Viêm khớp dạng thấp (RA) không chỉ đơn thuần là một bệnh lý tại khớp. Nhiều người ngạc nhiên khi biết rằng, căn bệnh này có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều cơ quan ngoài khớp – đặc biệt là phổi. Một trong những biến chứng thường bị bỏ qua nhưng có thể đe dọa tính mạng chính là viêm khớp dạng thấp ở phổi. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện, khoa học và cập nhật nhất về biến chứng nguy hiểm này.
Tổng quan về viêm khớp dạng thấp và biến chứng phổi
Viêm khớp dạng thấp (RA) là bệnh lý tự miễn mạn tính, trong đó hệ miễn dịch tấn công nhầm vào các mô khỏe mạnh – chủ yếu là màng hoạt dịch quanh khớp. Tuy nhiên, bệnh không chỉ dừng lại ở hệ cơ xương khớp. Khoảng 10-30% bệnh nhân RA sẽ gặp các biến chứng ngoài khớp, trong đó tổn thương phổi là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong liên quan đến RA.
Theo nghiên cứu từ American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, nguy cơ tử vong do biến chứng phổi ở người bệnh RA tăng gấp 3 lần so với người không bị RA. Tình trạng này thường âm thầm, tiến triển chậm nhưng khi phát hiện thì đã ở giai đoạn nặng.
Các loại tổn thương phổi do viêm khớp dạng thấp
Tổn thương phổi ở người bị viêm khớp dạng thấp rất đa dạng, có thể ảnh hưởng đến màng phổi, nhu mô phổi, đường thở và mạch máu phổi. Dưới đây là các thể tổn thương phổ biến và đặc trưng nhất:
1. Viêm màng phổi
Đây là biến chứng phổi ngoài khớp thường gặp nhất ở bệnh nhân RA. Viêm màng phổi có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào của bệnh, với biểu hiện là:
- Đau ngực kiểu màng phổi: đau tăng khi hít sâu hoặc ho
- Khó thở, nhất là khi tràn dịch nhiều
- Sốt nhẹ, mệt mỏi kèm theo các triệu chứng viêm khớp
Chẩn đoán dựa vào siêu âm ngực, X-quang hoặc CT ngực. Dịch màng phổi thường là dịch tiết với nồng độ LDH và protein cao.
2. Bệnh phổi mô kẽ (Interstitial Lung Disease – ILD)
ILD là một trong những biến chứng phổi nguy hiểm nhất ở người bệnh RA, ảnh hưởng đến khoảng 5–10% bệnh nhân. Trong đó, hai dạng mô bệnh học thường gặp là:
- UIP (Usual Interstitial Pneumonia): thường tiến triển nhanh, tiên lượng xấu
- NSIP (Non-Specific Interstitial Pneumonia): tiến triển chậm hơn, đáp ứng tốt hơn với điều trị
Triệu chứng điển hình:
- Ho khan kéo dài
- Khó thở khi gắng sức, tiến triển đến khó thở khi nghỉ
- Nghe phổi có tiếng ran nổ cuối thì hít vào
Chẩn đoán chủ yếu dựa vào HRCT ngực (chụp cắt lớp độ phân giải cao) và hô hấp ký. Tỷ lệ sống sau 5 năm ở thể UIP chỉ khoảng 35-50%.
3. Viêm phế nang miễn dịch
Hiếm gặp hơn nhưng là thể nặng và tiến triển nhanh. Viêm phế nang miễn dịch thường xuất hiện ở bệnh nhân RA đang điều trị bằng methotrexate hoặc có biểu hiện tự miễn hoạt động mạnh. Triệu chứng bao gồm:
- Khó thở dữ dội, ho ra máu
- Suy hô hấp cấp
Chẩn đoán bằng CT ngực và nội soi phế quản lấy dịch rửa phế nang. Điều trị cần phối hợp corticoid liều cao và ức chế miễn dịch.
4. U dạng thấp phổi (Rheumatoid nodules)
Đây là tổn thương dạng u lành tính nhưng có thể gây biến chứng. Thường gặp ở nam giới hút thuốc, có RF cao. Các nốt này:
- Không triệu chứng, phát hiện tình cờ trên X-quang
- Có thể vỡ gây tràn khí màng phổi
- Dễ nhầm với ung thư phổi hoặc lao
5. Tăng áp động mạch phổi
Biến chứng này thường đi kèm với ILD và làm trầm trọng thêm tình trạng hô hấp. Dấu hiệu nhận biết:
- Khó thở nặng, đặc biệt khi nằm hoặc gắng sức
- Ngất khi gắng sức, phù chân, cổ nổi tĩnh mạch
Chẩn đoán bằng siêu âm tim, chụp cộng hưởng từ tim và thông tim phải. Điều trị thường phối hợp thuốc giãn mạch phổi và kiểm soát RA.
Triệu chứng cảnh báo tổn thương phổi ở người bị viêm khớp dạng thấp
Biến chứng phổi do viêm khớp dạng thấp thường diễn tiến âm thầm và dễ bị bỏ sót nếu người bệnh không chú ý đến các dấu hiệu ban đầu. Một số triệu chứng gợi ý tổn thương phổi bao gồm:
- Ho khan kéo dài không rõ nguyên nhân, không đáp ứng thuốc ho thông thường
- Khó thở khi gắng sức, leo cầu thang hoặc thậm chí khi nghỉ ngơi
- Đau ngực kiểu màng phổi – đau tăng khi ho, hít sâu
- Sốt nhẹ, mệt mỏi dai dẳng, không điển hình
- Nghe phổi có tiếng ran nổ ở đáy phổi hai bên
Nếu người bệnh RA có bất kỳ biểu hiện nào kể trên, đặc biệt là ho và khó thở tiến triển, cần đến bác sĩ chuyên khoa hô hấp để được đánh giá ngay lập tức.
Chẩn đoán tổn thương phổi do viêm khớp dạng thấp
Lâm sàng và hỏi bệnh
Bác sĩ sẽ khai thác các triệu chứng hô hấp, thời gian mắc RA, tiền sử dùng thuốc (như methotrexate, biologics), hút thuốc lá và mức độ hoạt động bệnh lý khớp. Thăm khám thực thể thường phát hiện tiếng ran nổ ở đáy phổi hoặc hội chứng màng phổi.
Cận lâm sàng
- X-quang ngực: phát hiện dịch màng phổi, u dạng thấp
- CT ngực liều thấp hoặc HRCT: đánh giá chi tiết mô kẽ phổi, xác định ILD
- Hô hấp ký và đo khuếch tán khí (DLCO): đánh giá chức năng hô hấp
- Xét nghiệm kháng thể tự miễn: RF, anti-CCP, ANA
- Siêu âm tim: đánh giá áp lực động mạch phổi
Trong một số trường hợp, cần nội soi phế quản hoặc sinh thiết phổi để chẩn đoán xác định.
Điều trị tổn thương phổi ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp
1. Điều trị nguyên nhân nền (RA)
Kiểm soát tốt RA là chìa khóa trong việc ngăn chặn tiến triển tổn thương phổi. Các thuốc DMARDs được sử dụng bao gồm:
- Methotrexate: hiệu quả cao nhưng có thể gây viêm phổi do thuốc
- Leflunomide, Sulfasalazine
- Biologics (như Anti-TNF, IL-6 inhibitor): hiệu quả cao trong RA tiến triển
Lựa chọn thuốc cần cá nhân hóa, cân nhắc giữa hiệu quả và nguy cơ tác dụng phụ trên phổi.
2. Điều trị tổn thương phổi cụ thể
- Corticosteroids: dùng liều cao trong đợt cấp viêm phổi mô kẽ hoặc viêm màng phổi
- Thuốc ức chế miễn dịch: cyclophosphamide, azathioprine, mycophenolate mofetil
- Oxy liệu pháp: cho bệnh nhân ILD hoặc tăng áp phổi có suy hô hấp
- Phục hồi chức năng hô hấp: giúp cải thiện khả năng vận động và chất lượng sống
Tiên lượng và theo dõi lâu dài
Tiên lượng của tổn thương phổi phụ thuộc vào thể lâm sàng, thời điểm phát hiện và khả năng đáp ứng điều trị. Những yếu tố tiên lượng xấu bao gồm:
- Thể UIP trên CT ngực
- Giảm mạnh DLCO
- Không đáp ứng với corticoid
Người bệnh RA nên được tầm soát phổi định kỳ mỗi 6–12 tháng, đặc biệt nếu có triệu chứng hô hấp hoặc tiền sử hút thuốc.
Câu chuyện có thật: Khi “viêm khớp” lại hủy hoại lá phổi
“Tôi được chẩn đoán viêm khớp dạng thấp cách đây 4 năm, nghĩ chỉ là đau khớp thông thường nên không chú ý. Gần đây tôi khó thở liên tục, phải nhập viện. Bác sĩ nói tôi bị xơ phổi do RA. Giá mà tôi biết điều này sớm hơn…”
— Chị H.A, 49 tuổi, Hà Nội
ThuVienBenh.com – Nơi bạn tìm thấy kiến thức y khoa chính xác và dễ hiểu
Tại ThuVienBenh.com, chúng tôi mang đến cho bạn những thông tin y khoa cập nhật, được trình bày dễ hiểu, giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe. Từ triệu chứng ban đầu đến hướng điều trị chuyên sâu – tất cả đều được tổng hợp từ các nguồn y học uy tín nhất.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm khớp dạng thấp ở phổi có chữa được không?
Không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách, bệnh có thể được kiểm soát, làm chậm tiến triển tổn thương phổi.
2. Những ai có nguy cơ cao bị biến chứng phổi do RA?
Người bệnh RA có RF hoặc anti-CCP dương tính cao, hút thuốc lá, mắc bệnh lâu năm hoặc từng dùng methotrexate có nguy cơ cao hơn.
3. Viêm khớp dạng thấp ở phổi có di truyền không?
RA có yếu tố di truyền, nhưng tổn thương phổi chủ yếu do cơ chế tự miễn và yếu tố môi trường như thuốc hoặc thuốc lá.
4. Có nên tiếp tục dùng methotrexate nếu đã có tổn thương phổi?
Việc tiếp tục methotrexate cần được cân nhắc kỹ giữa lợi và hại, tùy từng trường hợp cụ thể và luôn có sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Viêm khớp dạng thấp ở phổi