Chromoblastomycosis là một bệnh nấm mạn tính dưới da, tiến triển chậm và thường gặp ở những vùng khí hậu nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới. Mặc dù không phổ biến như các bệnh nấm khác, nhưng nếu không được phát hiện và điều trị sớm, bệnh có thể gây ra biến chứng nghiêm trọng như sẹo vĩnh viễn, biến dạng chi hoặc bội nhiễm nặng.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ phân tích sâu về nguyên nhân, biểu hiện lâm sàng, phương pháp chẩn đoán và cách điều trị hiệu quả bệnh Chromoblastomycosis – dựa trên kinh nghiệm lâm sàng thực tế và bằng chứng khoa học cập nhật.
Chromoblastomycosis là gì?
Chromoblastomycosis là một bệnh nhiễm trùng da và mô dưới da mạn tính do các loại nấm có sắc tố đen gây ra, phổ biến nhất là Fonsecaea pedrosoi, Cladophialophora carrionii và Phialophora verrucosa. Bệnh tiến triển chậm, đôi khi kéo dài nhiều năm, với các tổn thương đặc trưng dạng sùi, giống mụn cóc hoặc mảng lichen hóa trên da.
Tổn thương điển hình ở chân do Chromoblastomycosis (Nguồn: NEJM)
Bệnh thường gặp ở đâu?
- Khu vực nông thôn tại các nước nhiệt đới như Brazil, Madagascar, Ấn Độ, Việt Nam, Trung Quốc.
- Bệnh phổ biến ở người trưởng thành, nhất là nam giới làm việc nông nghiệp, lâm nghiệp hoặc khai thác gỗ.
Nguyên nhân và con đường lây nhiễm
Tác nhân gây bệnh
Bệnh được gây ra bởi nhóm nấm đen (dematiaceous fungi) sống trong môi trường tự nhiên. Những loài phổ biến bao gồm:
- Fonsecaea pedrosoi – chiếm phần lớn các ca bệnh ở vùng nhiệt đới.
- Cladophialophora carrionii – thường gây bệnh ở vùng khô hạn như Úc hoặc châu Phi.
- Phialophora verrucosa – ít gặp hơn nhưng có mặt trên toàn cầu.
Cơ chế xâm nhập
Nấm xâm nhập vào da qua vết thương hở nhỏ, thường là do dẫm phải mảnh gỗ, gai cây, hoặc bị trầy xước khi làm việc ngoài trời. Sau khi xâm nhập, nấm phát triển chậm trong mô dưới da và tạo ra phản ứng viêm mãn tính, dẫn đến hình thành tổn thương dày sùi.
Yếu tố nguy cơ
- Không mang giày dép khi lao động nông nghiệp.
- Sống tại khu vực có điều kiện khí hậu nóng ẩm.
- Tiền sử tiếp xúc với đất, gỗ mục, cây cối mục nát.
- Nam giới tuổi lao động, nhất là từ 30–60 tuổi.
Triệu chứng và biểu hiện lâm sàng
Biểu hiện khởi phát
Bệnh thường khởi đầu bằng một sẩn nhỏ màu đỏ hoặc tím, không đau, phát triển chậm tại vị trí xâm nhập ban đầu. Qua nhiều tháng hoặc năm, tổn thương lan rộng thành mảng dày, có bề mặt sùi như súp lơ hoặc mụn cóc.
Hình thái tổn thương
- Dạng mảng sùi: mảng da dày, sần sùi, màu nâu đen, có thể rỉ dịch hoặc đóng vảy.
- Dạng loét: ở giai đoạn muộn, một số tổn thương có thể loét ra và bị bội nhiễm vi khuẩn.
- Dạng nốt: một số ca xuất hiện nốt rải rác theo đường bạch huyết (hiếm gặp hơn).
Hình ảnh mô học cho thấy tế bào nấm dạng đồng xu đặc trưng (Nguồn: Wikipedia Commons)
Vị trí thường gặp
- Chân (đặc biệt là mu bàn chân, cổ chân, cẳng chân) – chiếm hơn 70% ca bệnh.
- Bàn tay và cẳng tay – thường ở người làm nông hoặc lâm nghiệp.
Tiến triển và biến chứng
- Tổn thương lan rộng dần, có thể gây giới hạn vận động nếu ở gần khớp.
- Nhiễm trùng thứ phát do vi khuẩn.
- Biến dạng chi, xơ hóa, lở loét.
- Hiếm gặp: chuyển dạng ác tính thành ung thư tế bào vảy.
Chẩn đoán Chromoblastomycosis
Chẩn đoán bệnh cần dựa vào hình thái tổn thương lâm sàng kết hợp với xét nghiệm mô học và nuôi cấy nấm. Đây là điểm then chốt để phân biệt với các bệnh khác như u da, lao da hoặc các dạng nấm sâu khác.
Soi tươi với KOH
Lấy mẫu từ mô tổn thương đem soi dưới kính hiển vi với dung dịch KOH 10% sẽ thấy các thể nấm tròn, vách dày, màu nâu đen – gọi là “sclerotic bodies” hay “Medlar bodies”. Đây là dấu hiệu đặc hiệu cho Chromoblastomycosis.
Hình ảnh kính hiển vi cho thấy các tế bào nấm điển hình (Nguồn: CDC)
Sinh thiết mô
Mẫu mô da tổn thương được nhuộm HE hoặc PAS. Trong mô sẽ thấy nhiều thể nấm hình đồng xu phân bố rải rác hoặc tụ thành cụm, kèm phản ứng viêm mạn tính dạng u hạt.
Nuôi cấy nấm
- Nuôi cấy trên môi trường Sabouraud Dextrose Agar ở 25–30°C trong 2–4 tuần.
- Kết quả cho thấy nấm có màu đen, phát triển chậm, giúp phân loại loài cụ thể.
Phân biệt với các bệnh khác
| Bệnh | Điểm khác biệt chính |
|---|---|
| Sporotrichosis | Tổn thương dạng chuỗi hạch, không có sclerotic bodies |
| Lao da | Phản ứng viêm dạng lao, không thấy tế bào nấm khi soi KOH |
| Mycetoma | Tổn thương sâu, có thể có hạt mủ đen/trắng, sưng lan rộng |
Phương pháp điều trị Chromoblastomycosis
Việc điều trị Chromoblastomycosis thường gặp nhiều khó khăn do bệnh tiến triển chậm, mô tổn thương xơ hóa và khả năng kháng thuốc của một số chủng nấm. Điều trị hiệu quả cần phối hợp đa phương pháp, kéo dài nhiều tháng đến nhiều năm tùy mức độ tổn thương.
1. Thuốc kháng nấm đường toàn thân
Các thuốc được sử dụng nhiều nhất gồm:
- Itraconazole: 200–400 mg/ngày, điều trị liên tục 6–12 tháng, tỷ lệ đáp ứng từ 70–80% với tổn thương nhẹ đến trung bình.
- Terbinafine: 250 mg/ngày, hiệu quả với Cladophialophora carrionii, ít độc hơn, có thể dùng thay thế Itraconazole.
- Posaconazole hoặc Voriconazole: chỉ định trong trường hợp kháng thuốc hoặc thất bại với các phác đồ truyền thống.
2. Điều trị tại chỗ hỗ trợ
- Áp lạnh (Cryotherapy): dùng nitơ lỏng để làm tổn thương hoại tử dần – hiệu quả rõ rệt khi phối hợp với thuốc uống.
- Laser CO2: dùng để phá hủy mô bệnh, thích hợp với tổn thương dày, sùi lâu năm.
- Phẫu thuật: áp dụng cho tổn thương khu trú rõ ràng, cắt bỏ kèm tái tạo da.
So sánh tổn thương trước và sau điều trị bằng Itraconazole và áp lạnh (Nguồn: The Lancet)
3. Theo dõi và phòng ngừa tái phát
- Theo dõi định kỳ mỗi 1–2 tháng bằng khám lâm sàng và đánh giá tiến triển tổn thương.
- Không nên ngừng thuốc quá sớm, ngay cả khi tổn thương đã giảm rõ rệt.
- Giữ vệ sinh da tốt, tránh tiếp xúc đất, cây cối trần khi làm việc.
TS.BS. Trần Thanh Hùng – chuyên gia da liễu tại Đại học Y Dược TP.HCM chia sẻ:
“Chromoblastomycosis không nguy hiểm tính mạng nhưng có thể gây tàn phế nếu không được điều trị đúng cách. Việc phối hợp thuốc kháng nấm và can thiệp tại chỗ sẽ giúp cải thiện kết quả điều trị đáng kể.”
Tổng kết: Những điều cần ghi nhớ về Chromoblastomycosis
- Chromoblastomycosis là bệnh nấm mạn tính dưới da, tiến triển chậm và dễ bị bỏ sót.
- Đặc trưng bởi tổn thương dạng mảng sùi, mụn cóc, chủ yếu ở chân tay.
- Chẩn đoán dựa vào mô học và soi tươi tìm sclerotic bodies.
- Điều trị đòi hỏi kiên trì với thuốc kháng nấm toàn thân và hỗ trợ tại chỗ.
- Phòng ngừa bằng cách bảo hộ da khi tiếp xúc với đất, cây cối mục nát.
Bệnh tuy dai dẳng nhưng hoàn toàn có thể điều trị khỏi nếu phát hiện sớm và tuân thủ điều trị nghiêm ngặt.
Lời khuyên và hành động
Nếu bạn hoặc người thân đang có các tổn thương da bất thường kéo dài, đặc biệt sau tiếp xúc với môi trường ngoài trời, hãy đến ngay bác sĩ chuyên khoa da liễu để được thăm khám, làm xét nghiệm và điều trị kịp thời. Việc phát hiện sớm sẽ giúp rút ngắn thời gian điều trị và ngăn ngừa biến chứng đáng tiếc.
Liên hệ với phòng khám chuyên khoa da liễu gần nhất để được tư vấn ngay hôm nay.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Chromoblastomycosis có lây từ người sang người không?
Không. Bệnh không lây từ người sang người. Nấm chỉ xâm nhập qua da khi có vết thương hở tiếp xúc trực tiếp với đất hoặc vật liệu nhiễm nấm.
2. Thời gian điều trị bệnh mất bao lâu?
Tùy mức độ tổn thương, có thể mất từ 6 tháng đến 2 năm để đạt hiệu quả điều trị tối ưu. Trường hợp nhẹ có thể cải thiện sau 3–6 tháng.
3. Có thể điều trị Chromoblastomycosis bằng thuốc thoa ngoài không?
Không. Thuốc bôi không đủ hiệu quả do tổn thương nằm sâu dưới da. Cần phối hợp thuốc uống kháng nấm và các can thiệp tại chỗ.
4. Bệnh có tái phát không?
Có thể tái phát nếu ngưng thuốc sớm hoặc không loại bỏ hoàn toàn mô bệnh. Việc theo dõi lâu dài là rất cần thiết.
5. Làm thế nào để phòng bệnh Chromoblastomycosis?
Đeo găng tay, giày cao cổ, quần áo bảo hộ khi làm vườn hoặc tiếp xúc với cây gỗ, đất ẩm. Điều trị sớm các vết thương da hở để ngăn ngừa nấm xâm nhập.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.