Viêm màng não tăng bạch cầu ái toan do Angiostrongylus cantonensis là một bệnh ký sinh trùng nguy hiểm, ngày càng được ghi nhận nhiều hơn tại các quốc gia Đông Nam Á, bao gồm cả Việt Nam. Dù hiếm gặp nhưng bệnh có thể dẫn đến biến chứng thần kinh nghiêm trọng, thậm chí tử vong nếu không được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách.
Với môi trường khí hậu nhiệt đới và thói quen ăn uống đặc trưng như ăn gỏi ốc, cua sống, người dân Việt Nam đứng trước nguy cơ cao nhiễm phải ấu trùng giun Angiostrongylus mà không hay biết. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện, khoa học và dễ hiểu nhất về căn bệnh này – từ nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán đến điều trị và phòng ngừa hiệu quả.
Nguyên nhân và cơ chế lây nhiễm của bệnh Angiostrongylus
1. Tác nhân gây bệnh: Angiostrongylus cantonensis
Angiostrongylus cantonensis là một loại giun tròn, thường sống ký sinh ở động mạch phổi chuột – vật chủ chính. Ấu trùng giun sau khi thoát ra khỏi phân chuột sẽ xâm nhập vào các vật chủ trung gian như:
- Ốc sên, ốc bươu vàng
- Ếch, tôm, cua nước ngọt
- Rau sống bị nhiễm do tiếp xúc với phân chuột
Ở người – vật chủ ngẫu nhiên, ấu trùng không hoàn thành được chu kỳ phát triển mà xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương, gây phản ứng viêm tại màng não, dẫn đến tình trạng viêm màng não tăng bạch cầu ái toan đặc trưng.
2. Các con đường lây truyền
- Ăn sống hoặc chưa nấu chín: Các món như gỏi ốc, gỏi cua, tôm chua là nguy cơ cao.
- Uống nước chưa tiệt trùng: Nước suối hoặc nước ao hồ có thể chứa ấu trùng.
- Rau sống chưa rửa kỹ: Rau mọc gần bờ ruộng, bờ suối có thể mang trứng hoặc ấu trùng giun.
Một nghiên cứu năm 2021 tại Huế ghi nhận hơn 40% trường hợp mắc bệnh có liên quan đến việc ăn ốc luộc chưa kỹ hoặc ăn gỏi ốc tại các quán ven đường.
Triệu chứng của viêm màng não tăng bạch cầu ái toan
1. Giai đoạn đầu – triệu chứng nhẹ, dễ bỏ qua
Thời gian ủ bệnh thường kéo dài từ 7 đến 21 ngày sau khi ăn phải ấu trùng giun. Ban đầu, bệnh nhân có thể cảm thấy:
- Đau đầu âm ỉ
- Mệt mỏi, uể oải
- Buồn nôn, chán ăn
Vì các triệu chứng khá mơ hồ nên nhiều người nhầm lẫn với cảm cúm hoặc rối loạn tiêu hóa thông thường.
2. Giai đoạn toàn phát – biểu hiện thần kinh rõ ràng
Khi ấu trùng đi vào hệ thần kinh trung ương và gây viêm màng não, các triệu chứng điển hình xuất hiện:
- Đau đầu dữ dội, tăng dần về cường độ
- Sốt nhẹ hoặc không sốt
- Co cứng gáy – dấu hiệu kinh điển của viêm màng não
- Buồn nôn, nôn, sợ ánh sáng
- Rối loạn cảm giác – dị cảm vùng mặt, tay chân
Trường hợp nặng có thể biểu hiện liệt các dây thần kinh sọ (mắt mờ, méo miệng), co giật hoặc rối loạn ý thức.
3. Một số biểu hiện hiếm gặp
Trong một số ít trường hợp, người bệnh có thể gặp:
- Suy giảm trí nhớ ngắn hạn
- Mất ngủ hoặc ảo giác nhẹ
- Đau hốc mắt hoặc mỏi cơ
Chẩn đoán bệnh do Angiostrongylus
1. Khai thác tiền sử và triệu chứng lâm sàng
Điều quan trọng là hỏi kỹ bệnh sử bệnh nhân:
- Gần đây có ăn ốc, cua, tôm chưa chín kỹ không?
- Có đi du lịch vùng dịch hay không?
- Triệu chứng xuất hiện sau ăn bao lâu?
2. Xét nghiệm dịch não tủy (DNT)
Phân tích dịch não tủy là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán viêm màng não do ký sinh trùng:
- Áp lực DNT: Tăng nhẹ hoặc vừa
- Bạch cầu: Tăng rõ rệt, chủ yếu là bạch cầu ái toan (>10%)
- Protein: Tăng nhẹ
- Glucose: Bình thường
3. Các xét nghiệm hỗ trợ khác
- Công thức máu: Tăng bạch cầu ái toan ngoại vi
- Chụp MRI não: Có thể phát hiện phù não nhẹ hoặc tổn thương dạng viêm
- ELISA hoặc PCR: Giúp phát hiện kháng thể hoặc DNA của Angiostrongylus (nếu cơ sở y tế có khả năng thực hiện)
Hình ảnh minh họa thực tế
| Hình ảnh | Mô tả |
|---|---|
 | Ấu trùng giun Angiostrongylus quan sát dưới kính hiển vi |
 | Biểu hiện thần kinh điển hình: đau đầu dữ dội, co cứng gáy |
| Kết quả dịch não tủy cho thấy tăng bạch cầu ái toan đặc trưng |
Điều trị bệnh viêm màng não do Angiostrongylus
1. Nguyên tắc điều trị
Hiện nay, điều trị bệnh do Angiostrongylus chủ yếu là điều trị hỗ trợ và giảm triệu chứng viêm. Không phải tất cả các trường hợp đều cần dùng thuốc diệt ký sinh trùng vì việc tiêu diệt ấu trùng trong hệ thần kinh có thể làm tăng phản ứng viêm, gây tổn thương thần kinh nghiêm trọng hơn.
2. Phác đồ điều trị hiện hành
- Thuốc giảm đau và chống viêm: Paracetamol, Ibuprofen hoặc Corticoid (Prednisolone) được dùng để giảm viêm màng não và phù não.
- Thuốc chống ký sinh trùng: Albendazole hoặc Mebendazole có thể được chỉ định trong một số trường hợp nặng, nhưng cần dùng kèm corticosteroid.
- Chọc dịch não tủy: Thực hiện khi áp lực nội sọ tăng để giảm triệu chứng đau đầu dữ dội.
- Điều trị hỗ trợ: Bù nước điện giải, theo dõi tri giác và chức năng thần kinh thường xuyên.
3. Theo dõi và tiên lượng
Phần lớn bệnh nhân phục hồi hoàn toàn sau 2–4 tuần nếu được điều trị đúng và theo dõi sát. Tuy nhiên, những trường hợp phát hiện muộn hoặc tổn thương thần kinh nặng có thể để lại di chứng như đau đầu mạn tính, rối loạn cảm giác kéo dài.
Phòng ngừa nhiễm giun Angiostrongylus
1. Thay đổi thói quen ăn uống
- Không ăn các món sống như gỏi ốc, gỏi cua, tôm tái chanh…
- Luộc kỹ ốc, cua, tôm trước khi ăn.
- Rửa sạch rau sống bằng nước muối và nước đun sôi để nguội.
2. Vệ sinh cá nhân và môi trường
- Rửa tay sạch với xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
- Diệt chuột, ngăn chặn chuột xâm nhập vào khu vực sống và khu bếp.
- Bảo quản thực phẩm trong tủ kín, tránh ruồi nhặng và chuột tiếp xúc.
3. Giáo dục cộng đồng
Chính quyền và ngành y tế địa phương cần đẩy mạnh truyền thông nguy cơ bệnh do Angiostrongylus tại vùng nông thôn, nơi thói quen ăn uống chưa đảm bảo an toàn vẫn còn phổ biến.
Tổng kết
Bệnh viêm màng não tăng bạch cầu ái toan do giun Angiostrongylus tuy không phổ biến nhưng lại có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến hệ thần kinh nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc nắm vững kiến thức về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, phương pháp chẩn đoán và phác đồ điều trị là chìa khóa để phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả căn bệnh này.
Hãy thay đổi thói quen ăn uống và sinh hoạt ngay từ hôm nay để bảo vệ bản thân và những người thân yêu khỏi nguy cơ nhiễm ký sinh trùng nguy hiểm.
Trích dẫn chuyên gia
“Việc tiêu thụ thực phẩm sống hoặc chưa được nấu chín là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây nhiễm Angiostrongylus. Mỗi năm, chúng tôi tiếp nhận hàng chục ca viêm màng não do ký sinh trùng – hoàn toàn có thể phòng tránh nếu người dân hiểu rõ nguồn lây và cách xử lý thực phẩm đúng cách.”
FAQ – Câu hỏi thường gặp
1. Bệnh Angiostrongylus có lây từ người sang người không?
Không. Bệnh không lây từ người sang người. Người chỉ mắc bệnh khi ăn phải ấu trùng giun từ thực phẩm hoặc nước bị nhiễm.
2. Tôi ăn ốc luộc rồi, liệu có bị bệnh không?
Nếu ốc được luộc chín kỹ, khả năng bị nhiễm rất thấp. Tuy nhiên, nếu ốc chỉ được làm tái hoặc luộc sơ qua, nguy cơ vẫn tồn tại.
3. Bệnh này có nguy hiểm không?
Bệnh có thể tự khỏi ở nhiều người, nhưng cũng có nguy cơ gây viêm não, phù não và tử vong nếu không điều trị kịp thời. Do đó, cần theo dõi sát và đi khám nếu có triệu chứng nghi ngờ.
4. Trẻ em có dễ bị bệnh không?
Có. Trẻ em dễ mắc bệnh nếu ăn rau sống, nước suối hoặc hải sản sống bị nhiễm ấu trùng. Cha mẹ cần giám sát chặt chẽ thói quen ăn uống của trẻ.
5. Làm sao để biết mình có bị nhiễm giun này hay không?
Nếu bạn có triệu chứng nghi ngờ sau khi ăn ốc, tôm, cua sống, hãy đi khám bác sĩ chuyên khoa. Xét nghiệm dịch não tủy và máu sẽ giúp xác định bệnh.
Hành động ngay để bảo vệ sức khỏe
Đừng chủ quan với những món ăn tưởng chừng vô hại như gỏi ốc hay rau sống! Hãy chủ động chia sẻ thông tin bài viết này đến cộng đồng để cùng nâng cao ý thức phòng bệnh.
Tìm hiểu thêm các bệnh ký sinh trùng nguy hiểm khác tại: ThuVienBenh.com
️ Sức khỏe là tài sản quý giá nhất – Hãy hành động trước khi quá muộn.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.