Nhiễm nấm Candida miệng – hầu: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Nhiễm nấm Candida miệng – hầu là một tình trạng phổ biến nhưng dễ bị xem nhẹ, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc sử dụng thuốc kháng sinh kéo dài. Bệnh có thể gây khó chịu trong sinh hoạt hàng ngày, ảnh hưởng đến việc ăn uống và chất lượng cuộc sống. Việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng cũng như cách điều trị đúng cách là chìa khóa để phòng ngừa và điều trị hiệu quả tình trạng này.

Theo thống kê của CDC (Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ), cứ 10 người thì có 2 người từng mắc ít nhất một lần nhiễm nấm Candida ở miệng trong đời. Dù là một bệnh không quá nguy hiểm, nhưng nếu để kéo dài hoặc tái phát nhiều lần, Candida có thể lan rộng và gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Mô tả tổng quan về nấm Candida miệng – hầu

Nấm Candida là loại nấm men sống ký sinh tự nhiên trên cơ thể người, chủ yếu ở da, đường tiêu hóa và vùng miệng. Trong điều kiện bình thường, Candida tồn tại hòa bình và không gây bệnh. Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc có yếu tố thuận lợi, loại nấm này sẽ phát triển mạnh và gây ra tình trạng nhiễm trùng.

Các thể bệnh lâm sàng phổ biến

• Viêm miệng giả mạc: Là thể phổ biến nhất, xuất hiện các mảng trắng bám chắc trong miệng, đặc biệt trên lưỡi và vòm họng.
• Viêm miệng đỏ: Niêm mạc miệng đỏ rực, không có giả mạc trắng, thường xảy ra ở người đeo răng giả.
• Viêm hầu họng do Candida: Bệnh lan xuống vùng hầu, gây đau rát, khó nuốt, đôi khi nhầm lẫn với viêm họng do virus hay vi khuẩn.

Tác nhân gây bệnh chủ yếu là Candida albicans, chiếm hơn 90% trường hợp. Các loại khác như Candida glabrata, Candida tropicalis cũng có thể gây bệnh nhưng ít gặp hơn.

Theo Tạp chí Mycoses (2022), tỷ lệ nhiễm Candida miệng ở bệnh nhân HIV có thể lên đến 85%, đặc biệt khi số lượng tế bào CD4 giảm dưới 200/mm³.

Nguyên nhân gây nhiễm nấm Candida vùng miệng – hầu

Việc mất cân bằng hệ vi sinh hoặc rối loạn miễn dịch là nguyên nhân chính khiến Candida sinh sôi và gây bệnh. Dưới đây là các yếu tố nguy cơ phổ biến:

1. Suy giảm miễn dịch: Người mắc HIV/AIDS, bệnh ung thư đang hóa trị hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch sau ghép tạng có nguy cơ rất cao.
2. Lạm dụng kháng sinh: Dùng kháng sinh dài ngày làm tiêu diệt vi khuẩn có lợi, tạo điều kiện cho nấm phát triển.
3. Dùng corticosteroid kéo dài: Dạng xịt trong hen suyễn hoặc dạng uống có thể làm giảm đề kháng tại chỗ.
4. Vệ sinh răng miệng kém: Là nguyên nhân thường gặp ở người lớn tuổi, trẻ em, người đeo răng giả.
5. Tiểu đường: Lượng đường cao trong nước bọt tạo môi trường lý tưởng cho nấm phát triển.

Chuyên gia Tai Mũi Họng – BSCKII Trần Văn T., Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương chia sẻ: “Có đến 60% trường hợp nhiễm nấm Candida ở vùng miệng-hầu là do bệnh nhân tự ý dùng kháng sinh hoặc thuốc kháng viêm không kê đơn.”

Triệu chứng của nhiễm nấm Candida miệng – hầu

Triệu chứng thường xuất hiện từ nhẹ đến nặng, tùy vào mức độ nhiễm và cơ địa bệnh nhân. Những dấu hiệu nhận biết bao gồm:

• Xuất hiện các mảng trắng trên lưỡi, mặt trong má, vòm họng hoặc amiđan. Các mảng này có thể giống như sữa đông, khó bong tróc.
• Miệng khô, rát, đau khi nuốt.
• Mất vị giác, miệng có mùi hôi nhẹ.
• Ở trẻ nhỏ: quấy khóc, bỏ bú, xuất hiện vết trắng trên lưỡi, vòm họng.

Ở giai đoạn nặng hoặc khi không điều trị đúng cách, nấm có thể lan xuống vùng thực quản, gây cảm giác nghẹn khi nuốt và đau sau xương ức.

Chẩn đoán bệnh như thế nào?

Chẩn đoán nấm Candida miệng – hầu thường dựa vào kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và xét nghiệm hỗ trợ:

Khám lâm sàng

Bác sĩ quan sát miệng, lưỡi, họng bằng mắt thường hoặc đèn soi. Các mảng trắng đặc trưng và khó bong tróc thường là dấu hiệu gợi ý mạnh mẽ.

Cận lâm sàng

• Soi tươi: Lấy dịch từ mảng trắng, quan sát dưới kính hiển vi có thể thấy sợi tơ nấm hoặc bào tử nấm.
• Nuôi cấy: Xác định chủng Candida, đặc biệt trong các ca dai dẳng hoặc tái phát.
• Nội soi thực quản: Khi nghi ngờ nấm đã lan xuống dưới, bệnh nhân có biểu hiện đau ngực khi nuốt.

Chẩn đoán phân biệt

Bệnh cần được phân biệt với các tình trạng khác như:

• Viêm loét miệng do virus Herpes
• Lichen phẳng ở niêm mạc miệng
• Bạch sản miệng (liên quan đến hút thuốc)

Việc chẩn đoán sớm và chính xác sẽ giúp bệnh nhân tránh các biến chứng nặng như nhiễm nấm lan tỏa hoặc ảnh hưởng đến dinh dưỡng.

Điều trị nhiễm nấm Candida miệng – hầu

Việc điều trị nhiễm nấm Candida vùng miệng – hầu cần được cá thể hóa tùy theo mức độ bệnh, yếu tố nguy cơ và tình trạng miễn dịch của người bệnh. Phác đồ điều trị thường bao gồm cả điều trị tại chỗ và toàn thân.

Điều trị tại chỗ

• Nystatin: Dạng dung dịch súc miệng, ngậm 4 lần/ngày, hiệu quả trong các trường hợp nhẹ đến trung bình.
• Clotrimazole: Dạng viên ngậm, dùng từ 5 viên/ngày trong 7-14 ngày.
• Miconazole gel: Phổ biến ở trẻ em, dễ dùng, hiệu quả tốt nếu dùng đủ liều.

Điều trị toàn thân

• Fluconazole: Uống 100-200mg/ngày trong 7-14 ngày, hiệu quả cao trong các trường hợp nặng, lan xuống thực quản hoặc người suy giảm miễn dịch.
• Itraconazole: Là lựa chọn thay thế nếu Fluconazole không hiệu quả hoặc có chống chỉ định.

Lưu ý: Điều trị nấm cần kiên trì và đủ thời gian, tránh dừng thuốc khi triệu chứng mới giảm nhẹ. Đồng thời cần điều trị các bệnh nền đi kèm (nếu có) như tiểu đường, suy giảm miễn dịch để tránh tái phát.

Chăm sóc hỗ trợ

• Vệ sinh răng miệng sạch sẽ, đánh răng sau mỗi bữa ăn và trước khi ngủ.
• Súc miệng bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn dịu nhẹ.
• Hạn chế thức ăn ngọt, men, sữa lên men – môi trường thuận lợi cho nấm phát triển.

Biến chứng nếu không điều trị kịp thời

Nhiễm nấm Candida miệng – hầu nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách có thể dẫn đến nhiều biến chứng:

• Nấm lan xuống thực quản: Gây khó nuốt, đau khi nuốt, nguy cơ loét thực quản.
• Tái phát mạn tính: Đặc biệt ở người già, người đeo răng giả hoặc bệnh nhân ung thư.
• Nhiễm nấm huyết: Hiếm gặp nhưng nguy hiểm, có thể tử vong nếu không kiểm soát kịp thời.

Cách phòng ngừa nấm Candida vùng miệng – hầu

Phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nguy cơ tái phát và bảo vệ sức khỏe răng miệng lâu dài. Một số biện pháp phòng ngừa hiệu quả bao gồm:

1. Giữ vệ sinh răng miệng tốt: Đánh răng đúng cách, dùng chỉ nha khoa và súc miệng hằng ngày.
2. Hạn chế dùng kháng sinh hoặc corticoid khi không cần thiết: Chỉ dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
3. Khám răng định kỳ: Phát hiện sớm các bất thường và xử lý kịp thời.
4. Ăn uống lành mạnh: Tăng cường rau xanh, trái cây, giảm đường và thực phẩm tinh chế.
5. Điều trị bệnh lý nền: Như tiểu đường, HIV… để giảm nguy cơ nhiễm trùng cơ hội.

Phụ nữ mang thai và trẻ em có nguy cơ cao hơn

Trong thời kỳ mang thai, nội tiết tố thay đổi làm tăng nguy cơ nhiễm Candida. Trẻ sơ sinh cũng dễ mắc do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.

• Phụ nữ mang thai: Cần kiểm tra sức khỏe răng miệng định kỳ, tránh dùng thuốc không kê đơn.
• Trẻ sơ sinh: Nếu xuất hiện các đốm trắng trên lưỡi, cần đưa trẻ đi khám sớm. Không tự ý dùng thuốc người lớn.

Khi nào nên đi khám bác sĩ?

Không phải mọi trường hợp nấm miệng đều cần điều trị chuyên sâu, nhưng bạn nên đến gặp bác sĩ khi:

• Triệu chứng kéo dài hơn 7 ngày mà không cải thiện.
• Đau khi nuốt, sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Đã từng bị nấm miệng nhiều lần trước đó.
• Bạn đang mắc bệnh nền như tiểu đường, HIV, ung thư.

Câu chuyện bệnh nhân: Đừng xem thường nấm miệng

“Một bệnh nhân nữ 35 tuổi, nhân viên văn phòng, đến khám vì đau rát miệng kéo dài, ban đầu tưởng do nhiệt miệng. Sau khi khám và soi tươi, bác sĩ chẩn đoán cô bị nhiễm nấm Candida miệng-hầu. Nhờ điều trị kịp thời bằng Fluconazole và vệ sinh răng miệng tốt, cô đã hồi phục hoàn toàn sau 10 ngày.”

Trường hợp trên cho thấy việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách giúp tránh được những hậu quả đáng tiếc, đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống.

Kết luận

Nhiễm nấm Candida miệng – hầu là một bệnh lý phổ biến nhưng dễ bị nhầm lẫn và xem nhẹ. Bệnh không nguy hiểm nếu được phát hiện và điều trị kịp thời, tuy nhiên nếu chủ quan có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.

Chìa khóa phòng ngừa và điều trị hiệu quả nằm ở việc duy trì vệ sinh răng miệng, hạn chế dùng thuốc không kê đơn, tăng cường miễn dịch và theo dõi sức khỏe định kỳ. Nếu bạn hoặc người thân có các dấu hiệu nghi ngờ, đừng ngần ngại đi khám để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Nấm miệng có tự khỏi không?

Ở một số trường hợp nhẹ, bệnh có thể tự khỏi nếu loại bỏ được nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên, phần lớn cần dùng thuốc kháng nấm để điều trị dứt điểm.

Nấm Candida miệng có lây không?

Nấm Candida không lây lan dễ dàng giữa người với người. Tuy nhiên, trong một số trường hợp như dùng chung bàn chải, thìa, ly uống nước hoặc hôn sâu, vẫn có nguy cơ truyền nhiễm.

Nấm Candida miệng có gây hôi miệng không?

Có. Một trong các triệu chứng thường gặp là hơi thở có mùi do nấm phát triển mạnh trong khoang miệng.

Dùng thuốc kháng sinh có làm tăng nguy cơ bị nấm miệng không?

Có. Kháng sinh tiêu diệt vi khuẩn có lợi, tạo điều kiện cho nấm phát triển quá mức gây nhiễm trùng.

Trẻ sơ sinh bị nấm miệng phải làm sao?

Cần đưa trẻ đi khám để bác sĩ kê thuốc an toàn. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc người lớn để bôi vào miệng bé.

📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín

🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.