Bệnh Ho Gà: Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Cách Phòng Ngừa và Điều Trị

Ho gà không chỉ là một bệnh truyền nhiễm phổ biến ở trẻ em mà còn có thể gây nguy hiểm nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Trong bối cảnh các ca mắc ho gà đang có xu hướng gia tăng trở lại tại một số khu vực do tỷ lệ tiêm chủng giảm, việc hiểu rõ về căn bệnh này là điều vô cùng quan trọng để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu toàn diện về bệnh ho gà: từ nguyên nhân gây bệnh, triệu chứng điển hình, biến chứng có thể xảy ra, cho đến các biện pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả nhất theo khuyến cáo y tế hiện đại.

Giới thiệu về bệnh ho gà

Ho gà là bệnh gì?

Ho gà (Pertussis) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra. Bệnh chủ yếu ảnh hưởng đến đường hô hấp và dễ lây lan qua không khí khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc gần. Biểu hiện đặc trưng nhất là các cơn ho dữ dội, kéo dài, đi kèm với tiếng rít như “gà gáy” khi hít vào, đặc biệt ở trẻ nhỏ.

Ho gà do vi khuẩn nào gây ra?

Thủ phạm chính là vi khuẩn Bordetella pertussis, một loại trực khuẩn gram âm nhỏ, rất dễ lan truyền trong môi trường khép kín. Vi khuẩn này tấn công lớp niêm mạc của đường hô hấp, tiết ra độc tố làm tổn thương lông chuyển, khiến việc đẩy chất nhầy ra ngoài gặp khó khăn và gây nên những cơn ho kéo dài không kiểm soát được.

Đối tượng dễ mắc bệnh

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ chưa được tiêm đủ mũi vắc xin phòng ho gà.
• Phụ nữ mang thai không tiêm phòng nhắc lại.
• Người lớn tuổi, người có miễn dịch suy yếu hoặc chưa từng mắc bệnh.
• Những người sống trong môi trường đông đúc, thiếu vệ sinh, thông khí kém.

Nguyên nhân gây bệnh ho gà

Vi khuẩn Bordetella pertussis

Vi khuẩn Bordetella pertussis là nguyên nhân duy nhất gây ra ho gà. Loại vi khuẩn này có khả năng sinh sôi mạnh trong đường hô hấp và sản xuất nhiều loại độc tố – trong đó độc tố ho gà là độc tố chính, làm gián đoạn hoạt động của tế bào biểu mô, gây nên triệu chứng đặc trưng của bệnh.

Cách lây truyền bệnh

Ho gà là bệnh lây lan cực kỳ nhanh chóng, chủ yếu qua:

• Đường hô hấp: Hít phải các giọt bắn chứa vi khuẩn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện ở khoảng cách gần.
• Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết đường mũi họng của người nhiễm bệnh.

Trẻ sơ sinh thường nhiễm bệnh từ người lớn trong nhà – những người không có triệu chứng rõ ràng nhưng vẫn mang mầm bệnh và truyền cho trẻ.

Triệu chứng của bệnh ho gà

Giai đoạn ủ bệnh

Thời gian ủ bệnh của ho gà thường kéo dài từ 7–10 ngày, nhưng có thể dao động từ 5 đến 21 ngày. Trong giai đoạn này, người bệnh không có biểu hiện rõ ràng và vẫn có khả năng lây nhiễm cho người khác.

Giai đoạn viêm long (catarrhal)

Diễn ra trong 1–2 tuần đầu. Triệu chứng giống như cảm cúm thông thường:

• Sốt nhẹ
• Ho khan
• Sổ mũi, hắt hơi
• Mắt đỏ, chảy nước mắt

Đây là giai đoạn dễ lây nhất nhưng thường bị nhầm với nhiễm virus thông thường, dẫn đến chậm trễ trong việc chẩn đoán và cách ly.

Giai đoạn ho kịch phát (paroxysmal)

Giai đoạn này kéo dài từ 2–6 tuần, là giai đoạn đặc trưng nhất của bệnh với các cơn ho dữ dội, liên tục từng tràng. Các biểu hiện bao gồm:

• Ho nhiều tiếng, không thể kiểm soát, thường về đêm
• Tiếng rít khi hít vào giống như “gà gáy”
• Thở dốc, đỏ mặt, tím tái sau cơn ho
• Trẻ nhỏ có thể ngưng thở, co giật hoặc nôn ói sau cơn ho

Giai đoạn hồi phục

Diễn ra trong 2–4 tuần hoặc hơn. Cơn ho giảm dần về tần suất và mức độ nhưng vẫn có thể kéo dài nhiều tuần đến vài tháng. Ở một số trường hợp, đặc biệt là trẻ nhỏ, ho có thể tái phát khi mắc bệnh hô hấp khác.

Ho gà có nguy hiểm không?

Biến chứng thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Ho gà nguy hiểm nhất ở trẻ dưới 6 tháng tuổi, đặc biệt là trẻ chưa được tiêm chủng đầy đủ. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hơn 90% trường hợp tử vong do ho gà xảy ra ở trẻ sơ sinh. Các biến chứng bao gồm:

• Viêm phổi
• Viêm não
• Ngưng thở, co giật
• Trẻ bị suy dinh dưỡng do nôn nhiều, ăn uống kém

Biến chứng ở người lớn

Dù ít gặp biến chứng nặng, nhưng người lớn mắc ho gà có thể bị:

• Ho kéo dài (trên 3 tuần)
• Viêm phế quản mạn
• Rạn xương sườn, chảy máu dưới kết mạc do ho quá nhiều
• Lây bệnh cho trẻ nhỏ trong nhà

Đặc biệt, phụ nữ mang thai mắc ho gà có nguy cơ truyền bệnh sang con nếu chưa được tiêm phòng đầy đủ trước khi sinh.

Chẩn đoán và xét nghiệm bệnh ho gà

Chẩn đoán lâm sàng

Trong giai đoạn đầu, ho gà rất dễ bị chẩn đoán nhầm với các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp khác như cảm cúm, viêm họng hay viêm phế quản. Việc chẩn đoán chủ yếu dựa vào các yếu tố sau:

• Tiền sử chưa tiêm đủ vắc xin ho gà
• Triệu chứng ho kéo dài, đặc biệt là ho kịch phát
• Tiếng rít khi hít vào sau cơn ho

Xét nghiệm PCR và nuôi cấy

Để xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh, các bác sĩ thường chỉ định:

• Xét nghiệm PCR: Nhận diện vật liệu di truyền của vi khuẩn Bordetella pertussis từ dịch hầu họng. Đây là phương pháp nhanh và nhạy nhất hiện nay.
• Nuôi cấy vi khuẩn: Dù ít được sử dụng do thời gian dài (5–7 ngày), nhưng vẫn là tiêu chuẩn vàng trong một số trường hợp.
• Xét nghiệm huyết thanh: Phát hiện kháng thể ho gà ở người lớn hoặc trẻ lớn đã qua giai đoạn đầu.

Điều trị bệnh ho gà

Điều trị bằng kháng sinh

Kháng sinh có hiệu quả cao nhất khi dùng trong giai đoạn sớm (catarrhal). Các loại kháng sinh thường dùng gồm:

• Azithromycin: thường dùng cho trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai
• Erythromycin: phổ biến nhất nhưng dễ gây tác dụng phụ đường tiêu hóa
• Clarithromycin: thay thế khi bệnh nhân không dung nạp thuốc khác

Việc điều trị không chỉ giúp làm giảm triệu chứng mà còn giảm nguy cơ lây lan bệnh cho người khác.

Điều trị hỗ trợ triệu chứng

• Duy trì thông thoáng đường thở, đặc biệt ở trẻ sơ sinh
• Bổ sung nước và dinh dưỡng đầy đủ
• Hạ sốt bằng paracetamol nếu có sốt
• Theo dõi ngưng thở, tím tái ở trẻ nhỏ

Không nên tự ý dùng thuốc giảm ho hoặc kháng histamine, vì chúng không có hiệu quả và có thể gây ức chế hô hấp ở trẻ nhỏ.

Chăm sóc tại nhà và theo dõi

Người bệnh cần:

• Ở nhà, nghỉ ngơi, cách ly ít nhất 5 ngày sau khi bắt đầu dùng kháng sinh
• Thông báo cho cơ sở y tế nếu có dấu hiệu nặng: khó thở, nôn ói nhiều, co giật
• Trẻ sơ sinh mắc bệnh nên được điều trị nội trú tại bệnh viện

Phòng ngừa bệnh ho gà

Tiêm phòng vắc xin DTP, DTaP

Tiêm vắc xin là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất đối với bệnh ho gà. Lịch tiêm DTP (bạch hầu, ho gà, uốn ván) cho trẻ theo Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo:

• Mũi 1: khi trẻ được 2 tháng tuổi
• Mũi 2: khi trẻ được 3 tháng tuổi
• Mũi 3: khi trẻ được 4 tháng tuổi
• Mũi nhắc lại: 18 tháng tuổi

Vắc xin DTaP hiện được sử dụng tại nhiều cơ sở tiêm chủng dịch vụ với tác dụng tương tự nhưng ít phản ứng phụ hơn.

Tiêm nhắc lại cho người lớn

Kháng thể từ vắc xin ho gà sẽ giảm dần theo thời gian. Người lớn, đặc biệt là phụ nữ chuẩn bị mang thai, nên tiêm nhắc lại vắc xin Tdap để phòng ngừa và không truyền bệnh cho trẻ sơ sinh.

Phòng ngừa khi tiếp xúc gần người bệnh

• Đeo khẩu trang, hạn chế tiếp xúc gần
• Khử khuẩn tay thường xuyên
• Cách ly người bệnh ít nhất 5 ngày kể từ khi bắt đầu dùng kháng sinh
• Người tiếp xúc gần có thể được điều trị dự phòng bằng kháng sinh

Ho gà ở trẻ em: Điều cần lưu ý

Trẻ chưa tiêm đủ mũi vắc xin

Trẻ dưới 2 tháng tuổi chưa được tiêm phòng ho gà là đối tượng nguy cơ cao nhất. Nếu có người trong gia đình mắc ho gà, cần đưa trẻ đi khám và cách ly ngay.

Nhận biết sớm và đưa trẻ đi khám

Nếu trẻ có các biểu hiện sau, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế:

• Ho kéo dài, từng cơn, ho rít
• Bú kém, bỏ bú, nôn nhiều
• Tím tái, thở rút lõm ngực
• Co giật hoặc ngưng thở

Các câu hỏi thường gặp về bệnh ho gà

Người lớn có thể bị ho gà không?

Có. Người lớn vẫn có thể mắc ho gà nếu chưa tiêm phòng hoặc đã tiêm nhưng kháng thể suy giảm. Triệu chứng thường nhẹ hơn, nhưng vẫn có khả năng lây bệnh cho trẻ nhỏ.

Ho gà có lây không?

Rất lây. Bệnh lây qua đường hô hấp khi tiếp xúc gần với người nhiễm bệnh, đặc biệt trong giai đoạn đầu khi triệu chứng chưa rõ ràng.

Trẻ bị ho gà có cần nhập viện không?

Tùy mức độ bệnh. Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, hoặc có dấu hiệu nặng như ngưng thở, tím tái, sốt cao kéo dài… cần nhập viện điều trị để được theo dõi sát sao.

Kết luận

Ho gà là bệnh lý nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Việc tiêm chủng đầy đủ, nhận biết sớm triệu chứng và điều trị kịp thời đóng vai trò then chốt trong việc phòng tránh các biến chứng nặng nề. Với sự chủ động từ cộng đồng và cá nhân, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát được căn bệnh này một cách hiệu quả.

Hãy đảm bảo rằng bạn và gia đình đã được tiêm đầy đủ vắc xin ho gà!

Hãy hành động ngay hôm nay!

Nếu bạn chưa tiêm phòng hoặc đã tiêm từ hơn 10 năm trước, hãy đến cơ sở y tế gần nhất để được tư vấn và tiêm nhắc lại. Bảo vệ bản thân chính là bảo vệ những người thân yêu trong gia đình bạn.

📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín

🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.