Quai bị là một bệnh truyền nhiễm do virus, thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên, có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Trên thực tế, có nhiều người chủ quan vì nghĩ rằng đây là bệnh lành tính. Tuy nhiên, các biến chứng như viêm tinh hoàn, viêm buồng trứng, viêm màng não có thể ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài, thậm chí gây vô sinh ở người lớn. Bài viết dưới đây từ ThuVienBenh.com sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về bệnh quai bị – từ triệu chứng ban đầu đến phương pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả.
“Tôi từng chứng kiến con trai mình – một đứa trẻ khỏe mạnh, bỗng một ngày mặt sưng phồng và sốt cao, không ăn uống được. Đưa đến bác sĩ, chúng tôi mới biết đó là bệnh quai bị. Nếu không điều trị kịp thời, có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản sau này. Từ đó, tôi luôn tìm hiểu kỹ các bệnh thường gặp để không bao giờ lặp lại sai lầm.”
Bệnh quai bị là gì?
Bệnh quai bị (tên khoa học: mumps) là một bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus Mumps gây ra, thường ảnh hưởng đến tuyến nước bọt, đặc biệt là tuyến mang tai. Khi mắc bệnh, người bệnh thường có biểu hiện sưng đau vùng má hoặc cổ, kèm theo sốt và mệt mỏi.
Đây là một bệnh lây truyền qua đường hô hấp và rất dễ bùng phát thành dịch trong môi trường tập thể như trường học, nhà trẻ. Người mắc bệnh thường miễn dịch suốt đời sau khi khỏi.
Ai có nguy cơ mắc bệnh?
- Trẻ em từ 5 đến 15 tuổi
- Người chưa từng tiêm vaccine MMR (sởi – quai bị – rubella)
- Người sống trong khu vực đông dân cư hoặc điều kiện vệ sinh kém
Phân loại quai bị
- Quai bị không biến chứng: chỉ sưng tuyến mang tai, thường khỏi sau 7–10 ngày.
- Quai bị có biến chứng: ảnh hưởng đến tinh hoàn, buồng trứng, tụy, màng não…
Nguyên nhân gây bệnh quai bị
Bệnh quai bị do virus Mumps gây ra, thuộc họ Paramyxoviridae. Đây là virus chỉ lây nhiễm ở người và không tồn tại lâu ngoài cơ thể.
Các con đường lây truyền
- Hít phải giọt bắn chứa virus từ người bệnh khi họ ho, hắt hơi, nói chuyện
- Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mũi, họng hoặc nước bọt
- Dùng chung vật dụng cá nhân như ly, muỗng, khăn mặt…
Thời gian lây truyền
Người bệnh có thể lây virus từ khoảng 7 ngày trước đến 9 ngày sau khi sưng tuyến mang tai. Do đó, việc cách ly là vô cùng quan trọng để tránh lây lan.
Triệu chứng bệnh quai bị
Triệu chứng quai bị thường xuất hiện sau thời gian ủ bệnh từ 16 đến 18 ngày (có thể từ 12 đến 25 ngày). Các biểu hiện có thể khác nhau tùy theo độ tuổi và tình trạng sức khỏe.
1. Giai đoạn khởi phát
- Sốt nhẹ (38–39°C)
- Mệt mỏi, đau đầu, chán ăn
- Đau vùng mang tai, đặc biệt khi nhai hoặc nuốt
2. Giai đoạn toàn phát
- Sưng đau tuyến mang tai một bên hoặc cả hai bên
- Da vùng sưng nóng, căng, có thể đỏ nhẹ
- Khó ăn uống, nói chuyện do đau
3. Biểu hiện ở người lớn
- Triệu chứng thường rầm rộ hơn trẻ em
- Đau nhiều hơn, có thể kéo dài
- Nguy cơ biến chứng cao hơn, đặc biệt là viêm tinh hoàn, viêm buồng trứng
4. Biểu hiện hiếm gặp
- Đau bụng (nếu viêm tụy)
- Co giật, cứng gáy (nếu viêm màng não)
- Giảm thính lực tạm thời hoặc vĩnh viễn
Quai bị có nguy hiểm không? Những biến chứng cần lưu ý
Nhiều người cho rằng quai bị là bệnh nhẹ và có thể tự khỏi. Tuy nhiên, nếu không được chăm sóc đúng cách, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm:
1. Viêm tinh hoàn (ở nam giới)
- Thường xảy ra ở tuổi dậy thì trở lên
- Biểu hiện: sưng đau tinh hoàn, sốt cao, buồn nôn
- Có thể gây teo tinh hoàn, vô sinh nếu không điều trị kịp thời
2. Viêm buồng trứng (ở nữ giới)
- Đau bụng dưới, rối loạn kinh nguyệt
- Hiếm khi gây vô sinh nhưng vẫn cần theo dõi
3. Viêm màng não do virus
- Xảy ra ở khoảng 10% ca bệnh
- Triệu chứng: đau đầu, cứng gáy, buồn nôn
- Cần nhập viện theo dõi chặt chẽ
4. Biến chứng hiếm gặp khác
- Viêm tụy: đau bụng dữ dội, nôn mửa
- Giảm thính lực vĩnh viễn
- Viêm cơ tim (rất hiếm)
Chẩn đoán bệnh quai bị
Để xác định chính xác người bệnh có mắc quai bị hay không, bác sĩ sẽ kết hợp giữa khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng nhằm loại trừ các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự.
1. Khám lâm sàng
- Quan sát tuyến mang tai có sưng, đỏ, đau hay không
- Kiểm tra hạch cổ, tình trạng sốt, đau đầu, mệt mỏi
- Hỏi tiền sử tiêm vaccine, tiếp xúc với người bệnh
2. Cận lâm sàng
- Xét nghiệm máu: tăng bạch cầu, CRP nếu có viêm
- Xét nghiệm kháng thể IgM đặc hiệu: phát hiện virus Mumps
- PCR (chuỗi phản ứng polymerase): xác định RNA virus
- Siêu âm tinh hoàn: nếu nghi viêm tinh hoàn
Điều trị bệnh quai bị
Hiện nay, không có thuốc đặc trị cho bệnh quai bị. Việc điều trị chủ yếu là chăm sóc và làm giảm triệu chứng, đồng thời theo dõi để phát hiện sớm biến chứng.
1. Hướng dẫn chăm sóc tại nhà
- Nghỉ ngơi hoàn toàn, đặc biệt trong giai đoạn sốt
- Ăn thức ăn mềm, lỏng, dễ tiêu như cháo, súp
- Uống nhiều nước, có thể bổ sung oresol nếu sốt cao
- Chườm lạnh vùng tuyến mang tai giúp giảm đau và sưng
2. Thuốc điều trị triệu chứng
- Hạ sốt, giảm đau: Paracetamol, Ibuprofen
- Không sử dụng aspirin cho trẻ em do nguy cơ hội chứng Reye
3. Điều trị biến chứng
- Viêm tinh hoàn: nghỉ ngơi, dùng thuốc giảm đau, hỗ trợ nội tiết nếu cần
- Viêm tụy: nhập viện, truyền dịch, chống nôn
- Viêm màng não: theo dõi sát tại bệnh viện
Lưu ý quan trọng
Không dùng kháng sinh nếu không có bằng chứng nhiễm khuẩn bội nhiễm.
Phòng ngừa quai bị hiệu quả
Cách phòng bệnh quai bị hiệu quả nhất là tiêm chủng vaccine. Ngoài ra, cần duy trì các thói quen vệ sinh cá nhân và tránh tiếp xúc với người mắc bệnh.
1. Vaccine MMR (Sởi – Quai bị – Rubella)
- Mũi 1: khi trẻ 12–15 tháng tuổi
- Mũi 2: nhắc lại lúc 4–6 tuổi
- Người lớn chưa từng tiêm có thể tiêm bù theo chỉ định bác sĩ
2. Các biện pháp phòng ngừa bổ sung
- Hạn chế đến nơi đông người trong mùa dịch
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng
- Không dùng chung đồ dùng cá nhân
- Che miệng khi ho, hắt hơi
Quai bị ở trẻ em và người lớn: Có gì khác biệt?
| Đặc điểm | Trẻ em | Người lớn |
|---|---|---|
| Triệu chứng | Nhẹ, sưng 1 bên, ít sốt | Sưng cả 2 bên, sốt cao, đau nhiều |
| Thời gian hồi phục | 7–10 ngày | 10–14 ngày |
| Biến chứng | Ít gặp | Thường gặp hơn: viêm tinh hoàn, buồng trứng, màng não |
| Nguy cơ vô sinh | Hiếm | Cao nếu không điều trị viêm tinh hoàn kịp thời |
Những câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Bệnh quai bị có lây không?
Có. Bệnh lây qua đường hô hấp, tiếp xúc gần với người nhiễm virus, đặc biệt trong thời gian 7 ngày trước và 9 ngày sau khi xuất hiện sưng tuyến mang tai.
2. Quai bị có phải kiêng nước, kiêng gió không?
Không cần tuyệt đối kiêng nước hay gió, nhưng nên giữ ấm cơ thể, tránh gió lạnh trực tiếp vào vùng sưng và vệ sinh cơ thể sạch sẽ.
3. Bao lâu thì khỏi bệnh quai bị?
Thông thường, bệnh khỏi hoàn toàn sau 7–14 ngày nếu không có biến chứng. Trẻ em thường phục hồi nhanh hơn người lớn.
4. Sau khi mắc quai bị có nên tiêm vaccine không?
Thông thường, người đã mắc quai bị sẽ có miễn dịch suốt đời. Tuy nhiên, vẫn nên tiêm đủ vaccine MMR để phòng ngừa các bệnh khác như sởi và rubella.
Kết luận
Bệnh quai bị là một bệnh truyền nhiễm dễ lây lan nhưng có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vaccine và các biện pháp vệ sinh cá nhân. Việc nhận biết sớm triệu chứng và điều trị đúng cách sẽ giúp hạn chế tối đa biến chứng, đặc biệt là ở người trưởng thành. Hy vọng bài viết từ ThuVienBenh.com đã mang đến cho bạn những thông tin hữu ích, chính xác và dễ hiểu để bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.