Bệnh do virus Hanta là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hiếm gặp nhưng có tỷ lệ tử vong cao nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Đây là một căn bệnh lây truyền từ động vật gặm nhấm sang người, có thể gây ra hai hội chứng chính là sốt xuất huyết với hội chứng thận (HFRS) và hội chứng phổi do Hanta (HPS). Bài viết dưới đây của ThuVienBenh.com sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về bệnh lý này từ nguyên nhân, triệu chứng đến cách điều trị và phòng ngừa, được trình bày theo chuẩn SEO và dựa trên nguồn thông tin y tế đáng tin cậy.
Giới thiệu chung về virus Hanta
Virus Hanta (Hantavirus) thuộc họ Bunyaviridae – là một nhóm virus RNA gây bệnh cho người thông qua tiếp xúc với chất thải hoặc phân của động vật gặm nhấm, đặc biệt là chuột đồng và chuột rừng.
Nguồn gốc và đặc điểm sinh học
- Lần đầu tiên được phát hiện trong chiến tranh Triều Tiên (1950s) khi hàng ngàn binh lính Mỹ nhiễm bệnh lạ có triệu chứng suy thận.
- Tên gọi “Hanta” được đặt theo tên sông Hantan ở Hàn Quốc, nơi phát hiện chủng virus đầu tiên.
Các chủng virus Hanta phổ biến
Hiện nay, có hơn 20 chủng virus Hanta khác nhau được phát hiện trên toàn cầu, trong đó:
- Hantaan virus: Gây sốt xuất huyết kèm hội chứng thận (HFRS) – phổ biến ở châu Á.
- Sin Nombre virus: Gây hội chứng phổi HPS – chủ yếu ở Mỹ và Canada.
- Seoul virus: Có mặt trên toàn thế giới, kể cả ở Việt Nam.
Mức độ lưu hành trên thế giới
Virus Hanta không lây lan từ người sang người (trừ một vài chủng rất hiếm). Theo WHO:
- Khoảng 150.000 đến 200.000 ca mắc HFRS được báo cáo mỗi năm, chủ yếu ở Trung Quốc, Nga, và các nước Đông Á.
- Hội chứng HPS tuy ít gặp hơn nhưng có tỷ lệ tử vong lên tới 36%.
Trích dẫn một câu chuyện có thật
“Vào tháng 3/2020, một người đàn ông tại Trung Quốc đã tử vong sau khi có kết quả xét nghiệm dương tính với virus Hanta trên xe buýt. Vụ việc khiến dư luận hoang mang trong thời điểm đại dịch COVID-19 đang diễn ra, dù giới chuyên gia khẳng định virus Hanta không có khả năng lây lan từ người sang người.” – Trích theo báo Dân Trí
Nguyên nhân gây bệnh do virus Hanta
Bệnh xảy ra khi con người tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với dịch tiết (nước tiểu, phân, nước bọt) của loài gặm nhấm mang virus. Virus xâm nhập qua đường hô hấp, da trầy xước, hoặc mắt mũi miệng khi vô tình tiếp xúc.
Cơ chế lây truyền
- Hít phải hạt bụi chứa virus: Khi quét dọn khu vực có phân/ nước tiểu chuột khô.
- Tiếp xúc trực tiếp: Bị chuột cắn hoặc chạm vào chất tiết có virus.
- Thức ăn bị nhiễm virus: Dùng thực phẩm, nước uống nhiễm chất thải của chuột.
Những nhóm người có nguy cơ cao
- Nông dân, người làm vườn, công nhân xây dựng – thường xuyên làm việc ngoài trời.
- Người sống trong khu vực có chuột hoang dã sinh sống (nhà kho, nông trại, rừng núi).
- Nhân viên y tế xét nghiệm hoặc xử lý chuột bệnh nếu không bảo hộ đầy đủ.
Triệu chứng thường xuất hiện sau thời gian ủ bệnh từ 1 – 5 tuần sau khi phơi nhiễm. Bệnh diễn tiến theo hai thể lâm sàng chính: HFRS và HPS.
Triệu chứng ban đầu (cả HFRS & HPS)
- Sốt cao đột ngột, ớn lạnh
- Đau đầu dữ dội, mỏi cơ toàn thân
- Buồn nôn, nôn, đau bụng
- Chóng mặt, mệt lả
Sốt xuất huyết với hội chứng thận (HFRS)
Thường gặp tại châu Á, bao gồm Việt Nam. Bệnh diễn tiến qua 5 giai đoạn:
- Giai đoạn sốt (3-7 ngày): Sốt cao, mặt đỏ, chảy máu dưới da.
- Giai đoạn hạ huyết áp: Có thể tụt huyết áp nguy hiểm.
- Giai đoạn tiểu ít: Tổn thương thận, có thể dẫn đến suy thận cấp.
- Giai đoạn tiểu nhiều: Sự phục hồi của chức năng thận.
- Giai đoạn hồi phục: Cải thiện triệu chứng nhưng cần theo dõi sát.
Hội chứng phổi do Hanta (HPS)
Thường gặp ở Bắc Mỹ. Triệu chứng nặng hơn và tiến triển nhanh:
- Khó thở, đau ngực, ho khan
- Tích tụ dịch trong phổi (phù phổi)
- Hạ oxy máu nghiêm trọng → suy hô hấp cấp
So sánh nhanh HFRS và HPS
| Đặc điểm | HFRS (Sốt xuất huyết thận) | HPS (Hội chứng phổi) |
|---|---|---|
| Vị trí tổn thương chính | Thận | Phổi |
| Thời gian ủ bệnh | 2–4 tuần | 1–5 tuần |
| Tỷ lệ tử vong | 1–15% | Lên tới 36% |
| Vị trí lưu hành | Châu Á, châu Âu | Bắc Mỹ |
Hình ảnh minh họa triệu chứng
Biến chứng và mức độ nguy hiểm
Bệnh do virus Hanta không lây từ người sang người trong hầu hết các trường hợp, nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ tử vong cao nếu không phát hiện sớm:
- Suy thận cấp: Đặc biệt trong HFRS, bệnh nhân cần lọc máu cấp cứu.
- Phù phổi cấp: Trong HPS, có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng nếu không được thở máy kịp thời.
- Sốc nhiễm độc, rối loạn điện giải, xuất huyết nội: Cần chăm sóc tích cực.
Theo CDC Mỹ, HPS có tỷ lệ tử vong trung bình 36%. Ở châu Á, HFRS có thể gây tử vong 5–15% tùy thuộc vào điều kiện y tế và chủng virus.
Phương pháp chẩn đoán bệnh do virus Hanta
Do các triệu chứng ban đầu của virus Hanta tương đối không đặc hiệu và dễ nhầm với nhiều bệnh lý khác như cúm, sốt xuất huyết Dengue hay viêm phổi, nên việc chẩn đoán cần kết hợp giữa lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng.
Các xét nghiệm chẩn đoán chính
- Xét nghiệm huyết thanh học: Tìm kháng thể IgM và IgG kháng Hantavirus trong máu. Có thể phát hiện từ ngày thứ 5 của bệnh.
- Xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction): Phát hiện RNA của virus trong máu, độ chính xác cao, dùng trong giai đoạn sớm.
Chẩn đoán hình ảnh hỗ trợ
- Chụp X-quang ngực: Trong HPS có thể thấy hình ảnh phù phổi, mờ lan tỏa hai bên.
- CT scan ngực: Giúp đánh giá chính xác mức độ tổn thương phổi.
Hình ảnh minh họa chẩn đoán
Điều trị bệnh do virus Hanta
Hiện chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu đối với Hantavirus. Phác đồ điều trị chủ yếu dựa vào hồi sức tích cực và chăm sóc hỗ trợ theo triệu chứng.
Điều trị hỗ trợ
- Truyền dịch và điện giải: Ngăn ngừa tụt huyết áp và sốc.
- Thở máy: Trong trường hợp suy hô hấp hoặc phù phổi nặng.
- Lọc máu: Khi có dấu hiệu suy thận cấp hoặc tăng urê, creatinine máu.
Thuốc và can thiệp y tế
Ribavirin – một loại thuốc kháng virus – có thể được sử dụng trong giai đoạn sớm của HFRS, giúp giảm tỷ lệ tử vong, nhưng hiệu quả với HPS vẫn chưa được chứng minh rõ ràng.
Tiên lượng bệnh nhân
- Nếu được điều trị sớm và chăm sóc tại cơ sở y tế đầy đủ, tỷ lệ hồi phục rất cao, đặc biệt với HFRS nhẹ.
- HPS cần hồi sức tích cực tại đơn vị chăm sóc đặc biệt (ICU), với tỷ lệ tử vong vẫn cao dù điều trị.
Cách phòng ngừa lây nhiễm virus Hanta
Phòng ngừa bệnh do virus Hanta chủ yếu dựa vào việc kiểm soát môi trường và hạn chế tiếp xúc với chuột – vật chủ trung gian chính của virus.
Biện pháp cá nhân
- Dọn dẹp nhà cửa, nhà kho định kỳ để hạn chế chuột trú ẩn.
- Không ăn thức ăn bị chuột cắn hoặc để ngoài trời không che đậy.
- Đeo khẩu trang, găng tay khi xử lý phân chuột, quét nhà kho cũ.
Biện pháp cộng đồng
- Kiểm soát quần thể chuột bằng bẫy hoặc hóa chất diệt chuột an toàn.
- Giáo dục cộng đồng về nguy cơ và cách phòng tránh Hantavirus.
Vaccine và nghiên cứu
Hiện có vaccine phòng Hantaan virus được phát triển tại Hàn Quốc và Trung Quốc. Tuy nhiên, chưa có vaccine phổ biến rộng rãi trên thế giới hoặc dành cho các chủng virus Hanta khác.
Bệnh do virus Hanta tại Việt Nam
Việt Nam nằm trong vùng lưu hành của một số chủng Hantavirus như Seoul virus. Mặc dù số ca bệnh ghi nhận không nhiều, nhưng bệnh đã xuất hiện tại một số tỉnh miền Bắc và miền Trung.
Tình hình dịch tễ
Theo Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, đã có nhiều mẫu chuột hoang tại các tỉnh phát hiện dương tính với Hantavirus. Tuy nhiên, do thiếu xét nghiệm sàng lọc, nhiều ca bệnh nhẹ có thể bị bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm.
Cảnh báo từ chuyên gia
“Virus Hanta tuy không lây từ người sang người, nhưng tỷ lệ tử vong cao ở thể phổi cho thấy cần cảnh giác. Chúng tôi khuyến cáo người dân tránh tiếp xúc với chuột và chú ý dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ.” – PGS.TS Nguyễn Văn Kính, Nguyên Giám đốc Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương
So sánh virus Hanta với các virus nguy hiểm khác
| Tiêu chí | Virus Hanta | Virus Dengue (Sốt xuất huyết) | SARS-CoV-2 (COVID-19) |
|---|---|---|---|
| Đường lây truyền | Chuột sang người (qua phân, nước tiểu) | Muỗi truyền | Người sang người qua giọt bắn |
| Khả năng gây dịch | Thấp | Trung bình | Rất cao |
| Tỷ lệ tử vong | 5–36% | Dưới 1% | 1–2% |
| Vaccine | Chưa phổ biến | Chưa có | Đã có |
Lời kết
Bệnh do virus Hanta là một căn bệnh nguy hiểm, có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến thận hoặc phổi và dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện kịp thời. Dù không gây đại dịch như các virus lây từ người sang người, nhưng Hantavirus vẫn là mối đe dọa tiềm ẩn ở những khu vực có nhiều chuột hoang dã.
Việc nâng cao nhận thức, cải thiện môi trường sống và chủ động phòng ngừa là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân và cộng đồng trước loại virus này. Hãy đến cơ sở y tế nếu bạn có các triệu chứng nghi ngờ và có tiền sử tiếp xúc với chuột hoặc làm việc tại nơi có nguy cơ cao.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Virus Hanta có lây từ người sang người không?
Hầu hết các chủng Hantavirus không lây truyền từ người sang người. Tuy nhiên, một vài chủng hiếm như Andes virus tại Nam Mỹ có thể lây từ người sang người trong một số trường hợp.
2. Bệnh do virus Hanta có điều trị được không?
Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, nhưng nếu phát hiện sớm và được điều trị hỗ trợ kịp thời, khả năng hồi phục rất cao, đặc biệt với thể nhẹ.
3. Bệnh có phổ biến ở Việt Nam không?
Chưa có nhiều ca bệnh được báo cáo tại Việt Nam, nhưng virus được phát hiện trong chuột hoang ở một số địa phương. Nguy cơ tồn tại nhưng thấp.
4. Có nên lo lắng nếu sống gần khu vực có chuột?
Nếu bạn thường xuyên tiếp xúc với môi trường có chuột, nên có biện pháp phòng ngừa như đeo khẩu trang, găng tay, và giữ vệ sinh sạch sẽ.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.