Bệnh tay chân miệng (HFMD) là một trong những bệnh truyền nhiễm phổ biến và dễ lây lan nhất ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong môi trường nhà trẻ và trường mầm non. Mỗi năm, hàng chục nghìn ca mắc mới được ghi nhận tại Việt Nam, đặc biệt vào mùa hè và đầu mùa thu. Tuy đa số các trường hợp đều tự khỏi, nhưng nếu không phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong.
Tại ThuVienBenh.com, chúng tôi cung cấp thông tin y khoa đáng tin cậy, được cập nhật từ các nguồn chuyên môn để giúp phụ huynh và người chăm sóc hiểu rõ hơn về bệnh lý này.
1. Bệnh tay chân miệng là gì?
Bệnh tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, chủ yếu gặp ở trẻ dưới 5 tuổi. Bệnh có đặc trưng là các nốt phỏng nước xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, bên trong miệng và đôi khi lan ra mông, gối.
Nguyên nhân chính gây bệnh là do các loại enterovirus, thường gặp nhất là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Trong đó, EV71 là chủng virus có khả năng gây biến chứng nặng hơn như viêm màng não, viêm não, viêm cơ tim.
Bệnh thường bùng phát thành dịch vào khoảng tháng 3 đến tháng 5 và tháng 9 đến tháng 11 hàng năm.
2. Nguyên nhân và con đường lây truyền
2.1 Tác nhân gây bệnh
Enterovirus là một nhóm virus RNA phổ biến trong môi trường, có khả năng tồn tại lâu ngoài cơ thể người. Trong đó, hai tác nhân chính là:
- Coxsackievirus A16: thường gây bệnh thể nhẹ, ít biến chứng
- Enterovirus 71 (EV71): nguy cơ cao gây biến chứng thần kinh và tử vong
2.2 Con đường lây truyền
Bệnh tay chân miệng lây qua nhiều con đường khác nhau, với tốc độ rất nhanh trong cộng đồng:
- Qua đường tiêu hóa: tiếp xúc với phân của người bệnh
- Qua đường hô hấp: hít phải giọt bắn khi ho, hắt hơi
- Tiếp xúc trực tiếp: qua đồ chơi, khăn mặt, cốc uống nước…
Do đó, môi trường nhà trẻ, mẫu giáo – nơi trẻ sinh hoạt chung và vệ sinh chưa đảm bảo – là nơi bệnh dễ bùng phát nhất.
3. Dấu hiệu nhận biết bệnh tay chân miệng
3.1 Triệu chứng điển hình
Các dấu hiệu của bệnh tay chân miệng thường xuất hiện sau thời gian ủ bệnh từ 3 đến 7 ngày. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Sốt nhẹ đến sốt cao (38 – 39°C)
- Đau họng, chảy nước dãi
- Mụn nước nhỏ: ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, miệng, mông, đầu gối
- Loét miệng: gây đau, khiến trẻ biếng ăn, khó nuốt
Mụn nước có thể xuất hiện thành chùm hoặc đơn lẻ, khi vỡ sẽ tạo thành vết loét nông. Một số trẻ có thể kèm theo tiêu chảy nhẹ, nôn ói, hoặc mệt mỏi.
3.2 Phân biệt với các bệnh khác
Bệnh tay chân miệng dễ bị nhầm lẫn với các bệnh sau:
| Bệnh | Triệu chứng chính | Khác biệt với tay chân miệng |
|---|---|---|
| Thủy đậu | Phỏng nước toàn thân | Không tập trung ở tay, chân, miệng |
| Viêm da dị ứng | Mẩn đỏ, ngứa | Không kèm loét miệng, không sốt |
| Sốt siêu vi | Sốt, mệt mỏi | Không nổi mụn nước đặc trưng |
4. Diễn tiến và biến chứng nguy hiểm
4.1 Giai đoạn diễn tiến bệnh
Bệnh tay chân miệng thường diễn tiến qua 3 giai đoạn:
- Giai đoạn ủ bệnh (3–7 ngày): không có triệu chứng rõ ràng
- Giai đoạn toàn phát (3–5 ngày): xuất hiện sốt, loét miệng, mụn nước
- Giai đoạn lui bệnh: triệu chứng giảm dần, da bong tróc nhẹ ở vùng tổn thương
4.2 Biến chứng có thể gặp
Dù phần lớn trẻ sẽ hồi phục sau 7–10 ngày, vẫn có khoảng 10–15% trường hợp có thể diễn tiến nặng, nhất là nếu nhiễm chủng EV71. Các biến chứng cần lưu ý:
- Viêm não, viêm màng não: gây co giật, hôn mê
- Viêm cơ tim, phù phổi cấp: có thể xuất hiện đột ngột, gây tử vong nhanh
- Suy hô hấp, ngừng tim: trong các trường hợp nặng không được điều trị kịp thời
Theo Bộ Y tế: Tỷ lệ tử vong do biến chứng của HFMD tại các đợt dịch lớn có thể lên tới 1–2% trong số ca nhập viện, đặc biệt ở trẻ dưới 3 tuổi.
5. Chẩn đoán bệnh tay chân miệng
5.1 Dựa vào lâm sàng
Chẩn đoán chủ yếu dựa vào biểu hiện lâm sàng:
- Mụn nước ở tay, chân, miệng
- Sốt, quấy khóc, biếng ăn
- Tình trạng vùng miệng: loét, chảy dãi nhiều
Bác sĩ có thể hỏi thêm về lịch sử tiếp xúc, dịch tễ tại nơi ở hoặc trường học của trẻ.
5.2 Các xét nghiệm cần thiết
Trong các trường hợp nghi ngờ biến chứng hoặc nhiễm virus EV71, có thể chỉ định thêm:
- Xét nghiệm PCR: xác định chủng virus
- Công thức máu: đánh giá bạch cầu, tiểu cầu
- Chẩn đoán hình ảnh: chụp MRI/CT nếu nghi ngờ tổn thương não
6. Cách điều trị bệnh tay chân miệng
6.1 Điều trị tại nhà
Phần lớn các trường hợp bệnh tay chân miệng đều nhẹ và có thể chăm sóc tại nhà dưới sự theo dõi chặt chẽ của người lớn. Một số nguyên tắc điều trị tại nhà bao gồm:
- Hạ sốt: Dùng Paracetamol theo liều khuyến cáo, tránh dùng Aspirin.
- Chăm sóc miệng: Cho trẻ súc miệng bằng nước muối sinh lý, tránh thức ăn cứng, nóng hoặc chua gây kích ứng.
- Bổ sung dinh dưỡng: Chọn thức ăn lỏng, mềm, mát để dễ nuốt như cháo, súp, sữa.
- Vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên cho cả trẻ và người chăm sóc, lau khô bằng khăn sạch riêng biệt.
Trẻ cần được nghỉ học tối thiểu 7–10 ngày để tránh lây lan bệnh ra cộng đồng.
6.2 Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?
Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, phụ huynh cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo biến chứng:
- Sốt cao liên tục không đáp ứng thuốc hạ sốt
- Trẻ mệt mỏi, li bì hoặc quấy khóc không dỗ được
- Giật mình nhiều, run tay chân, đi đứng loạng choạng
- Thở nhanh, thở mệt, tím tái môi
6.3 Điều trị tại cơ sở y tế
Đối với những ca có biến chứng thần kinh, tim mạch hoặc hô hấp, trẻ cần được nhập viện để theo dõi sát và điều trị tích cực:
- Truyền dịch: với những trẻ có biểu hiện mất nước
- Thuốc an thần, chống co giật: nếu có tổn thương thần kinh
- Thở oxy, điều trị suy hô hấp: với các trường hợp phù phổi, khó thở
Việc điều trị sớm và đúng phác đồ giúp giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng nghiêm trọng.
7. Phòng ngừa bệnh tay chân miệng
7.1 Biện pháp cá nhân
Mặc dù chưa có vắc xin phòng ngừa hiệu quả cho tất cả chủng virus gây bệnh, phòng bệnh vẫn là giải pháp quan trọng và chủ động nhất:
- Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi thay tã cho trẻ
- Vệ sinh đồ chơi, sàn nhà, tay nắm cửa hằng ngày bằng dung dịch khử trùng
- Tránh để trẻ tiếp xúc với người bệnh
7.2 Biện pháp cộng đồng
Trường học, nhà trẻ cần tuân thủ các biện pháp sau để hạn chế dịch lây lan:
- Theo dõi sức khỏe học sinh mỗi ngày
- Cách ly trẻ mắc bệnh tối thiểu 10 ngày
- Báo cáo kịp thời khi có ổ dịch để xử lý
Lưu ý: Trẻ sau khi khỏi bệnh vẫn có thể mang virus và lây cho người khác trong vài tuần, vì vậy cần duy trì vệ sinh cá nhân tốt sau giai đoạn lui bệnh.
8. Những điều cần lưu ý khi chăm sóc trẻ mắc HFMD
8.1 Dinh dưỡng cho trẻ
Trẻ bị tay chân miệng thường biếng ăn do đau miệng. Phụ huynh nên áp dụng những lưu ý sau:
- Chọn thức ăn nguội, lỏng, dễ nuốt: cháo, súp, sữa, sinh tố
- Không ép ăn nếu trẻ đau nhiều, có thể chia nhỏ bữa
- Tránh thực phẩm cứng, cay, chua như cam, nước có ga, bánh quy…
8.2 Theo dõi và chăm sóc tại nhà
- Theo dõi nhiệt độ, dấu hiệu thần kinh mỗi 4 giờ
- Giữ vệ sinh cơ thể, cắt móng tay ngắn để tránh nhiễm trùng khi trẻ gãi
- Không tự ý dùng kháng sinh, thuốc bôi mụn nước
9. Câu chuyện thật: Hành trình vượt qua HFMD của bé Minh Khôi
“Bé Minh Khôi (3 tuổi) bắt đầu sốt nhẹ, lở miệng nên bỏ ăn liên tục. Chỉ sau 2 ngày, lòng bàn tay và bàn chân nổi đầy mụn nước, bé khóc không dứt. Gia đình lập tức đưa bé đến bệnh viện nhi. Nhờ phát hiện kịp thời, bác sĩ theo dõi chặt và điều trị đúng phác đồ, bé đã phục hồi sau một tuần. Đến nay, bố mẹ Minh Khôi vẫn thường xuyên chia sẻ kinh nghiệm để các phụ huynh khác không chủ quan với căn bệnh tưởng chừng lành tính này.”
10. Tổng kết
Bệnh tay chân miệng là căn bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ, có thể diễn tiến nhẹ nhưng cũng tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Phụ huynh cần chủ động nhận diện dấu hiệu sớm, chăm sóc đúng cách và đặc biệt chú trọng phòng ngừa lây lan trong cộng đồng.
Thông tin y khoa đáng tin cậy, chính xác luôn là người bạn đồng hành của bạn tại ThuVienBenh.com – nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin từ triệu chứng đến điều trị.
11. Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Bệnh tay chân miệng có lây sang người lớn không?
Có. Dù hiếm gặp, người lớn vẫn có thể nhiễm bệnh nếu tiếp xúc gần với trẻ mắc HFMD, đặc biệt trong môi trường gia đình hoặc chăm sóc y tế.
2. Sau bao lâu trẻ mắc tay chân miệng có thể đi học lại?
Trẻ nên nghỉ học ít nhất 7–10 ngày từ khi khởi phát triệu chứng và chỉ đi học trở lại khi không còn sốt, tổn thương da lành hoàn toàn và có chỉ định từ bác sĩ.
3. Có nên kiêng nước khi trẻ bị tay chân miệng?
Không nên. Việc tắm rửa, vệ sinh sạch sẽ giúp phòng nhiễm trùng thứ phát và làm dịu vùng tổn thương. Nên tắm bằng nước ấm, nhẹ nhàng, tránh làm vỡ mụn nước.
4. Có cần dùng kháng sinh không?
Không. Tay chân miệng là bệnh do virus gây ra, kháng sinh không có tác dụng. Chỉ sử dụng khi có bội nhiễm vi khuẩn do bác sĩ chỉ định.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.