ, người già.
- Dùng kem chống muỗi chứa DEET hoặc Picaridin.
- Mặc quần áo dài tay, màu sáng, đặc biệt vào sáng sớm và chiều tối.
2. Kiểm soát nơi sinh sản của muỗi
- Loại bỏ vật chứa nước như chai lọ cũ, lốp xe, chậu cây cảnh…
- Thay nước bình hoa, bể cá thường xuyên.
- Dùng nắp đậy kín các dụng cụ chứa nước.
3. Theo dõi thông tin dịch tễ
Khi đi du lịch hoặc công tác đến vùng đang có dịch Chikungunya, nên kiểm tra thông tin từ WHO hoặc Bộ Y tế để có biện pháp phòng ngừa chủ động.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Người bệnh nên đến cơ sở y tế khi có một trong các dấu hiệu sau:
- Sốt cao kéo dài quá 3 ngày không giảm.
- Đau khớp dữ dội, sưng tấy, hạn chế vận động.
- Phát ban toàn thân, nổi mẩn bất thường.
- Khó thở, lừ đừ, co giật hoặc các dấu hiệu bất thường khác.
Kết luận
Chikungunya là bệnh do virus lây truyền qua muỗi, gây ra triệu chứng sốt và đau khớp dữ dội nhưng hiếm khi gây tử vong. Dù không có thuốc đặc trị hay vaccine phòng bệnh, nhưng nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, người bệnh có thể hồi phục hoàn toàn.
Phòng ngừa muỗi đốt và giữ gìn vệ sinh môi trường là chìa khóa quan trọng để tránh nguy cơ lây lan bệnh trong cộng đồng. Bên cạnh đó, nâng cao nhận thức và kiến thức y tế về các bệnh truyền nhiễm sẽ giúp mỗi người tự bảo vệ bản thân và người thân tốt hơn.
Hỏi đáp nhanh về bệnh Chikungunya (FAQ)
1. Bệnh Chikungunya có lây từ người sang người không?
Không. Bệnh chỉ lây qua trung gian muỗi Aedes đốt người bệnh rồi truyền sang người khỏe mạnh.
2. Chikungunya có giống sốt xuất huyết không?
Có một số điểm giống như sốt cao, phát ban nhưng Chikungunya đau khớp dữ dội hơn và hiếm khi gây xuất huyết.
3. Có vaccine ngừa Chikungunya không?
Hiện tại chưa có vaccine chính thức được WHO phê duyệt, tuy nhiên một số nghiên cứu đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng.
4. Bị Chikungunya một lần rồi có bị lại không?
Kháng thể được tạo ra sau khi khỏi bệnh giúp miễn dịch lâu dài, nên rất hiếm bị tái nhiễm.
5. Người già và trẻ nhỏ có nguy cơ cao hơn không?
Có. Những đối tượng này dễ bị biến chứng nặng và nên được theo dõi sát nếu mắc bệnh.
Nếu bạn thấy bài viết hữu ích, hãy chia sẻ để nâng cao nhận thức cộng đồng về bệnh Chikungunya. Cùng chung tay hành động vì một môi trường sống sạch – không muỗi – không dịch bệnh!
Nguồn tham khảo: WHO, CDC Hoa Kỳ, Bộ Y tế Việt Nam, The Lancet.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.