Viêm não do Herpes Simplex là một trong những nguyên nhân phổ biến và nghiêm trọng nhất gây viêm não ở người trưởng thành. Dù chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng số ca viêm não, bệnh lại có khả năng gây tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm. Vậy bệnh viêm não do Herpes Simplex là gì, biểu hiện ra sao và cách phòng tránh thế nào? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện, chuyên sâu và cập nhật nhất từ các chuyên gia đầu ngành.
Viêm não do Herpes Simplex là gì?
Viêm não do Herpes Simplex (Herpes Simplex Encephalitis – HSE) là tình trạng viêm cấp tính ở mô não do virus Herpes Simplex gây ra, thường gặp nhất là chủng HSV-1. Đây là dạng viêm não do virus phổ biến nhất tại các nước phát triển, chiếm khoảng 10-20% tổng số ca viêm não virus.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ mắc HSE là khoảng 2-4 ca trên 1 triệu dân mỗi năm. Dù không phổ biến, nhưng bệnh lại có tỷ lệ tử vong rất cao nếu không được điều trị kịp thời, lên đến 70%. Ngay cả khi được điều trị đúng phác đồ, khoảng 30-50% bệnh nhân vẫn có nguy cơ để lại di chứng thần kinh lâu dài.
Nguyên nhân gây bệnh
- Virus Herpes Simplex typ 1 (HSV-1): Là nguyên nhân chính gây viêm não ở người lớn và trẻ em trên 3 tháng tuổi.
- Virus Herpes Simplex typ 2 (HSV-2): Thường gây viêm não ở trẻ sơ sinh qua đường lây truyền từ mẹ trong quá trình sinh.
Virus có thể tái hoạt động từ trạng thái ngủ tiềm ẩn trong hạch thần kinh và di chuyển ngược dòng lên não, gây tổn thương chủ yếu ở thuỳ thái dương và thuỳ trán – vùng kiểm soát trí nhớ, hành vi và cảm xúc.
Hình ảnh minh họa
Hình ảnh MRI cho thấy vùng tổn thương tại thuỳ thái dương – đặc trưng trong viêm não do Herpes
Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết
Triệu chứng viêm não do Herpes Simplex tiến triển nhanh và có thể gây tổn thương thần kinh chỉ trong vài ngày. Việc nhận biết sớm là cực kỳ quan trọng để cứu sống người bệnh.
Triệu chứng thường gặp
- Sốt cao đột ngột: Thường là dấu hiệu đầu tiên, kèm theo mệt mỏi, đau đầu dữ dội.
- Rối loạn ý thức: Bệnh nhân có thể lú lẫn, mất phương hướng, không nhận biết người thân hoặc nơi ở.
- Thay đổi hành vi: Trở nên cáu gắt, hoang tưởng, ảo giác, mất kiểm soát cảm xúc.
- Co giật: Xuất hiện sớm hoặc trong quá trình diễn tiến bệnh.
- Yếu liệt, nói khó: Xuất hiện nếu tổn thương lan rộng trong não bộ.
Biểu hiện ở trẻ nhỏ
Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, triệu chứng có thể không rõ ràng như người lớn, bao gồm:
- Khóc nhiều bất thường, khó dỗ
- Bú kém, bỏ bú
- Co giật nhẹ
- Vàng da kéo dài
Ảnh minh họa lâm sàng
Hình ảnh mô tả dấu hiệu thần kinh khu trú và rối loạn tri giác ở bệnh nhân viêm não do Herpes
Ai có nguy cơ mắc viêm não do HSV?
Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn:
- Người trưởng thành từ 20 đến 50 tuổi: Là nhóm thường gặp nhất.
- Người suy giảm miễn dịch: HIV/AIDS, ghép tạng, đang hóa trị ung thư.
- Trẻ sơ sinh: Nguy cơ lây truyền từ mẹ nhiễm HSV-2 trong quá trình sinh.
- Người từng nhiễm HSV trước đó: Virus có thể tái hoạt động sau nhiều năm.
So sánh nguy cơ mắc viêm não HSV theo nhóm tuổi
| Nhóm tuổi | Nguy cơ mắc | Ghi chú |
|---|---|---|
| Trẻ sơ sinh | Cao | Lây truyền dọc từ mẹ nhiễm HSV-2 |
| 20–50 tuổi | Rất cao | Thường là HSV-1 tái kích hoạt |
| Trên 65 tuổi | Trung bình | Do miễn dịch giảm theo tuổi |
| Người suy giảm miễn dịch | Rất cao | Có thể tái hoạt hoặc lan truyền nhanh |
Tại sao viêm não do Herpes nguy hiểm?
Theo TS.BS Nguyễn Trung Cấp – Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương: “Viêm não do Herpes là một trong những thể viêm não có khả năng điều trị, nhưng nếu không khởi trị sớm thì tỷ lệ di chứng và tử vong vẫn rất cao.”
Những biến chứng nguy hiểm bao gồm:
- Hôn mê sâu sau vài ngày khởi phát nếu không điều trị.
- Tổn thương não vĩnh viễn tại thuỳ thái dương – nơi điều khiển trí nhớ, cảm xúc và ngôn ngữ.
- Co giật kéo dài và động kinh mạn tính.
- Tử vong trong vòng 7–14 ngày nếu không dùng acyclovir kịp thời.
Một nghiên cứu tại Anh cho thấy: Trong số 267 bệnh nhân được chẩn đoán HSE, 30% tử vong, 54% có di chứng thần kinh và chỉ 16% hồi phục hoàn toàn.
Chẩn đoán viêm não do Herpes Simplex
Chẩn đoán sớm là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả điều trị viêm não do Herpes Simplex. Để xác định chính xác bệnh, bác sĩ sẽ dựa trên sự kết hợp giữa biểu hiện lâm sàng, hình ảnh học, xét nghiệm dịch não tủy và các kỹ thuật sinh học phân tử.
Các phương pháp chẩn đoán phổ biến
- Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI não thường cho thấy tổn thương ở thuỳ thái dương, đặc biệt là phía bên trái, kèm theo phù não và tín hiệu bất thường trên T2 hoặc FLAIR.
- Chọc dò dịch não tủy (LP): Dịch não tủy có thể có bạch cầu tăng nhẹ (chủ yếu là lympho), protein tăng, glucose bình thường.
- Xét nghiệm PCR HSV-DNA: Đây là phương pháp nhạy và đặc hiệu nhất để phát hiện virus Herpes trong dịch não tủy, cho phép khẳng định chẩn đoán với độ chính xác trên 95%.
- Điện não đồ (EEG): Giúp phát hiện các hoạt động bất thường vùng thái dương, hỗ trợ chẩn đoán phân biệt với các nguyên nhân thần kinh khác.
Ảnh chụp MRI cho thấy phù nề vùng thái dương trái đặc trưng trong viêm não Herpes
Phác đồ điều trị hiệu quả
Việc điều trị viêm não do HSV cần bắt đầu càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong vòng 24–48 giờ sau khởi phát triệu chứng. Acyclovir là thuốc lựa chọn hàng đầu với hiệu quả đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu lâm sàng.
Điều trị đặc hiệu
- Acyclovir: Liều chuẩn là 10mg/kg mỗi 8 giờ truyền tĩnh mạch, kéo dài 14–21 ngày. Cần điều chỉnh liều theo chức năng thận.
- Trường hợp kháng Acyclovir: Có thể chuyển sang Foscarnet hoặc Vidarabine dưới sự theo dõi chặt chẽ.
Điều trị hỗ trợ
- Hạ sốt, chống phù não (mannitol, dexamethasone)
- Chống co giật nếu có
- Hỗ trợ hô hấp và dinh dưỡng
- Điều trị tại khoa hồi sức nếu bệnh nhân rối loạn ý thức nặng
Lưu ý khi điều trị
Theo khuyến cáo của Hội Truyền nhiễm Hoa Kỳ (IDSA), không nên chờ kết quả PCR mới bắt đầu dùng Acyclovir nếu nghi ngờ lâm sàng cao. Mọi chậm trễ đều có thể khiến bệnh tiến triển nặng và gây tổn thương não không hồi phục.
Tiên lượng và biến chứng lâu dài
Tiên lượng viêm não do Herpes phụ thuộc lớn vào thời điểm điều trị. Nếu được dùng Acyclovir trong vòng 48 giờ, tỷ lệ sống sót có thể đạt trên 80%.
Biến chứng thường gặp
- Rối loạn trí nhớ, đặc biệt là trí nhớ ngắn hạn
- Rối loạn hành vi và cảm xúc
- Động kinh mạn tính
- Mất ngôn ngữ hoặc ngôn ngữ không trôi chảy
- Teo não cục bộ trên MRI sau điều trị
Ở trẻ nhỏ và người cao tuổi, nguy cơ di chứng thần kinh kéo dài cao hơn so với người trưởng thành khỏe mạnh.
Phòng ngừa viêm não do HSV
Dù hiện tại chưa có vaccine đặc hiệu phòng chống HSV, một số biện pháp sau có thể giúp giảm nguy cơ lây nhiễm và tái phát bệnh:
- Tránh tiếp xúc gần với người đang có tổn thương mụn nước do HSV
- Không dùng chung đồ cá nhân: khăn mặt, dao cạo, son môi,…
- Rửa tay thường xuyên, đặc biệt sau khi chạm vào vùng miệng, mắt
- Điều trị đầy đủ nếu có tiền sử nhiễm HSV tái phát
- Phụ nữ mang thai cần xét nghiệm HSV nếu có tiền sử bệnh để phòng tránh lây sang trẻ sơ sinh
Vệ sinh cá nhân và tránh tiếp xúc với người nhiễm HSV là cách phòng bệnh hiệu quả
Kết luận
Viêm não do Herpes Simplex là một cấp cứu thần kinh nguy hiểm nhưng có thể điều trị nếu phát hiện sớm. Nhận biết dấu hiệu, thăm khám kịp thời và khởi trị Acyclovir trong “cửa sổ vàng” là yếu tố then chốt giúp bệnh nhân phục hồi. Mỗi người cần nâng cao nhận thức về bệnh và có hành động phòng tránh đúng cách để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm não do Herpes có lây không?
Virus Herpes Simplex có thể lây qua tiếp xúc gần, nhưng viêm não do HSV thường là do tái kích hoạt virus ẩn trong cơ thể, không phải từ người khác.
2. Sau khi điều trị khỏi, bệnh có tái phát không?
Trường hợp viêm não tái phát do HSV là hiếm nhưng vẫn có thể xảy ra. Bệnh nhân cần theo dõi định kỳ và tái khám ngay khi có triệu chứng nghi ngờ.
3. Người từng bị herpes môi có nguy cơ viêm não cao không?
Có. HSV-1 gây herpes môi cũng chính là tác nhân gây viêm não. Tuy nhiên, chỉ một tỷ lệ rất nhỏ trong số người nhiễm HSV-1 phát triển thành viêm não.
4. Điều trị Acyclovir có tác dụng phụ gì không?
Acyclovir thường an toàn, nhưng có thể gây tổn thương thận nếu không uống đủ nước hoặc không hiệu chỉnh liều theo chức năng thận.
Hãy hành động ngay hôm nay
Nếu bạn hoặc người thân có các triệu chứng nghi ngờ viêm não như sốt cao, rối loạn ý thức, co giật – đừng chần chừ. Hãy đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán và điều trị sớm nhất có thể. Việc chậm trễ dù chỉ 1-2 ngày cũng có thể gây hậu quả nghiêm trọng không thể phục hồi.
Bảo vệ não bộ – Bắt đầu từ kiến thức đúng và hành động kịp thời!
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.