Ho gà – cái tên nghe có vẻ chỉ dành cho trẻ em, nhưng thực tế, người lớn hoàn toàn có thể mắc bệnh này và thậm chí còn nguy hiểm hơn do dễ bị chẩn đoán sai hoặc chủ quan. Một cơn ho kéo dài dai dẳng không rõ nguyên nhân có thể là dấu hiệu của ho gà mà bạn không hề hay biết.
“Tôi từng nghĩ ho gà chỉ là bệnh của trẻ con. Cho đến khi mẹ tôi – một người phụ nữ 58 tuổi – bị chẩn đoán ho gà sau gần 2 tuần ho dữ dội không dứt. Chúng tôi đã quá chủ quan…”
Trong bài viết này, ThuVienBenh.com sẽ cung cấp thông tin chi tiết, cập nhật và dễ hiểu nhất về bệnh ho gà ở người lớn: từ triệu chứng ban đầu dễ nhầm lẫn, biến chứng nguy hiểm đến cách phòng ngừa hiệu quả.
Ho gà là bệnh gì và người lớn có thể mắc không?
Khái niệm về bệnh ho gà
Ho gà là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra. Bệnh chủ yếu lây qua đường hô hấp thông qua các giọt bắn khi người bệnh ho hoặc hắt hơi.
Ho gà ở người lớn khác gì trẻ em?
Ở trẻ em, ho gà thường có triệu chứng điển hình như ho rũ rượi, khò khè và tím tái. Tuy nhiên, ở người lớn, bệnh lại biểu hiện mờ nhạt hơn, dễ bị nhầm với viêm họng, cảm lạnh hoặc viêm phế quản.
Điều nguy hiểm là người lớn có thể trở thành nguồn lây bệnh âm thầm cho trẻ sơ sinh – nhóm có nguy cơ tử vong cao nhất nếu nhiễm ho gà.
Tại sao người lớn vẫn có thể nhiễm ho gà?
- Miễn dịch suy giảm: Dù từng tiêm vắc xin ho gà khi còn nhỏ, miễn dịch sẽ suy giảm sau 4–12 năm.
- Không tiêm nhắc lại: Người lớn thường không được tiêm nhắc vắc xin, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.
- Tiếp xúc với nguồn bệnh: Làm việc trong môi trường y tế, trường học hoặc sống cùng trẻ nhỏ làm tăng nguy cơ lây nhiễm.
Nguyên nhân và đường lây truyền của ho gà ở người lớn
Tác nhân gây bệnh: Vi khuẩn Bordetella pertussis
Vi khuẩn Bordetella pertussis là loại trực khuẩn gram âm, có khả năng bám chặt vào niêm mạc đường hô hấp và tiết ra độc tố gây tổn thương nghiêm trọng cho tế bào biểu mô. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến những cơn ho dữ dội kéo dài nhiều tuần.
Cơ chế lây lan qua đường hô hấp
Ho gà lây truyền rất dễ dàng khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, phát tán vi khuẩn vào không khí. Một người đứng gần có thể hít phải và bị nhiễm bệnh.
Theo CDC Hoa Kỳ, tỷ lệ lây nhiễm giữa các thành viên trong gia đình lên tới 80–90% nếu không có biện pháp phòng ngừa.
Ai dễ bị lây nhất?
- Người chưa tiêm phòng hoặc đã tiêm nhưng không tiêm nhắc lại sau 10 năm
- Người sống cùng trẻ nhỏ chưa được tiêm vắc xin đầy đủ
- Nhân viên y tế, giáo viên, người làm việc trong môi trường tập thể
Triệu chứng ho gà ở người lớn dễ bị bỏ qua
Giai đoạn khởi phát: giống cảm cúm
Trong 1–2 tuần đầu, người bệnh thường có biểu hiện nhẹ, dễ nhầm với cảm lạnh hoặc viêm mũi họng:
- Ho nhẹ, khan
- Sổ mũi, đau họng
- Sốt nhẹ hoặc không sốt
Chính vì triệu chứng mờ nhạt này, đa số người lớn không đi khám hoặc điều trị đúng thời điểm.
Giai đoạn toàn phát: ho dữ dội, kéo dài, khó thở
Giai đoạn này kéo dài từ 2–6 tuần. Đặc trưng là:
- Ho thành từng cơn, kéo dài hơn 1 phút, thường về đêm
- Khó thở sau cơn ho, thở rít (dấu hiệu “whoop”)
- Ói sau khi ho
Người bệnh cảm thấy kiệt sức sau mỗi cơn ho. Trong nhiều trường hợp, ho có thể kéo dài hơn 3 tuần không dứt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và giấc ngủ.
Giai đoạn hồi phục: ho kéo dài hàng tuần
Dù bệnh đã thuyên giảm, cơn ho vẫn có thể kéo dài từ 3–6 tuần sau đó. Đây là đặc điểm điển hình khiến ho gà còn được gọi là “bệnh ho 100 ngày“.
So sánh triệu chứng giữa người lớn và trẻ nhỏ
| Triệu chứng | Trẻ em | Người lớn |
|---|---|---|
| Ho thành cơn | Rõ rệt, kéo dài, có tiếng thở rít | Ít rõ ràng hơn, thường bị nhầm lẫn |
| Sốt | Thường sốt cao | Sốt nhẹ hoặc không sốt |
| Tím tái | Phổ biến | Hiếm gặp |
| Thời gian ho | 4–6 tuần | 4–8 tuần hoặc hơn |
Các biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời
Viêm phổi, tổn thương phế quản
Viêm phổi là biến chứng phổ biến nhất ở người lớn mắc ho gà, đặc biệt là người cao tuổi hoặc có bệnh nền hô hấp mạn tính như COPD, hen suyễn. Vi khuẩn có thể xâm nhập sâu vào đường hô hấp dưới, gây viêm nhiễm phổi, suy hô hấp và thậm chí tử vong nếu không điều trị đúng cách.
Gãy xương sườn do ho
Ho dữ dội trong thời gian dài có thể tạo áp lực lớn lên lồng ngực, dẫn đến tổn thương hoặc gãy xương sườn. Một số bệnh nhân cũng ghi nhận tình trạng thoát vị bẹn, chảy máu kết mạc mắt do ho mạnh.
Biến chứng thần kinh ở người lớn tuổi
Một số trường hợp nghiêm trọng có thể xuất hiện biến chứng về thần kinh như co giật, mất ý thức tạm thời do thiếu oxy não khi ho liên tục.
Nguy cơ tử vong ở người có bệnh nền
Theo WHO, dù tỷ lệ tử vong vì ho gà ở người lớn không cao, nhưng với người có bệnh nền tim mạch, tiểu đường, suy giảm miễn dịch thì nguy cơ biến chứng nặng và tử vong là rất đáng kể.
Phương pháp chẩn đoán ho gà ở người lớn
Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử
Bác sĩ sẽ khai thác kỹ tiền sử ho kéo dài, tình trạng tiếp xúc với người nghi ngờ mắc bệnh, đặc biệt là trong gia đình có trẻ nhỏ hoặc người đang ho dai dẳng.
Xét nghiệm dịch hầu họng
Phết dịch hầu họng để làm xét nghiệm PCR (chuỗi phản ứng polymerase) là phương pháp chính xác nhất để phát hiện vi khuẩn Bordetella pertussis. Ngoài ra, xét nghiệm huyết thanh học cũng giúp phát hiện kháng thể đặc hiệu.
X-quang và công cụ hỗ trợ chẩn đoán khác
Chụp X-quang phổi có thể loại trừ viêm phổi hoặc các bệnh lý hô hấp khác. Trong một số trường hợp ho kéo dài không rõ nguyên nhân, nội soi phế quản có thể được chỉ định.
Điều trị bệnh ho gà ở người lớn như thế nào?
Sử dụng kháng sinh theo chỉ định
Các kháng sinh nhóm macrolid như azithromycin, erythromycin là lựa chọn hàng đầu trong điều trị ho gà. Việc điều trị hiệu quả nhất là trong 2 tuần đầu của bệnh – khi vi khuẩn vẫn còn hoạt động mạnh.
Hỗ trợ hô hấp, giảm ho
- Uống nhiều nước, nghỉ ngơi hợp lý
- Sử dụng máy tạo độ ẩm không khí
- Thuốc giảm ho được sử dụng thận trọng, tránh lạm dụng
Khi nào cần nhập viện?
Bệnh nhân cần được nhập viện khi:
- Khó thở, tím tái sau mỗi cơn ho
- Không ăn uống được, suy kiệt
- Có bệnh lý nền nặng, đặc biệt là tim mạch hoặc hô hấp
Phòng ngừa ho gà: Không chỉ cho trẻ em!
Tiêm phòng vắc xin ho gà cho người lớn
Vắc xin Tdap (phòng uốn ván – bạch hầu – ho gà) nên được tiêm nhắc lại cứ mỗi 10 năm. Đây là cách hiệu quả nhất để phòng bệnh, giảm nguy cơ trở thành nguồn lây lan cho cộng đồng.
Cách ly người bệnh và đeo khẩu trang
Người có triệu chứng nghi ngờ ho gà cần đeo khẩu trang và hạn chế tiếp xúc với người khác, đặc biệt là trẻ em và người lớn tuổi.
Vệ sinh tay và môi trường sống
Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, khử khuẩn các bề mặt tiếp xúc thường xuyên như tay nắm cửa, điện thoại, điều khiển… giúp giảm nguy cơ lây nhiễm.
Những đối tượng cần đặc biệt đề phòng ho gà
Người già, người suy giảm miễn dịch
Người trên 60 tuổi có nguy cơ biến chứng nặng khi mắc ho gà. Những người đang điều trị hóa trị, dùng thuốc ức chế miễn dịch hoặc mắc HIV cũng cần tiêm vắc xin định kỳ.
Phụ nữ mang thai
Thai phụ nên tiêm vắc xin Tdap trong tam cá nguyệt thứ 3 để bảo vệ cả mẹ và bé, giúp truyền kháng thể thụ động cho trẻ sơ sinh.
Người chăm sóc trẻ nhỏ
Bố mẹ, ông bà, người giữ trẻ nên tiêm vắc xin đầy đủ để không trở thành nguồn lây nguy hiểm cho trẻ sơ sinh – nhóm đối tượng không thể tiêm vắc xin khi dưới 2 tháng tuổi.
Khi nào cần đến bệnh viện ngay lập tức?
Dấu hiệu cảnh báo nghiêm trọng
- Thở gấp, khò khè nặng, tím môi hoặc đầu ngón tay
- Ho liên tục không thể ngừng, ói nhiều sau ho
- Mất ý thức sau cơn ho
Thở gấp, tím tái, ho không ngừng
Đây là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang thiếu oxy trầm trọng. Người bệnh cần được đưa đến bệnh viện có trang thiết bị hồi sức càng sớm càng tốt.
Kết luận: Đừng chủ quan với ho gà ở người lớn
Tóm tắt ý chính
- Ho gà là bệnh truyền nhiễm nghiêm trọng, không chỉ xảy ra ở trẻ em
- Người lớn dễ mắc bệnh và là nguồn lây nguy hiểm
- Phòng bệnh bằng vắc xin Tdap định kỳ là biện pháp hiệu quả nhất
Lời khuyên từ chuyên gia
BS.CKI Nguyễn Phương Lan – Trung tâm Y tế Dự phòng TP.HCM chia sẻ: “Mỗi người trưởng thành nên chủ động tiêm phòng ho gà để bảo vệ chính mình và cộng đồng, nhất là trẻ sơ sinh không có khả năng miễn dịch.”
Thông điệp: Phòng bệnh hơn chữa bệnh
Đừng chờ đến khi xuất hiện những cơn ho kéo dài mới lo lắng. Chủ động tiêm phòng và nâng cao nhận thức là cách đơn giản nhưng hiệu quả để ngăn chặn sự trở lại âm thầm của bệnh ho gà ở người lớn.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Người lớn mắc ho gà có cần cách ly không?
Có. Người bệnh nên cách ly ít nhất 5 ngày đầu sau khi bắt đầu dùng kháng sinh để giảm nguy cơ lây lan cho người khác.
2. Có cần xét nghiệm để chẩn đoán ho gà không?
Có. Xét nghiệm PCR dịch hầu họng là công cụ xác định chẩn đoán chính xác, giúp tránh nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác.
3. Vắc xin ho gà cho người lớn có gây tác dụng phụ không?
Vắc xin Tdap an toàn, tác dụng phụ nhẹ như đau tại chỗ tiêm, mệt mỏi hoặc sốt nhẹ có thể xuất hiện trong 1–2 ngày đầu.
4. Có nên tiêm nhắc lại vắc xin nếu đã tiêm lúc nhỏ?
Có. Miễn dịch từ vắc xin ho gà giảm dần sau 4–12 năm, người lớn cần tiêm nhắc lại sau mỗi 10 năm để duy trì hiệu quả bảo vệ.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.