Bệnh dại thể hung dữ là một trong những thể nguy hiểm nhất của bệnh dại – căn bệnh do virus dại gây ra, lây truyền chủ yếu qua vết cắn của động vật nhiễm bệnh. Với tốc độ diễn tiến nhanh, triệu chứng thần kinh dữ dội và gần như không thể cứu chữa nếu đã phát bệnh, đây là một mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Mỗi năm, hàng trăm người tại Việt Nam tử vong do chủ quan với vết cắn từ chó/mèo. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ về bệnh dại thể hung dữ, cách phòng ngừa và nhận biết sớm để bảo vệ chính mình và người thân.
Giới thiệu chung về bệnh dại thể hung dữ
Bệnh dại là gì?
Bệnh dại là một bệnh nhiễm virus cấp tính, do virus Rabies gây ra, tác động trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương của người và động vật máu nóng. Virus này gần như luôn gây tử vong nếu các triệu chứng đã xuất hiện, tuy nhiên bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu được xử lý đúng cách ngay sau khi bị phơi nhiễm.
Phân loại bệnh dại: Thể hung dữ và thể liệt (câm)
Bệnh dại được chia làm hai thể lâm sàng chính:
- Thể hung dữ (Furious Rabies): chiếm khoảng 80% số ca mắc, có biểu hiện nổi bật là sợ nước, sợ gió, kích động, co giật, và cuối cùng là tử vong sau hôn mê sâu.
- Thể liệt (dại câm): chiếm khoảng 20%, không có các triệu chứng điển hình như sợ nước, thay vào đó là liệt cơ dần dần, đôi khi dễ bị nhầm lẫn với viêm đa rễ thần kinh (Guillain-Barré).
Tại sao thể hung dữ đặc biệt nguy hiểm?
Thể hung dữ là thể có tốc độ tiến triển cực kỳ nhanh, với triệu chứng rầm rộ và khả năng lây lan virus cao. Một khi các biểu hiện lâm sàng xuất hiện, tỷ lệ tử vong gần như 100%, kể cả ở các nước có hệ thống y tế hiện đại. Ngoài ra, sự thay đổi hành vi đột ngột và cơn “cuồng dại” khiến người bệnh trở nên cực kỳ nguy hiểm cho người xung quanh.
Cơ chế lây truyền virus dại
Đường truyền bệnh từ động vật sang người
Virus dại tồn tại chủ yếu trong nước bọt của động vật mắc bệnh. Khi con người bị động vật nhiễm virus cắn, liếm lên vết thương hở hoặc niêm mạc, virus có thể xâm nhập vào cơ thể và di chuyển dọc theo dây thần kinh về phía hệ thần kinh trung ương.
Theo WHO, trên 99% các trường hợp dại ở người là do bị chó dại cắn. Một số ít do dơi hoặc các loài thú hoang khác.
Các loài động vật thường gây bệnh dại
Chó nhà
Chó là nguồn lây chính bệnh dại sang người. Nhiều trường hợp chó nhà nuôi, chưa tiêm phòng, vẫn có thể mang virus và trở nên hung dữ bất thường trước khi phát bệnh.
Mèo, dơi, chồn, cáo
Mèo tuy ít gặp hơn chó nhưng vẫn có thể nhiễm virus dại và truyền sang người. Một số loài thú hoang như dơi, cáo, chồn cũng là nguồn lây tiềm ẩn, đặc biệt tại khu vực miền núi hoặc rừng núi ít người.
Triệu chứng điển hình của bệnh dại thể hung dữ
Giai đoạn ủ bệnh (âm thầm)
Thời gian ủ bệnh trung bình từ 20 đến 90 ngày, có thể kéo dài hơn 1 năm tùy theo vị trí và mức độ vết cắn. Giai đoạn này không có triệu chứng rõ rệt nên dễ bị chủ quan bỏ qua.
Giai đoạn khởi phát: thay đổi hành vi
Bệnh nhân bắt đầu có cảm giác ngứa, rát, tê bì tại vùng vết thương – ngay cả khi đã lành. Kèm theo đó là các dấu hiệu mệt mỏi, sốt nhẹ, đau đầu, chán ăn và mất ngủ. Đây là thời điểm rất dễ bỏ sót vì không đặc hiệu.
Giai đoạn toàn phát: triệu chứng thần kinh rõ rệt
Kích động, sợ nước, co giật, ảo giác
Người bệnh biểu hiện hoảng loạn, không kiểm soát được cảm xúc, hay la hét. Dấu hiệu đặc trưng nhất là sợ nước (hydrophobia): khi uống nước hoặc chỉ nghe tiếng nước đã gây co thắt họng, cực kỳ đau đớn. Ngoài ra còn có co giật, ảo giác, nhạy cảm ánh sáng và âm thanh.
Cơn điên dại, mất kiểm soát hành vi
Người bệnh có thể trở nên hung hăng, cắn xé đồ vật, đập phá, mất khả năng nhận biết. Tình trạng này giống như một cơn cuồng loạn thực sự và thường xảy ra trong vài giờ đến vài ngày.
Tiến triển nhanh đến tử vong
Giai đoạn này kết thúc bằng hôn mê sâu và tử vong do ngừng hô hấp hoặc rối loạn chức năng não. Quá trình diễn tiến thường chỉ kéo dài từ 2 đến 7 ngày sau khi phát bệnh.
Chẩn đoán và phân biệt với các bệnh khác
Dựa vào triệu chứng lâm sàng
Hiện nay chưa có xét nghiệm nhanh để chẩn đoán bệnh dại thể hung dữ trong giai đoạn tiền triệu. Do đó, chẩn đoán chủ yếu dựa vào tiền sử phơi nhiễm (bị cắn hoặc liếm lên vết thương), biểu hiện sợ nước, sợ gió, kích động và hành vi bất thường.
Phân biệt với dại thể câm và các bệnh thần kinh khác
Dại thể hung dữ dễ bị nhầm với các bệnh lý tâm thần, viêm não hoặc ngộ độc thần kinh. Tuy nhiên, tiền sử bị chó/mèo cắn trong vòng 1-3 tháng là dấu hiệu cảnh báo đặc trưng. Dại thể câm thì không có biểu hiện sợ nước mà liệt tiến triển từ từ.
Điều trị bệnh dại thể hung dữ
Khả năng điều trị khi đã phát bệnh
Hiện nay, không có phương pháp điều trị hiệu quả cho bệnh dại thể hung dữ một khi các triệu chứng đã xuất hiện. Tất cả các biện pháp y học hiện hành chỉ mang tính hỗ trợ, chăm sóc giảm nhẹ triệu chứng và kéo dài sự sống trong thời gian ngắn. Theo thống kê của WHO, tỷ lệ sống sót sau khi phát bệnh là gần như bằng 0%.
Phương pháp điều trị triệu chứng
Các bệnh viện có thể áp dụng chăm sóc hỗ trợ như an thần, thở máy, truyền dịch, kiểm soát co giật và giảm đau. Tuy nhiên, những biện pháp này không ngăn chặn được sự phá hủy của virus lên hệ thần kinh trung ương.
Tỷ lệ tử vong gần như 100%
Bệnh nhân dại thể hung dữ thường tử vong sau 3 đến 7 ngày kể từ khi xuất hiện triệu chứng toàn phát. Tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối ở cả người lớn và trẻ em, kể cả khi điều trị tại bệnh viện tuyến trung ương. Đây là lý do vì sao bệnh dại được coi là căn bệnh “không thể chần chừ” trong phòng ngừa”.
Cách phòng ngừa hiệu quả bệnh dại
Tiêm phòng vắc-xin dại đầy đủ
Phòng ngừa bằng vắc-xin là biện pháp duy nhất để bảo vệ con người khỏi bệnh dại. Cần thực hiện:
- Tiêm vắc-xin phòng dại cho chó/mèo: ít nhất 1 lần mỗi năm.
- Tiêm dự phòng sau phơi nhiễm cho người: càng sớm càng tốt sau khi bị chó/mèo cắn hoặc liếm vào vùng da hở.
Việt Nam hiện có đầy đủ các loại vắc-xin phòng dại chất lượng cao như Verorab, Abhayrab, Indirab… có thể tiêm tại các trung tâm y tế dự phòng và bệnh viện.
Xử lý đúng khi bị động vật cắn
Rửa vết thương – Hạn chế virus xâm nhập
Ngay lập tức rửa vết thương dưới vòi nước sạch chảy mạnh trong ít nhất 15 phút với xà phòng. Sau đó sát trùng bằng cồn 70 độ hoặc povidine.
Tiêm globulin miễn dịch và vắc-xin kịp thời
Người bị cắn cần đến cơ sở y tế trong vòng 24 giờ để được tiêm vắc-xin và globulin miễn dịch (nếu vết thương nặng). Không nên đợi xem chó có phát bệnh hay không vì virus đã có thể bắt đầu nhân lên trong cơ thể.
Thực trạng bệnh dại thể hung dữ tại Việt Nam
Số ca tử vong hàng năm
Theo Bộ Y tế, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 70 – 100 ca tử vong do bệnh dại, trong đó đa số là do không tiêm phòng sau khi bị cắn. Con số thực tế có thể cao hơn vì nhiều trường hợp không báo cáo hoặc điều trị tại nhà.
Tỷ lệ tiêm phòng còn thấp
Trong khi chó/mèo nuôi tại thành phố có tỷ lệ tiêm phòng khá cao, thì ở vùng nông thôn và miền núi, việc tiêm phòng cho vật nuôi còn bị xem nhẹ. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến các ổ dịch rải rác mỗi năm.
Ý thức người dân về bệnh dại
Rất nhiều người vẫn chủ quan khi bị chó nhà cắn, hoặc tin rằng “chó nhà thì không sao”. Một phần khác lại tự điều trị bằng thuốc nam hoặc chờ quan sát chó. Những quan niệm này có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng và không thể cứu vãn.
Câu chuyện thực tế: Mất con vì chủ quan với vết cắn
Lời kể của một người mẹ ở Quảng Nam
“Thằng bé chơi với chó như mọi khi, bị cắn nhẹ ở tay. Tôi chủ quan nghĩ chó nhà thì không sao, chỉ rửa sơ qua bằng nước muối. Một tuần sau, con bắt đầu sốt, nói nhảm, rồi lên cơn sợ nước, co giật… Chỉ trong hai ngày là con mất. Giá như tôi đưa cháu đi tiêm sớm hơn…”
Đây là một trong hàng trăm câu chuyện đau lòng xảy ra hằng năm – nơi sự chủ quan đã cướp đi sinh mạng của những đứa trẻ vô tội.
Lời kết
Bệnh dại thể hung dữ hoàn toàn có thể phòng tránh
Với những tiến bộ y học hiện nay, bệnh dại – dù nguy hiểm – vẫn hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu người dân tuân thủ tiêm phòng đầy đủ, xử lý đúng cách sau phơi nhiễm, và nâng cao nhận thức cộng đồng về căn bệnh này.
Hãy bảo vệ bản thân và cộng đồng
Không có gì quan trọng hơn mạng sống. Khi bị động vật cắn – dù là chó nhà – đừng chủ quan. Hãy rửa sạch vết thương, đến cơ sở y tế và tiêm phòng đầy đủ. Một hành động đúng lúc có thể cứu sống chính bạn và những người thân yêu.
ThuVienBenh.com – Nơi cung cấp thông tin y tế chính xác, dễ hiểu và luôn cập nhật.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Bệnh dại thể hung dữ có chữa được không?
Không. Khi các triệu chứng đã xuất hiện, bệnh dại thể hung dữ gần như 100% tử vong. Chỉ có tiêm phòng sớm mới cứu được người bệnh.
2. Bị chó nhà cắn có cần tiêm phòng không?
Có. Dù là chó nhà, nếu chưa tiêm phòng hoặc có biểu hiện bất thường, bạn vẫn cần xử lý vết thương đúng cách và tiêm phòng để đảm bảo an toàn.
3. Tiêm phòng dại có tác dụng bao lâu?
Với người, một đợt tiêm sau phơi nhiễm giúp bảo vệ trong thời gian ngắn. Nếu có nguy cơ tiếp xúc lâu dài (như thú y), nên tiêm nhắc lại định kỳ mỗi 1 – 3 năm.
4. Có thể nhiễm dại nếu chỉ bị liếm?
Có thể. Nếu nước bọt từ động vật nhiễm dại tiếp xúc với vết thương hở hoặc niêm mạc mắt, mũi, miệng – vẫn có nguy cơ lây nhiễm.
5. Virus dại sống bao lâu trong không khí?
Virus dại không tồn tại lâu trong môi trường tự nhiên và dễ bị tiêu diệt bởi ánh sáng mặt trời, xà phòng, cồn và nhiệt độ cao.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.