Rò khí quản – thực quản là một dị tật nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến cả trẻ sơ sinh và người lớn, gây rối loạn chức năng hô hấp và tiêu hóa nghiêm trọng. Nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như viêm phổi hít, suy hô hấp, thậm chí tử vong. Vậy rò khí quản – thực quản là gì, nguyên nhân do đâu và làm sao để điều trị hiệu quả? Hãy cùng ThuVienBenh.com tìm hiểu đầy đủ trong bài viết dưới đây.
Rò khí quản – thực quản là gì?
Định nghĩa rò khí quản – thực quản
Rò khí quản – thực quản (tracheoesophageal fistula – TEF) là tình trạng xuất hiện một đường thông bất thường giữa khí quản và thực quản. Đường rò này cho phép thức ăn, dịch dạ dày hoặc không khí di chuyển không đúng hướng giữa hai cơ quan, gây ảnh hưởng đến hô hấp và tiêu hóa.
Phân loại rò khí quản – thực quản
Có hai nhóm chính:
- Rò bẩm sinh: Thường phát hiện ngay sau sinh, liên quan đến bất thường trong quá trình hình thành phôi thai.
- Rò mắc phải: Xuất hiện sau khi sinh do các yếu tố bệnh lý như ung thư, nhiễm trùng nặng hoặc can thiệp y tế.
Nguyên nhân gây rò khí quản – thực quản
Nguyên nhân bẩm sinh
Rò khí quản – thực quản bẩm sinh là một trong những dị tật phổ biến của đường tiêu hóa ở trẻ sơ sinh, xảy ra với tần suất khoảng 1/3000 – 1/4500 ca sinh sống. Nguyên nhân chính là do bất thường trong giai đoạn phân chia khí – thực quản từ ống ruột nguyên thủy của thai nhi, xảy ra khoảng tuần thứ 4 đến tuần thứ 8 của thai kỳ.
Dạng phổ biến nhất là rò khí quản kèm teo thực quản đoạn trên.
Nguyên nhân mắc phải
Ở người trưởng thành, rò khí quản – thực quản thường là hệ quả của một số tình trạng bệnh lý hoặc can thiệp y tế không mong muốn:
- Ung thư thực quản hoặc khí quản: Là nguyên nhân hàng đầu trong các trường hợp rò mắc phải, đặc biệt ở giai đoạn tiến triển muộn.
- Chấn thương hoặc đặt nội khí quản kéo dài: Đặc biệt ở bệnh nhân nằm ICU dài ngày, nguy cơ loét và tạo rò tăng lên rõ rệt.
- Biến chứng sau xạ trị hoặc phẫu thuật vùng cổ – ngực: Có thể làm hoại tử mô và hình thành lỗ rò.
Triệu chứng nhận biết rò khí quản – thực quản
Ở trẻ sơ sinh
Trẻ mắc rò khí quản – thực quản bẩm sinh thường biểu hiện rõ ngay trong những giờ đầu sau sinh. Các dấu hiệu bao gồm:
- Sặc sữa, ho sau bú: Là dấu hiệu điển hình do sữa đi vào khí quản qua đường rò.
- Tím tái khi bú: Do tắc nghẽn đường thở tạm thời hoặc viêm phổi hít.
- Bụng chướng, khóc yếu, thở khò khè: Do không khí từ khí quản đi vào dạ dày qua đường rò.
Theo nghiên cứu từ Tạp chí Nhi khoa Việt Nam, khoảng 90% trẻ có rò khí quản – thực quản bẩm sinh được phát hiện nhờ dấu hiệu sặc sữa liên tục và viêm phổi không rõ nguyên nhân.
Ở người lớn
Triệu chứng ở người lớn thường kín đáo và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp thông thường:
- Ho nhiều khi ăn: Dấu hiệu đặc trưng khi thức ăn lọt vào đường hô hấp qua lỗ rò.
- Viêm phổi tái đi tái lại: Do thức ăn hoặc dịch tiêu hóa gây viêm phổi hít.
- Khó nuốt, đau ngực, giảm cân: Thường gặp trong các trường hợp rò do ung thư thực quản.
Trường hợp rò do ung thư thường tiến triển nặng nhanh, tiên lượng xấu nếu không điều trị tích cực.
Biến chứng nguy hiểm của rò khí quản – thực quản
Nếu không phát hiện và can thiệp kịp thời, rò khí quản – thực quản có thể gây nhiều biến chứng đe dọa tính mạng:
- Viêm phổi hít: Do thức ăn và dịch tiêu hóa đi vào phổi qua đường rò.
- Suy hô hấp: Đặc biệt ở trẻ sơ sinh, dễ diễn tiến nặng.
- Suy dinh dưỡng: Do rối loạn ăn uống, tiêu hóa kéo dài.
- Nhiễm trùng huyết: Nếu viêm phổi nặng lan rộng.
- Tử vong: Đặc biệt cao ở trẻ sơ sinh không được điều trị trong vòng 24-72 giờ đầu.
Theo thống kê từ Bệnh viện Nhi Trung ương, tỷ lệ tử vong do rò khí quản – thực quản bẩm sinh giảm mạnh từ 50% (trước năm 1990) xuống còn dưới 10% hiện nay nhờ phát hiện sớm và kỹ thuật phẫu thuật hiện đại.
Chẩn đoán rò khí quản – thực quản
Khai thác bệnh sử và thăm khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ đặt nghi vấn khi người bệnh có các dấu hiệu điển hình như ho khi ăn, viêm phổi tái phát hoặc tím tái sau bú ở trẻ sơ sinh. Ở trẻ, không thể luồn ống thông dạ dày thường là dấu hiệu gợi ý quan trọng.
Cận lâm sàng hỗ trợ chẩn đoán
- Chụp X-quang thực quản có cản quang: Là kỹ thuật cơ bản giúp xác định sự hiện diện của lỗ rò hoặc teo thực quản.
- Nội soi khí quản – thực quản: Cho phép quan sát trực tiếp vị trí lỗ rò, đánh giá mức độ tổn thương và xác định giải phẫu trước phẫu thuật.
- Chụp CT ngực: Được sử dụng trong trường hợp nghi ngờ rò mắc phải, giúp phát hiện khối u, áp-xe hoặc cấu trúc lạ quanh đường thở.
Điều trị rò khí quản – thực quản
Nguyên tắc điều trị
Việc điều trị rò khí quản – thực quản đòi hỏi sự phối hợp đa chuyên khoa: phẫu thuật, hồi sức sơ sinh, hô hấp và dinh dưỡng. Mục tiêu là đóng hoàn toàn lỗ rò, khôi phục chức năng tiêu hóa và hô hấp bình thường, đồng thời phòng ngừa biến chứng.
Phẫu thuật là phương pháp điều trị chủ yếu
Trong hầu hết các trường hợp, phẫu thuật là giải pháp triệt để và hiệu quả nhất:
- Phẫu thuật đóng lỗ rò: Được thực hiện qua đường cổ hoặc ngực. Lỗ rò sẽ được tách ra và khâu kín, đồng thời nối lại hai đầu thực quản nếu có teo.
- Tái tạo thực quản: Được chỉ định khi thực quản không thể nối trực tiếp, thường sử dụng ruột non, đại tràng hoặc dạ dày để thay thế đoạn thiếu.
Điều trị hỗ trợ và chăm sóc hậu phẫu
Giai đoạn hậu phẫu đóng vai trò quan trọng để đảm bảo phục hồi tối ưu và ngăn ngừa tái phát:
- Chăm sóc hô hấp tích cực, hút đờm, hỗ trợ thở nếu cần.
- Dinh dưỡng qua sonde dạ dày hoặc đường tĩnh mạch trong vài ngày đầu, sau đó tập ăn lại từ từ.
- Theo dõi dấu hiệu rò tái phát, viêm phổi, sẹo hẹp thực quản.
Tiên lượng và phòng ngừa
Tiên lượng
Tiên lượng bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố: loại rò, có kèm dị tật bẩm sinh khác không, tuổi bệnh nhân và thời điểm phát hiện. Ở trẻ sơ sinh, nếu không kèm bất thường tim phổi hay sinh non, tỷ lệ sống sau phẫu thuật có thể đạt >90%.
Phòng ngừa
- Ở thai kỳ: Siêu âm tiền sản có thể phát hiện một số dị tật đi kèm với rò khí quản – thực quản, đặc biệt nếu có đa ối và dạ dày nhỏ.
- Ở người lớn: Giảm nguy cơ mắc phải bằng cách hạn chế các thủ thuật nội khí quản kéo dài, điều trị triệt để ung thư và nhiễm trùng vùng cổ-ngực.
Trích dẫn thực tế: Câu chuyện từ bệnh nhân
“Con tôi sinh non 34 tuần, khi bú thường xuyên bị sặc và tím tái. Sau nhiều lần nhập viện vì viêm phổi, các bác sĩ ở Bệnh viện Nhi Trung Ương chẩn đoán cháu bị rò khí quản – thực quản bẩm sinh. Cháu đã được phẫu thuật và giờ hồi phục rất tốt. Cảm ơn đội ngũ y bác sĩ đã cứu con tôi.” – Anh Nam, Hà Nội.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Rò khí quản – thực quản có chữa khỏi hoàn toàn được không?
Có. Phẫu thuật đóng lỗ rò là phương pháp điều trị hiệu quả giúp bệnh nhân hồi phục hoàn toàn nếu không có biến chứng nghiêm trọng khác.
2. Trẻ sơ sinh mắc rò khí quản – thực quản có thể bú bình thường không?
Không nên cho trẻ bú miệng trước khi phẫu thuật vì dễ gây sặc và viêm phổi. Dinh dưỡng sẽ được cung cấp qua đường sonde hoặc tĩnh mạch.
3. Rò khí quản – thực quản có tái phát không?
Rất hiếm khi tái phát nếu phẫu thuật thành công. Tuy nhiên, cần theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu như ho khi ăn, viêm phổi tái phát để phát hiện sớm bất thường.
4. Có thể phát hiện bệnh từ trong thai kỳ không?
Chưa có kỹ thuật xác định rò khí quản – thực quản chính xác từ trong thai kỳ, nhưng siêu âm có thể gợi ý nếu có đa ối, dạ dày nhỏ hoặc dị tật kèm theo.
5. Người lớn mắc rò khí quản – thực quản phải điều trị thế nào?
Tùy vào nguyên nhân (ung thư, chấn thương…), bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật hoặc đặt stent, kết hợp điều trị nguyên nhân gốc rễ như xạ trị, hóa trị hoặc chống nhiễm trùng.
Kết luận
Rò khí quản – thực quản là một tình trạng bệnh lý nghiêm trọng cần được phát hiện và xử trí sớm để tránh các biến chứng nguy hiểm. Nhờ tiến bộ trong phẫu thuật và hồi sức, hiện nay tiên lượng của bệnh đã được cải thiện đáng kể. Việc nâng cao nhận thức, phát hiện sớm và tiếp cận điều trị đúng là chìa khóa giúp bệnh nhân hồi phục và có cuộc sống bình thường.
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy mọi thông tin y khoa chuẩn xác, dễ hiểu và luôn cập nhật mới nhất.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.