Nhiễm nấm Candida xâm lấn: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách điều trị hiệu quả

Nhiễm nấm Candida xâm lấn là một tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng, đặc biệt ở những bệnh nhân có hệ miễn dịch suy yếu. Không giống như các thể nhiễm Candida ngoài da hay niêm mạc, nhiễm Candida xâm lấn xảy ra khi nấm lan rộng vào máu và các cơ quan nội tạng. Bài viết sau đây sẽ cung cấp cái nhìn chuyên sâu, khoa học và cập nhật nhất về tình trạng này, nhằm giúp độc giả hiểu rõ và phòng ngừa hiệu quả.

Nấm Candida là gì?

Nấm Candida là một loại nấm men thuộc hệ vi sinh vật bình thường tồn tại trong cơ thể con người, đặc biệt là ở miệng, ruột, âm đạo và da. Khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc mất cân bằng vi sinh, nấm có thể phát triển quá mức và gây bệnh.

Các loài Candida thường gặp

• Candida albicans: Loài phổ biến nhất, thường gây nhiễm nấm ở da, niêm mạc và đôi khi xâm lấn nội tạng.
• Candida glabrata: Thường kháng với một số thuốc chống nấm, phổ biến ở người già và bệnh nhân nằm viện lâu ngày.
• Candida tropicalis: Thường gặp ở bệnh nhân ung thư và suy giảm miễn dịch.
• Candida krusei: Có khả năng kháng fluconazole – một thuốc chống nấm phổ biến.

Đặc điểm sinh học của Candida

Nấm Candida là loại sinh vật đơn bào, có thể phát triển dưới dạng tế bào men hoặc sợi giả (pseudohyphae). Khả năng chuyển đổi giữa hai dạng này giúp chúng xâm nhập mô hiệu quả hơn. Candida có thể tạo biofilm – một lớp màng sinh học bao quanh tập hợp tế bào nấm, giúp chúng kháng lại hệ miễn dịch và thuốc điều trị.

Nhiễm Candida xâm lấn là gì?

Nhiễm Candida xâm lấn xảy ra khi nấm Candida vượt qua hàng rào bảo vệ tự nhiên của cơ thể, đi vào máu và lan đến các cơ quan nội tạng như gan, phổi, thận, não… Đây là một biến thể nghiêm trọng và đe dọa tính mạng, đòi hỏi điều trị chuyên sâu và kịp thời.

Phân biệt Candida thông thường và Candida xâm lấn

Các hình thức nhiễm nấm Candida xâm lấn

• Gây nhiễm trùng huyết do Candida: Nấm xâm nhập vào máu, gây nhiễm trùng lan rộng.
• Viêm nội tâm mạc do Candida: Hiếm gặp, thường ở người có van tim nhân tạo hoặc dùng catheter dài ngày.
• Candida ở hệ thần kinh trung ương: Có thể gây viêm màng não, đặc biệt sau phẫu thuật thần kinh hoặc ghép tủy.
• Áp xe gan, viêm thận do Candida: Tổn thương khu trú trong nội tạng, thường phát hiện qua hình ảnh học.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Không phải ai cũng có nguy cơ bị nhiễm Candida xâm lấn. Tuy nhiên, một số yếu tố nhất định có thể làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh.

Những ai dễ mắc phải?

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), những đối tượng sau đây có nguy cơ cao nhất:

• Bệnh nhân nằm viện lâu dài, đặc biệt tại phòng hồi sức tích cực (ICU).
• Người sử dụng catheter tĩnh mạch trung tâm hoặc ống thở kéo dài.
• Bệnh nhân ghép tạng, hóa trị, xạ trị hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch.
• Người mắc bệnh tiểu đường không kiểm soát.
• Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân.

Các yếu tố thúc đẩy Candida xâm nhập máu

Nấm Candida có thể hiện diện trong đường tiêu hóa mà không gây hại. Tuy nhiên, khi các yếu tố thuận lợi xảy ra, chúng có thể xuyên qua biểu mô ruột và xâm nhập vào máu:

1. Dùng kháng sinh phổ rộng: Làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, tạo điều kiện Candida phát triển mạnh.
2. Thiết bị y tế xâm lấn: Catheter, ống nội khí quản là nơi lý tưởng để Candida tạo biofilm.
3. Suy dinh dưỡng hoặc giảm bạch cầu trung tính: Giảm khả năng miễn dịch tự nhiên của cơ thể.

Triệu chứng của nhiễm Candida xâm lấn

Triệu chứng của nhiễm nấm Candida xâm lấn thường không rõ ràng và có thể bị bỏ qua trong giai đoạn đầu. Đây là một trong những nguyên nhân khiến việc chẩn đoán thường bị trì hoãn, ảnh hưởng lớn đến hiệu quả điều trị.

Triệu chứng toàn thân

• Sốt cao kéo dài dù đã dùng kháng sinh phổ rộng.
• Rối loạn huyết động: tụt huyết áp, tăng nhịp tim, thở nhanh.
• Lừ đừ, mệt mỏi, chán ăn, giảm cân không rõ nguyên nhân.

Triệu chứng theo cơ quan bị ảnh hưởng

• Thận: Tiểu ít, tiểu máu, đau vùng hông lưng.
• Gan – lách: Gan to, đau tức vùng hạ sườn phải, men gan tăng.
• Phổi: Ho, khó thở, giảm oxy máu.
• Não: Đau đầu, lú lẫn, co giật, thay đổi tri giác.

Ghi chú: Nếu bệnh nhân có nhiều yếu tố nguy cơ và xuất hiện các triệu chứng như trên, cần nghĩ đến khả năng nhiễm Candida xâm lấn và tiến hành chẩn đoán sớm.

Chẩn đoán bệnh nhiễm nấm Candida xâm lấn

Việc chẩn đoán chính xác nhiễm nấm Candida xâm lấn là điều kiện tiên quyết để điều trị thành công. Tuy nhiên, chẩn đoán bệnh này không đơn giản vì triệu chứng lâm sàng thường không đặc hiệu và dễ nhầm lẫn với các loại nhiễm trùng khác.

Xét nghiệm cận lâm sàng

• Cấy máu: Là phương pháp tiêu chuẩn vàng, nhưng độ nhạy chỉ khoảng 50%. Cần lấy nhiều mẫu máu trong khoảng thời gian khác nhau.
• Xét nghiệm Beta-D-glucan: Một thành phần của vách tế bào nấm, giúp phát hiện sớm nhiễm nấm trong máu.
• PCR (Polymerase Chain Reaction): Phát hiện DNA của Candida trong mẫu máu hoặc mô – nhanh, nhạy nhưng chưa phổ biến tại Việt Nam.

Hình ảnh học và mô bệnh học

Trong một số trường hợp nghi ngờ tổn thương khu trú do Candida như áp xe gan, viêm phổi nấm, bác sĩ có thể chỉ định:

• Chụp CT hoặc MRI để phát hiện tổn thương.
• Sinh thiết mô tổn thương để tìm nấm dưới kính hiển vi.

Điều trị nhiễm Candida xâm lấn

Việc điều trị cần bắt đầu càng sớm càng tốt, đặc biệt khi bệnh nhân có dấu hiệu sốc nhiễm trùng hoặc tổn thương đa cơ quan. Càng trì hoãn, nguy cơ tử vong càng cao.

Thuốc kháng nấm điều trị chính

• Nhóm echinocandin: (caspofungin, micafungin, anidulafungin) – là lựa chọn ưu tiên hiện nay, hiệu quả cao và ít độc tính.
• Amphotericin B: Dùng trong trường hợp nặng, kháng thuốc hoặc không đáp ứng với echinocandin. Tuy nhiên, có độc tính với thận.
• Fluconazole: Dùng khi đã có kết quả kháng sinh đồ chứng minh Candida nhạy với thuốc này, hoặc trong giai đoạn duy trì.

Phác đồ điều trị và thời gian

Thời gian điều trị tùy thuộc vào tình trạng lâm sàng và kết quả cấy máu:

• Điều trị khởi đầu: ít nhất 14 ngày kể từ khi lần cấy máu âm tính đầu tiên và bệnh nhân ổn định lâm sàng.
• Trong trường hợp tổn thương cơ quan sâu: thời gian điều trị có thể kéo dài đến 4–6 tuần.

Lưu ý khi sử dụng thuốc

Bác sĩ cần theo dõi chức năng gan, thận và huyết học trong suốt quá trình điều trị. Việc chuyển đổi từ đường tiêm sang đường uống chỉ nên thực hiện khi bệnh nhân ổn định.

Biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra

Nhiễm Candida xâm lấn nếu không được điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng.

Nhiễm trùng huyết do Candida

Đây là biến chứng phổ biến nhất và là nguyên nhân tử vong hàng đầu. Candida gây tổn thương hệ tim mạch, gây tụt huyết áp, suy đa cơ quan.

Tổn thương đa cơ quan

• Thận: Viêm thận cấp, suy thận.
• Gan – lách: Áp xe, viêm tắc mạch máu.
• Tim: Viêm nội tâm mạc nặng nề.
• Não: Viêm màng não, áp xe não.

Phòng ngừa nhiễm Candida xâm lấn

Do tỷ lệ tử vong cao, phòng ngừa nhiễm Candida xâm lấn là cực kỳ quan trọng, đặc biệt trong môi trường bệnh viện và hồi sức tích cực.

Vệ sinh môi trường bệnh viện

• Tiệt trùng thiết bị y tế đúng quy trình.
• Vệ sinh tay thường xuyên trước và sau khi tiếp xúc với bệnh nhân.
• Thay catheter định kỳ và theo dõi sát dấu hiệu nhiễm trùng.

Giảm thiểu lạm dụng kháng sinh và thiết bị xâm lấn

Kháng sinh phổ rộng nên được sử dụng hợp lý, đúng chỉ định. Việc lạm dụng làm mất cân bằng hệ vi sinh và tăng nguy cơ nấm phát triển. Ngoài ra, hạn chế sử dụng catheter và ống thông không cần thiết.

Dinh dưỡng và hệ miễn dịch

Bệnh nhân cần được bổ sung đầy đủ dinh dưỡng, nhất là protein và vi chất giúp nâng cao miễn dịch. Đối với bệnh nhân ung thư, HIV/AIDS hay ghép tạng, cần theo dõi sát để can thiệp sớm.

Câu chuyện thực tế: Một bệnh nhân sống sót kỳ diệu

Ông Trần Văn N., 45 tuổi, từng điều trị hóa trị ung thư máu tại một bệnh viện lớn ở Hà Nội. Sau đợt hóa trị thứ ba, ông xuất hiện sốt cao liên tục, không đáp ứng kháng sinh. Kết quả cấy máu cho thấy nhiễm Candida tropicalis.

Tình trạng nguy kịch và điều trị tích cực

Bệnh nhân được chuyển ngay sang phòng hồi sức tích cực, bắt đầu điều trị bằng echinocandin và hỗ trợ đa cơ quan. Sau 21 ngày điều trị tích cực, sức khỏe của ông cải thiện rõ rệt, chức năng gan thận phục hồi và ông được xuất viện an toàn.

Bài học và cảnh báo từ thực tiễn lâm sàng

Trường hợp của ông N. là minh chứng rõ ràng cho việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng đắn có thể cứu sống bệnh nhân. Đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của giám sát nhiễm nấm tại các khoa hồi sức tích cực.

Kết luận

Tóm tắt những điểm quan trọng

• Nhiễm Candida xâm lấn là bệnh lý nguy hiểm, cần chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời.
• Triệu chứng thường không đặc hiệu, nên cần cảnh giác ở bệnh nhân nguy cơ cao.
• Phác đồ điều trị hiện nay ưu tiên nhóm echinocandin, theo dõi sát chức năng gan thận trong quá trình điều trị.
• Phòng ngừa vẫn là biện pháp tối ưu trong bệnh viện và cộng đồng.

Lời khuyên từ chuyên gia

TS.BS. Nguyễn Thanh Lâm (Bệnh viện Bạch Mai) chia sẻ: “Việc đánh giá nguy cơ nhiễm nấm ở từng bệnh nhân và can thiệp sớm bằng thuốc kháng nấm đúng loại là yếu tố sống còn trong điều trị Candida xâm lấn.”

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Nhiễm nấm Candida xâm lấn có lây từ người sang người không?

Không. Đây là bệnh nhiễm trùng cơ hội, không lây qua tiếp xúc thông thường.

2. Candida có thể tự khỏi không?

Với thể ngoài da nhẹ có thể tự khỏi hoặc khỏi khi dùng thuốc bôi. Tuy nhiên, thể xâm lấn không thể tự khỏi và cần điều trị kháng nấm.

3. Candida kháng thuốc là gì?

Là khi nấm Candida không đáp ứng với thuốc kháng nấm thông thường, ví dụ như fluconazole. Điều này làm điều trị trở nên khó khăn hơn và cần dùng thuốc mạnh hơn như echinocandin hoặc Amphotericin B.

Tham khảo:

• CDC – Invasive Candidiasis
• Bệnh viện Bạch Mai
• Vinmec.com
• Suckhoedoisong.vn

ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, tất cả đều được cập nhật chính xác và dễ hiểu.

📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín

🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.