Bệnh lao phổi vẫn đang là một trong những căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất thế giới, đặc biệt phổ biến ở các nước đang phát triển như Việt Nam. Mỗi năm, hàng trăm nghìn người Việt được chẩn đoán mắc bệnh và hàng ngàn ca tử vong do không được phát hiện và điều trị kịp thời.
Điều đáng nói là bệnh lao phổi hoàn toàn có thể chữa khỏi nếu phát hiện sớm và tuân thủ đúng phác đồ điều trị. Tuy nhiên, do hiểu lầm, chủ quan hoặc thiếu kiến thức, nhiều người vẫn còn xem nhẹ căn bệnh này. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và dễ hiểu nhất về bệnh lao phổi: từ nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị đến phòng ngừa hiệu quả.
Lao phổi là gì?
Lao phổi là một bệnh nhiễm trùng mạn tính do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, chủ yếu ảnh hưởng đến phổi nhưng cũng có thể lan sang các cơ quan khác như xương, màng não, hạch bạch huyết.
Phân loại lao phổi
- Lao phổi nguyên phát: xuất hiện lần đầu khi cơ thể tiếp xúc với vi khuẩn lao.
- Lao phổi tái phát: xảy ra khi bệnh nhân từng khỏi bệnh bị tái nhiễm hoặc tái hoạt vi khuẩn cũ.
- Lao phổi kháng thuốc: do vi khuẩn phát triển đề kháng với thuốc điều trị, rất khó chữa và nguy hiểm.
Việc phân loại đúng giúp bác sĩ xác định phác đồ điều trị phù hợp, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và lây lan.
Nguyên nhân và cơ chế lây truyền của lao phổi
Bệnh lao phổi gây ra bởi vi khuẩn lao (*Mycobacterium tuberculosis*), lây lan chủ yếu qua đường hô hấp. Khi người mắc bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, các hạt dịch nhỏ chứa vi khuẩn có thể phát tán trong không khí. Người khác hít phải sẽ có nguy cơ nhiễm bệnh.
Các con đường lây nhiễm chính
- Tiếp xúc gần với người mắc lao phổi nhưng không điều trị
- Sống trong môi trường kín, ẩm thấp, thiếu thông khí
- Dùng chung vật dụng cá nhân (khăn mặt, bàn chải, ly uống nước,…)
Đối tượng nguy cơ cao
- Người có hệ miễn dịch suy yếu (HIV/AIDS, đái tháo đường, suy dinh dưỡng)
- Người già, trẻ em, phụ nữ mang thai
- Các đối tượng sống trong cộng đồng đông đúc: trại giam, khu lao động
- Nhân viên y tế thường xuyên tiếp xúc bệnh nhân lao
Theo thống kê của Bộ Y tế, tại Việt Nam mỗi năm có hơn 170.000 ca mắc lao mới, trong đó có đến 13.000 ca tử vong. Đây là con số đáng báo động, cho thấy mức độ lây lan và ảnh hưởng nghiêm trọng của căn bệnh này.
Triệu chứng nhận biết bệnh lao phổi
Lao phổi thường tiến triển âm thầm trong thời gian đầu và dễ bị nhầm lẫn với cảm cúm thông thường. Tuy nhiên, khi bệnh nặng hơn, các triệu chứng sẽ rõ rệt và dai dẳng:
Triệu chứng phổ biến
- Ho kéo dài trên 2 tuần, có thể ho ra máu
- Sụt cân không rõ nguyên nhân
- Sốt nhẹ về chiều, ra mồ hôi đêm
- Khó thở, tức ngực, mệt mỏi
Triệu chứng khác có thể gặp
- Chán ăn, đau ngực, khó ngủ
- Sưng hạch (trong trường hợp lao hạch)
So sánh triệu chứng lao phổi và viêm phổi thông thường
| Đặc điểm | Lao phổi | Viêm phổi |
|---|---|---|
| Khởi phát | Chậm, kéo dài | Đột ngột |
| Sốt | Sốt nhẹ về chiều | Sốt cao, rét run |
| Ho | Ho kéo dài, có thể ho ra máu | Ho đờm đặc, ngắn hạn |
| Giảm cân | Thường gặp | Hiếm gặp |
Việc phân biệt đúng triệu chứng giúp người bệnh chủ động thăm khám và điều trị kịp thời, tránh để bệnh tiến triển nặng hoặc lây lan ra cộng đồng.
Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị kịp thời
Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, bệnh lao phổi có thể gây ra hàng loạt biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng:
Biến chứng tại phổi
- Xơ phổi, giãn phế quản: ảnh hưởng lâu dài đến chức năng hô hấp
- Suy hô hấp mạn: người bệnh phải phụ thuộc vào oxy
- Tràn dịch màng phổi, tràn khí màng phổi
Biến chứng ngoài phổi
- Lao màng não: có thể dẫn đến tử vong hoặc di chứng thần kinh nặng
- Lao xương khớp: gây gù vẹo cột sống, khó vận động
- Lao hạch, lao màng tim, lao tiết niệu, sinh dục
Theo WHO, lao là một trong 10 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu. Trong năm 2022, có khoảng 1,3 triệu người tử vong vì bệnh lao – con số không thể xem nhẹ.
Chẩn đoán lao phổi như thế nào?
Chẩn đoán chính xác bệnh lao phổi đóng vai trò then chốt trong việc điều trị thành công và ngăn ngừa lây lan. Việc chẩn đoán thường dựa trên tổng hợp các yếu tố: triệu chứng lâm sàng, hình ảnh học và các xét nghiệm vi sinh học.
1. Khai thác bệnh sử và triệu chứng
- Ho kéo dài trên 2 tuần, sốt, sụt cân, mệt mỏi
- Tiền sử tiếp xúc với người bị lao hoặc từng mắc lao
2. Các xét nghiệm chẩn đoán phổ biến
- Chụp X-quang phổi: hình ảnh tổn thương điển hình như hang lao, nốt mờ, thâm nhiễm.
- Xét nghiệm đờm: tìm vi khuẩn lao bằng nhuộm AFB (acid-fast bacilli).
- Nuôi cấy vi khuẩn lao: phương pháp tiêu chuẩn vàng, nhưng mất thời gian.
- Xét nghiệm GeneXpert: phát hiện nhanh vi khuẩn lao và tình trạng kháng thuốc rifampicin.
- PCR, Mantoux (tuberculin test), IGRA: hỗ trợ chẩn đoán trong một số trường hợp đặc biệt.
Phác đồ điều trị bệnh lao phổi
Điều trị lao phổi là một quá trình dài hơi, đòi hỏi sự kiên trì và tuân thủ tuyệt đối theo phác đồ. Bộ Y tế Việt Nam và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đều áp dụng phác đồ 6 tháng chia làm 2 giai đoạn:
1. Giai đoạn tấn công (2 tháng đầu)
- 4 loại thuốc phối hợp: Rifampicin, Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol.
- Diệt vi khuẩn lao nhanh chóng, hạn chế lây nhiễm.
2. Giai đoạn duy trì (4 tháng tiếp theo)
- Dùng tiếp 2 loại thuốc: Rifampicin và Isoniazid.
- Tiêu diệt triệt để vi khuẩn còn sót lại, tránh tái phát.
3. Điều trị lao kháng thuốc
Phức tạp hơn và kéo dài hơn (9–24 tháng), thường phải phối hợp nhiều thuốc bậc hai và theo dõi chặt chẽ.
4. Tác dụng phụ của thuốc lao
- Buồn nôn, chán ăn, đau dạ dày
- Vàng da, nước tiểu sẫm màu (tổn thương gan)
- Mắt mờ, dị ứng da
Bệnh nhân cần tái khám định kỳ và thông báo ngay với bác sĩ nếu có dấu hiệu bất thường trong quá trình điều trị.
Phòng ngừa bệnh lao phổi hiệu quả
Phòng bệnh hơn chữa bệnh – câu nói này đặc biệt đúng với lao phổi. Bệnh có thể được kiểm soát nếu cộng đồng chủ động phòng ngừa và phát hiện sớm.
Các biện pháp phòng ngừa quan trọng
- Tiêm vắc-xin BCG: đặc biệt hiệu quả trong phòng ngừa lao ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
- Đeo khẩu trang, che miệng khi ho/hắt hơi để giảm lây lan.
- Không dùng chung đồ dùng cá nhân với người nghi lao.
- Cải thiện điều kiện sống: thông thoáng, sạch sẽ, có ánh sáng mặt trời.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ nếu thuộc nhóm nguy cơ cao.
Lao phổi và những hiểu lầm thường gặp
- Lao phổi là bệnh di truyền? Sai – Lao là bệnh truyền nhiễm, không di truyền.
- Lao phổi không thể chữa khỏi? Sai – Nếu phát hiện sớm và điều trị đúng, bệnh có thể khỏi hoàn toàn.
- Người lao phổi không nên tiếp xúc với ai? Sai – Sau 2–3 tuần điều trị đúng, khả năng lây nhiễm gần như không còn.
Câu chuyện thực tế: Hành trình chiến thắng bệnh lao
“Tôi từng là nhân viên văn phòng, bỗng nhiên ho kéo dài, mệt mỏi, sụt cân 6kg trong 2 tháng. Sau khi xét nghiệm đờm, tôi biết mình bị lao phổi. Ban đầu rất lo sợ, nhưng nhờ sự kiên trì và sự đồng hành của bác sĩ, tôi đã khỏi sau 6 tháng điều trị. Quan trọng nhất là không được bỏ thuốc giữa chừng. Tôi đã khỏe lại và quay về với cuộc sống bình thường.”
– Anh Trần Minh D., 35 tuổi, Hà Nội
Kết luận
Lao phổi là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát và chữa khỏi nếu người bệnh chủ động điều trị đúng và kịp thời. Việc hiểu đúng, phòng ngừa sớm và không kỳ thị người bệnh sẽ giúp cộng đồng từng bước đẩy lùi căn bệnh này.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y học cần thiết, từ triệu chứng đến điều trị, được cập nhật đầy đủ, chính xác và dễ hiểu.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Lao phổi có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Có. Nếu được phát hiện sớm và tuân thủ đúng phác đồ điều trị, người bệnh có thể hồi phục hoàn toàn.
2. Lao phổi có lây không?
Có. Bệnh lây qua đường hô hấp, đặc biệt khi tiếp xúc gần với người bệnh chưa điều trị.
3. Điều trị lao phổi mất bao lâu?
Thời gian tối thiểu là 6 tháng. Một số trường hợp kháng thuốc có thể kéo dài từ 9–24 tháng.
4. Lao phổi có ảnh hưởng đến khả năng sinh sản không?
Không trực tiếp, nhưng nếu lao lan sang cơ quan sinh dục thì có thể ảnh hưởng. Điều trị sớm sẽ giảm thiểu nguy cơ này.
5. Làm sao để biết mình đã khỏi bệnh lao?
Thông qua xét nghiệm đờm âm tính, X-quang cải thiện rõ rệt và không còn triệu chứng. Việc xác nhận khỏi bệnh cần có đánh giá của bác sĩ chuyên khoa.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.