Tăng áp động mạch phổi (Pulmonary Hypertension – PH) là một trong những bệnh lý mạn tính nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tuần hoàn và hô hấp. Đây không chỉ là thách thức trong chẩn đoán sớm mà còn gây khó khăn trong điều trị do diễn tiến âm thầm và dễ bị nhầm lẫn với nhiều bệnh lý khác. Bài viết sau đây trên ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất bệnh, cách nhận biết và những phương pháp điều trị hiện đại hiện nay.
Mô tả tổng quan
Tăng áp động mạch phổi là tình trạng áp suất trong động mạch phổi cao hơn bình thường, gây ra gánh nặng lớn cho tim phải. Bệnh có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau và thường tiến triển theo thời gian nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Đặc biệt, nếu không kiểm soát, bệnh có thể dẫn đến suy tim phải, giảm chất lượng sống nghiêm trọng hoặc tử vong.
Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), tỷ lệ mắc tăng áp động mạch phổi nguyên phát rơi vào khoảng 15-50 người/triệu dân, chủ yếu ở độ tuổi trung niên, nữ giới chiếm đa số.
Tăng áp động mạch phổi là gì?
Định nghĩa y khoa
Tăng áp động mạch phổi là tình trạng huyết áp trong các động mạch phổi – mạch máu đưa máu từ tim đến phổi – tăng cao bất thường (trên 25 mmHg khi nghỉ hoặc trên 30 mmHg khi vận động, đo qua thông tim phải). Áp lực này khiến tim phải hoạt động mạnh hơn để bơm máu, lâu dần dẫn đến giãn và suy tim phải.
Phân loại theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
WHO phân loại tăng áp động mạch phổi thành 5 nhóm chính dựa trên nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh:
- Nhóm 1: Tăng áp động mạch phổi nguyên phát (Pulmonary Arterial Hypertension – PAH)
- Nhóm 2: Do bệnh tim trái (suy tim, bệnh van tim…)
- Nhóm 3: Do bệnh phổi mạn tính và thiếu oxy (COPD, xơ phổi, ngưng thở khi ngủ…)
- Nhóm 4: Do thuyên tắc huyết khối mạn tính ở phổi (CTEPH)
- Nhóm 5: Tăng áp động mạch phổi do cơ chế không rõ ràng hoặc hỗn hợp
Nguyên nhân gây tăng áp động mạch phổi
Các yếu tố nguy cơ thường gặp
Một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc bệnh bao gồm:
- Giới tính nữ (tỷ lệ mắc cao gấp 2-3 lần nam giới)
- Tiền sử gia đình có người mắc PAH
- Hút thuốc lá, tiếp xúc với môi trường ô nhiễm
- Thiếu oxy mạn tính (do COPD, ngủ ngáy, hen suyễn nặng)
Bệnh nền liên quan
Bệnh thường đi kèm với các tình trạng nền như:
- Suy tim trái, bệnh van tim
- Bệnh mô liên kết (lupus ban đỏ, xơ cứng bì)
- Xơ phổi, lao phổi, giãn phế quản
- Nhiễm HIV, xơ gan (hội chứng hepatopulmonary)
Yếu tố di truyền và môi trường
Khoảng 10-20% trường hợp PAH có liên quan đến đột biến gen BMPR2. Ngoài ra, sử dụng một số thuốc giảm cân, thuốc kích thích (methamphetamine) cũng đã được chứng minh là yếu tố nguy cơ cao.
Triệu chứng lâm sàng
Triệu chứng ban đầu
Triệu chứng ở giai đoạn đầu rất dễ bị bỏ qua vì thường không đặc hiệu. Bao gồm:
- Khó thở khi gắng sức (đi bộ, leo cầu thang)
- Mệt mỏi kéo dài
- Chóng mặt nhẹ, cảm giác hoa mắt
Triệu chứng khi bệnh tiến triển
Khi áp lực động mạch phổi tăng cao hơn và tim phải bắt đầu bị ảnh hưởng, các dấu hiệu trở nên rõ ràng hơn:
- Khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi
- Đau ngực, tức ngực
- Ngất xỉu đột ngột khi thay đổi tư thế hoặc vận động
- Phù chân, cổ trướng (biểu hiện của suy tim phải)
Dấu hiệu nguy hiểm cần đi khám ngay
Bệnh nhân cần được đưa đến cơ sở y tế ngay nếu có các biểu hiện:
- Ngất xỉu nhiều lần không rõ nguyên nhân
- Khó thở liên tục, kèm tím môi, tím đầu chi
- Nhịp tim không đều, đánh trống ngực kéo dài
Biến chứng nguy hiểm
Suy tim phải
Suy tim phải là biến chứng thường gặp nhất, do tim phải phải làm việc quá sức để đẩy máu qua phổi bị cản trở. Điều này khiến buồng tim giãn, giảm khả năng co bóp và máu ứ lại ở hệ tuần hoàn lớn, gây phù nề và cổ trướng.
Loạn nhịp tim
Hệ thống điện tim bị rối loạn khi tim phải giãn quá mức, dễ dẫn đến rung nhĩ, rung thất và nguy cơ đột tử tăng cao.
Đột tử do tim
Trong các trường hợp nặng không được kiểm soát, người bệnh có thể đột ngột ngất và tử vong do tim ngừng đập hoặc loạn nhịp kịch phát.
“Trước khi được chẩn đoán tăng áp động mạch phổi, tôi luôn cảm thấy khó thở mỗi khi leo cầu thang. Sau một đợt cấp cứu vì ngất xỉu, bác sĩ mới phát hiện tôi mắc căn bệnh này. Nhờ điều trị sớm, hiện tại tôi đã có thể sinh hoạt bình thường hơn rất nhiều.” — Chị H.T.L (57 tuổi, TP.HCM)
Chẩn đoán tăng áp động mạch phổi
Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc khai thác bệnh sử và thăm khám tổng quát. Một số dấu hiệu có thể gợi ý tăng áp phổi như: nhịp tim nhanh, tiếng thổi tâm thu ở van ba lá, tiếng T2 mạnh ở ổ van động mạch phổi. Tuy nhiên, các dấu hiệu này thường không rõ ràng ở giai đoạn đầu.
Xét nghiệm cận lâm sàng
Siêu âm tim
Là phương pháp chẩn đoán không xâm lấn đầu tiên và phổ biến nhất. Siêu âm giúp ước lượng áp lực động mạch phổi và đánh giá chức năng tim phải. Đây là phương tiện quan trọng trong tầm soát ban đầu.
Điện tâm đồ (ECG)
ECG có thể phát hiện dày thất phải, lệch trục phải hoặc loạn nhịp tim – những dấu hiệu gợi ý tăng áp phổi nặng.
Chụp CT ngực hoặc MRI tim
Giúp đánh giá giải phẫu tim phổi, phát hiện các bệnh lý nền như xơ phổi, tắc mạch phổi hoặc u trung thất gây chèn ép.
Thông tim phải
Đây là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định. Thủ thuật này giúp đo trực tiếp áp lực trong động mạch phổi và xác định mức độ nặng nhẹ của bệnh.
Phương pháp điều trị tăng áp động mạch phổi
Điều trị bằng thuốc
Nhóm thuốc giãn mạch
- Prostacyclin và dẫn xuất (Epoprostenol, Treprostinil)
- Chất đối kháng thụ thể endothelin (Bosentan, Ambrisentan)
- Chất ức chế PDE5 (Sildenafil, Tadalafil)
Nhóm thuốc này giúp giảm áp lực mạch phổi, cải thiện triệu chứng và tăng khả năng gắng sức cho bệnh nhân.
Thuốc chống đông
Áp dụng trong trường hợp có nguy cơ thuyên tắc huyết khối hoặc tăng đông, đặc biệt ở nhóm 4 (CTEPH).
Thuốc lợi tiểu
Giúp kiểm soát tình trạng ứ dịch, phù, giảm gánh nặng cho tim phải.
Can thiệp ngoại khoa
- Phẫu thuật tách nhĩ phải – trái: giảm áp tim phải trong trường hợp nặng
- Ghép phổi hoặc ghép tim-phổi: là lựa chọn cuối cùng cho bệnh nhân giai đoạn cuối không đáp ứng điều trị nội khoa
Liệu pháp oxy và phục hồi chức năng
Oxy liệu pháp rất cần thiết ở bệnh nhân thiếu oxy máu mạn tính. Kết hợp với tập luyện thể lực nhẹ nhàng, phục hồi chức năng hô hấp giúp nâng cao chất lượng cuộc sống.
Chế độ sinh hoạt và theo dõi
Chế độ ăn uống
Người bệnh nên duy trì chế độ ăn nhạt, ít muối để giảm phù. Tăng cường rau xanh, trái cây, hạn chế mỡ động vật và thức ăn nhanh.
Vận động thể lực hợp lý
Tập luyện hằng ngày với cường độ vừa phải như đi bộ, yoga, hít thở sâu giúp cải thiện tuần hoàn và hô hấp. Tránh vận động mạnh làm tăng áp lực tim.
Tuân thủ điều trị và tái khám định kỳ
Bệnh nhân cần dùng thuốc đúng chỉ định, không tự ý ngưng thuốc. Theo dõi huyết áp, nhịp tim, tình trạng khó thở. Tái khám đúng hẹn để điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời.
Tiên lượng bệnh và cuộc sống với tăng áp phổi
Tiên lượng theo giai đoạn
Tiên lượng bệnh phụ thuộc vào mức độ tăng áp lực phổi, chức năng tim phải và đáp ứng điều trị. Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng, nhiều bệnh nhân có thể sống ổn định từ 5-10 năm hoặc lâu hơn.
Các yếu tố ảnh hưởng đến tiên lượng
- Chẩn đoán trễ, khi đã có suy tim phải
- Không tuân thủ điều trị
- Nguyên nhân phức tạp, phối hợp nhiều yếu tố
ThuVienBenh.com – Nơi cung cấp kiến thức y khoa đáng tin cậy
ThuVienBenh.com – Nơi bạn có thể tìm thấy mọi thông tin y khoa cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, tất cả đều được cập nhật chính xác và dễ hiểu, được biên soạn bởi đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Tăng áp động mạch phổi có chữa khỏi được không?
Hiện tại bệnh chưa thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát tốt bằng thuốc và các phương pháp hỗ trợ. Phát hiện sớm và điều trị đúng giúp kéo dài tuổi thọ và nâng cao chất lượng sống.
Người trẻ có nguy cơ mắc tăng áp phổi không?
Có. Mặc dù bệnh thường gặp ở người trung niên hoặc lớn tuổi, nhưng những người trẻ bị rối loạn tự miễn, bệnh tim bẩm sinh, hoặc di truyền gen bất thường cũng có nguy cơ cao.
Có nên tập thể dục khi bị tăng áp phổi?
Có, nhưng phải theo hướng dẫn của bác sĩ. Vận động nhẹ nhàng, phù hợp giúp cải thiện tuần hoàn và hạn chế biến chứng tim mạch.
Chế độ ăn nào phù hợp cho người bị tăng áp phổi?
Nên ăn ít muối, hạn chế chất béo bão hòa, bổ sung thực phẩm giàu kali, magie và chất chống oxy hóa. Tránh đồ uống có cồn và caffein quá mức.
Thông tim phải có nguy hiểm không?
Thông tim phải là kỹ thuật xâm lấn nhưng được thực hiện trong điều kiện vô trùng, bởi chuyên gia có kinh nghiệm. Tỷ lệ biến chứng thấp nếu làm tại bệnh viện uy tín.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Tăng áp động mạch phổi