“Chuyển dạ kéo dài, đau đớn nhưng đầu thai không thể lọt” – đây có thể là dấu hiệu của một tình trạng nguy hiểm gọi là bất tương xứng đầu chậu. Vậy hiện tượng này là gì, nguyên nhân từ đâu và xử trí như thế nào để đảm bảo an toàn cho mẹ và bé?
Bất tương xứng đầu chậu (BTXĐC) là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra sinh khó và mổ lấy thai ở sản phụ. Tình trạng này xảy ra khi kích thước đầu thai nhi quá lớn so với khung chậu của mẹ, khiến cho đầu thai không thể lọt qua đường sinh thường. Việc phát hiện sớm và xử lý kịp thời là yếu tố then chốt để đảm bảo cuộc sinh an toàn. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về hiện tượng bất tương xứng đầu chậu từ nguyên nhân, triệu chứng cho đến hướng điều trị hiệu quả dựa trên các hướng dẫn chuyên môn và dữ liệu y khoa cập nhật.
Bất tương xứng đầu chậu là gì?
Định nghĩa và phân loại
Bất tương xứng đầu chậu (Cephalopelvic Disproportion – CPD) là tình trạng xảy ra khi đầu của thai nhi không thể lọt qua khung chậu của người mẹ trong quá trình chuyển dạ. Có thể xảy ra do:
- Đầu thai nhi quá lớn.
- Khung chậu của mẹ quá hẹp hoặc biến dạng.
- Hoặc kết hợp cả hai yếu tố trên.
Theo chuyên gia sản khoa PGS.TS.BS Nguyễn Đức Hinh (BV Phụ sản Trung ương): “BTXĐC không chỉ là vấn đề kích thước tuyệt đối, mà là mối quan hệ giữa hình dạng và độ mở của khung chậu mẹ với kích thước, tư thế và vị trí đầu thai nhi.”
Phân loại bất tương xứng đầu chậu:
- BTXĐC thật: xảy ra khi có sự không tương xứng rõ ràng giữa đầu thai và khung chậu dù co tử cung bình thường.
- BTXĐC tương đối: xảy ra khi có yếu tố ảnh hưởng như ngôi thai bất thường, tử cung co yếu, nhưng nếu xử trí đúng có thể sinh thường.
Nguyên nhân gây bất tương xứng đầu chậu
Yếu tố từ phía mẹ
Một số bất thường ở khung chậu người mẹ có thể khiến đầu thai không lọt được. Những nguyên nhân này bao gồm:
- Khung chậu nhỏ hoặc méo: thường do di truyền, còi xương, chấn thương xương chậu trong quá khứ.
- Bất thường cấu trúc: như u xương chậu, dị dạng cột sống (gù, vẹo) ảnh hưởng đến hình dạng khung chậu.
- Tư thế nằm không đúng trong thai kỳ: khiến khung chậu bị sai lệch và giảm độ mở.
Yếu tố từ phía thai nhi
- Thai to: do mẹ bị tiểu đường thai kỳ, tăng cân quá mức.
- Ngôi thai bất thường: như ngôi trán, ngôi mặt, ngôi vai hoặc đầu thai cúi không tốt.
- Thai dị tật: như đầu to do não úng thủy cũng có thể gây cản trở lọt.
Yếu tố khác
- Đa thai làm tử cung bị giãn quá mức, cản trở đầu thai lọt xuống đúng trục.
- Thiểu ối hoặc đa ối làm tư thế thai không ổn định.
Dấu hiệu nhận biết bất tương xứng đầu chậu
Trong quá trình mang thai
Thông thường, trong giai đoạn cuối thai kỳ, bác sĩ có thể phát hiện nghi ngờ BTXĐC nếu:
- Thai lớn hơn bình thường qua đo bề cao tử cung và siêu âm.
- Mẹ có khung chậu hẹp qua thăm khám khung chậu cuối thai kỳ.
- Cảm nhận thai ít di chuyển xuống dưới dù đã gần đến ngày dự sinh.
Trong lúc chuyển dạ
BTXĐC có thể chỉ được phát hiện rõ ràng khi sản phụ vào chuyển dạ:
- Chuyển dạ kéo dài, cổ tử cung mở chậm.
- Đầu thai không tiến triển dù có cơn co tốt.
- Bụng hình quả lê – dấu hiệu đầu thai không lọt xuống dưới.
Ví dụ: Sản phụ A (27 tuổi, con so, thai 40 tuần, thai 3.800g) có dấu hiệu chuyển dạ 12 giờ, cổ tử cung mở hoàn toàn nhưng đầu thai không lọt. Sau siêu âm và khám, bác sĩ chẩn đoán BTXĐC và chỉ định mổ lấy thai.
Hình ảnh minh họa
| Hình ảnh | Chú thích |
|---|---|
 |
Minh họa đầu thai không lọt vào khung chậu mẹ do không tương xứng |
 |
Hình ảnh xương chậu hẹp – một trong các yếu tố nguy cơ |
| So sánh kích thước đầu thai với khung chậu mẹ qua mô hình |
Chẩn đoán bất tương xứng đầu chậu
Khám lâm sàng
Chẩn đoán BTXĐC thường được thực hiện qua thăm khám âm đạo và đánh giá sự tiến triển của chuyển dạ. Bác sĩ sẽ kiểm tra:
- Độ lọt của đầu thai: Nếu đầu thai ở cao và không tiến triển dù cổ tử cung đã mở, đó là dấu hiệu nghi ngờ BTXĐC.
- Hình dạng khung chậu: Thông qua khám khung chậu để xác định xem có hẹp, méo hoặc bất thường không.
- Ngôi và thế của thai: Nếu thai ở tư thế bất lợi như ngửa mặt hoặc ngôi trán, sẽ làm tăng nguy cơ BTXĐC.
Siêu âm và các xét nghiệm hỗ trợ
Siêu âm đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán BTXĐC bằng cách:
- Đo chu vi đầu thai nhi và ước lượng cân nặng thai.
- Đánh giá lượng nước ối và vị trí thai.
Trong một số trường hợp đặc biệt, cộng hưởng từ (MRI) có thể được chỉ định để đánh giá chính xác hơn kích thước và hình dạng khung chậu của mẹ.
Hướng xử trí bất tương xứng đầu chậu
Theo dõi và đánh giá thử nghiệm lọt
Trong những trường hợp nghi ngờ BTXĐC không rõ ràng, bác sĩ có thể cho sản phụ thử chuyển dạ trong điều kiện theo dõi sát. Nếu đầu thai vẫn không lọt sau một thời gian, cần chuyển sang mổ lấy thai để tránh nguy cơ cho cả mẹ và bé.
Mổ lấy thai chủ động
Trong các trường hợp BTXĐC rõ ràng, hoặc có yếu tố nguy cơ cao như:
- Thai to (trên 3.800g),
- Tiểu khung mẹ nhỏ hoặc dị dạng,
- Tiền sử mổ lấy thai do BTXĐC,
thì bác sĩ sẽ chỉ định mổ lấy thai chủ động để đảm bảo an toàn.
Chăm sóc sau sinh
Với những ca mổ lấy thai do BTXĐC, sản phụ cần được theo dõi kỹ sau sinh, nhất là về các biến chứng như:
- Nhiễm trùng hậu phẫu,
- Băng huyết,
- Chậm lành vết mổ hoặc đau kéo dài.
Biến chứng có thể xảy ra nếu không xử trí kịp thời
| Biến chứng ở mẹ | Biến chứng ở thai nhi |
|---|---|
|
|
Phòng ngừa bất tương xứng đầu chậu
Khám thai đầy đủ và đúng lịch
Khám thai định kỳ giúp phát hiện sớm nguy cơ BTXĐC như thai to, khung chậu mẹ hẹp hoặc các bất thường hình dạng. Việc siêu âm đo kích thước thai và đánh giá khung chậu mẹ trong tam cá nguyệt thứ ba là vô cùng quan trọng.
Kiểm soát cân nặng hợp lý
Mẹ bầu nên duy trì chế độ dinh dưỡng lành mạnh và tập thể dục nhẹ nhàng để tránh tình trạng thai quá to. Tổng mức tăng cân thai kỳ nên nằm trong khoảng 10–12kg (với mẹ có BMI bình thường).
Tiền sử sản khoa cần lưu ý
Phụ nữ có tiền sử sinh khó, mổ lấy thai do BTXĐC hoặc từng bị chấn thương khung chậu cần được tư vấn trước sinh để có kế hoạch theo dõi và sinh nở phù hợp.
Kết luận
Bất tương xứng đầu chậu là một nguyên nhân quan trọng gây sinh khó, chuyển dạ kéo dài và mổ lấy thai. Tuy nhiên, nếu được phát hiện sớm và xử trí đúng cách, mẹ và bé hoàn toàn có thể vượt qua cuộc sinh an toàn. Việc khám thai đều đặn, kiểm soát cân nặng và phối hợp chặt chẽ với bác sĩ sẽ là những chìa khóa giúp giảm thiểu rủi ro.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Làm thế nào để biết mình có nguy cơ BTXĐC?
Bạn nên khám thai định kỳ để bác sĩ đánh giá kích thước thai và khung chậu mẹ. Nếu bạn có khung chậu nhỏ, thai to, tiền sử sinh mổ, bạn có nguy cơ cao hơn.
2. BTXĐC có thể sinh thường được không?
Trong một số trường hợp BTXĐC tương đối, nếu đầu thai lọt tốt và chuyển dạ tiến triển, sản phụ có thể sinh thường. Tuy nhiên, đa phần sẽ được chỉ định mổ lấy thai để đảm bảo an toàn.
3. Có thể phòng ngừa BTXĐC không?
Không thể phòng ngừa hoàn toàn nhưng có thể giảm nguy cơ bằng cách kiểm soát cân nặng thai kỳ, khám thai đầy đủ và sinh hoạt hợp lý.
Lời khuyên từ chuyên gia
BS.CKII Trần Thị Lan Hương – Bệnh viện Từ Dũ: “Bất tương xứng đầu chậu không phải là điều gì đáng sợ nếu sản phụ được khám và theo dõi kỹ lưỡng. Điều quan trọng nhất là không chủ quan khi chuyển dạ và tin tưởng làm theo hướng dẫn của nhân viên y tế.”
Hãy hành động!
Nếu bạn đang mang thai hoặc có ý định mang thai, hãy đảm bảo thăm khám định kỳ, giữ cân nặng hợp lý và trao đổi kỹ với bác sĩ sản khoa để được tư vấn đầy đủ. Đừng ngần ngại đặt câu hỏi nếu bạn có lo lắng về bất kỳ yếu tố nguy cơ nào.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.