Giữa đêm khuya, bạn chợt tỉnh giấc vì một cơn ho kéo dài, cảm giác ngực bị đè nặng, khó thở và thở khò khè rõ rệt. Nếu tình trạng này lặp đi lặp lại, bạn có thể đang gặp phải hen suyễn về đêm – một dạng đặc biệt của hen phế quản thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các vấn đề hô hấp khác. Theo thống kê từ Global Initiative for Asthma (GINA), có đến 75% bệnh nhân hen suyễn gặp triệu chứng nặng hơn vào ban đêm.
Hiểu rõ cơ chế, triệu chứng và cách kiểm soát hen về đêm là chìa khóa để bạn có được giấc ngủ trọn vẹn và bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Hen về đêm là gì?
Định nghĩa hen suyễn về đêm
Hen về đêm (hay còn gọi là hen suyễn ban đêm) là tình trạng các triệu chứng của bệnh hen – như ho, khó thở, tức ngực, thở khò khè – xảy ra hoặc trầm trọng hơn vào ban đêm, đặc biệt trong khoảng từ 1h đến 4h sáng. Đây không phải là một bệnh riêng biệt, mà là một biểu hiện lâm sàng cho thấy hen đang ở mức độ không được kiểm soát tốt.
Phân biệt hen về đêm với các vấn đề hô hấp khác
Không ít người nhầm lẫn hen về đêm với các bệnh như viêm mũi dị ứng, trào ngược dạ dày thực quản hay ngưng thở khi ngủ. Điểm khác biệt quan trọng là:
- Hen về đêm: ho khan, thở khò khè, thường cải thiện khi sử dụng thuốc giãn phế quản.
- Viêm mũi dị ứng: ngạt mũi, chảy nước mũi nhiều vào ban đêm.
- Trào ngược: có cảm giác nóng rát vùng ngực, chua miệng.
Vì sao hen suyễn thường nặng lên vào ban đêm?
Ảnh hưởng của đồng hồ sinh học và hormone
Các nghiên cứu cho thấy, vào ban đêm, nồng độ hormone cortisol (chống viêm tự nhiên của cơ thể) giảm xuống mức thấp nhất. Đồng thời, tình trạng viêm đường hô hấp do hen lại có xu hướng tăng lên, khiến cơn hen dễ khởi phát hơn.
Yếu tố môi trường khi ngủ (dị ứng, nhiệt độ, bụi…)
Không gian phòng ngủ là nơi dễ tồn tại nhiều dị nguyên gây hen như mạt bụi, lông thú cưng, phấn hoa, nấm mốc. Đặc biệt:
- Nhiệt độ ban đêm thường thấp hơn, gây co thắt đường thở.
- Không khí ít lưu thông trong phòng kín, tích tụ bụi và vi khuẩn.
- Gối, chăn lâu ngày không giặt chứa mạt bụi là “thủ phạm” phổ biến gây hen nặng vào đêm.
Vị trí nằm và tác động đến phổi
Khi nằm ngủ, chất nhầy trong đường hô hấp dễ ứ đọng, làm cản trở luồng khí đi qua. Đồng thời, tư thế nằm ngửa khiến áp lực lên phổi tăng, gây khó khăn trong việc hít thở, đặc biệt ở người có đường thở đã bị viêm do hen.
Triệu chứng đặc trưng của hen về đêm
Ho khan kéo dài vào ban đêm
Đây là triệu chứng phổ biến nhất. Ho xuất hiện nhiều sau nửa đêm, khiến người bệnh mất ngủ, mệt mỏi vào ban ngày. Nhiều người lầm tưởng là do viêm họng mãn tính hoặc thời tiết lạnh.
Khó thở, thở khò khè khi nằm
Khi đường thở bị co thắt và tiết nhiều dịch nhầy, luồng khí không thể lưu thông bình thường dẫn đến tiếng thở rít (khò khè) – dấu hiệu điển hình của hen phế quản. Tình trạng này có thể khiến bệnh nhân tỉnh dậy trong sợ hãi và hoảng loạn.
Mệt mỏi, mất ngủ, suy giảm chất lượng giấc ngủ
Cơn hen về đêm không chỉ khiến người bệnh phải thức giấc mà còn làm giấc ngủ chập chờn, không sâu. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến trí nhớ, tinh thần và hiệu suất làm việc vào ngày hôm sau.
Đối tượng dễ bị hen về đêm
Trẻ em
Trẻ nhỏ có đường thở hẹp và phản ứng viêm mạnh hơn người lớn, vì vậy dễ bị khởi phát hen vào ban đêm, đặc biệt khi tiếp xúc với dị nguyên như bụi mạt, lông thú cưng hoặc viêm đường hô hấp trên.
Người lớn tuổi
Hệ miễn dịch suy giảm cùng với các bệnh lý đi kèm như tim mạch, tăng huyết áp, thoái hóa phổi… khiến người lớn tuổi dễ bị hen nặng hơn, đặc biệt về đêm khi cơ thể ít hoạt động và chức năng hô hấp giảm.
Người có tiền sử hen hoặc dị ứng
Bệnh nhân đã có hen phế quản hoặc dị ứng trước đó sẽ có nguy cơ cao bị cơn hen về đêm nếu không điều trị đúng cách, ngưng thuốc sớm hoặc tiếp xúc với các yếu tố khởi phát.
Biến chứng nếu không kiểm soát hen ban đêm
Ngưng thở khi ngủ
Hen suyễn làm hẹp đường thở, khi kết hợp với chứng ngưng thở khi ngủ (OSA) có thể gây ra hiện tượng thiếu oxy kéo dài vào ban đêm, nguy hiểm đến tính mạng.
Hen cấp tính nặng
Không được điều trị kịp thời, cơn hen ban đêm có thể tiến triển thành hen cấp tính nguy hiểm, phải nhập viện cấp cứu, thậm chí suy hô hấp nếu không có thiết bị hỗ trợ thở.
Suy hô hấp và ảnh hưởng đến tim mạch
Thiếu oxy kéo dài khiến tim phải hoạt động nhiều hơn, lâu dài có thể dẫn đến suy tim phải, tăng áp lực động mạch phổi và tổn thương hệ thống mạch máu.
Chẩn đoán hen về đêm như thế nào?
Khám lâm sàng và hỏi bệnh
Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về tiền sử hen suyễn, các triệu chứng xuất hiện vào ban đêm như ho, thở khò khè, khó ngủ… Việc mô tả rõ thời điểm và mức độ nặng của các cơn ho có thể giúp định hướng chính xác hơn đến hen về đêm.
Đo chức năng hô hấp
Phép đo spirometry (đo thông khí phổi) giúp đánh giá khả năng lưu thông khí trong phổi. Thử nghiệm này thường được thực hiện vào buổi sáng và buổi tối để so sánh sự biến thiên chức năng phổi. Mức chênh lệch lớn cho thấy khả năng hen không được kiểm soát, đặc biệt vào ban đêm.
Theo dõi triệu chứng vào ban đêm
Người bệnh có thể được yêu cầu ghi nhật ký triệu chứng về đêm hoặc đeo thiết bị đo SpO₂ khi ngủ để theo dõi lượng oxy trong máu. Sự tụt oxy hoặc cơn ho kéo dài vào thời điểm 1–4 giờ sáng là bằng chứng gián tiếp cho hen ban đêm.
Cách kiểm soát và điều trị hen về đêm
Điều chỉnh lối sống và thói quen sinh hoạt
- Giữ phòng ngủ sạch sẽ, thông thoáng, tránh bụi, nấm mốc, lông thú cưng.
- Không hút thuốc, hạn chế rượu bia, tránh tiếp xúc với hóa chất, nước hoa, thuốc xịt phòng.
- Vệ sinh giường ngủ thường xuyên, giặt chăn ga bằng nước nóng định kỳ mỗi tuần.
Dùng thuốc kiểm soát hen theo chỉ định
Hen về đêm cần được kiểm soát bằng các nhóm thuốc:
- Thuốc duy trì: corticosteroid dạng hít (ICS), thuốc giãn phế quản tác dụng dài (LABA).
- Thuốc cắt cơn: thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh (SABA), dùng khi lên cơn.
Lưu ý: không được tự ý ngưng thuốc khi triệu chứng giảm, cần tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa hô hấp.
Sử dụng máy khí dung và máy xông
Đối với người bệnh nặng hoặc trẻ em, sử dụng máy xông khí dung giúp thuốc đến trực tiếp đường thở, giảm nhanh triệu chứng. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp hỗ trợ, không thay thế điều trị nền.
Các biện pháp phòng ngừa cơn hen về đêm
Vệ sinh chăn gối, phòng ngủ sạch sẽ
Giữ nơi ngủ sạch bụi, tránh ẩm thấp là ưu tiên hàng đầu. Dùng gối và nệm chống mạt bụi, thường xuyên phơi dưới nắng sẽ giúp hạn chế dị nguyên gây hen.
Tránh dị nguyên (bụi, phấn hoa, lông thú…)
Không nuôi thú cưng trong phòng ngủ. Hạn chế mở cửa sổ khi mùa phấn hoa hoặc ô nhiễm không khí tăng cao. Lắp máy lọc không khí là lựa chọn hữu ích.
Kiểm soát các bệnh đi kèm như viêm mũi dị ứng
Hen thường đi kèm với viêm mũi dị ứng, nếu không điều trị song song, sẽ làm nặng hơn triệu chứng về đêm. Bác sĩ có thể phối hợp thuốc xịt mũi, rửa mũi bằng nước muối sinh lý hàng ngày.
Thay đổi nhỏ giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ
Gối cao đầu khi ngủ
Nâng cao đầu khi ngủ giúp giảm áp lực lên phổi và hạn chế ứ đọng chất nhầy trong đường thở, cải thiện hô hấp.
Giữ nhiệt độ phòng ổn định
Không để phòng quá lạnh hoặc quá nóng. Nhiệt độ lý tưởng từ 26–28 độ C, tránh luồng gió lạnh trực tiếp vào mặt khi ngủ.
Không ăn quá no hoặc dùng chất kích thích trước khi ngủ
Ăn sát giờ ngủ, uống cà phê, bia rượu có thể làm tăng nguy cơ trào ngược – yếu tố khiến cơn hen xuất hiện hoặc nặng thêm vào ban đêm.
Khi nào cần đến gặp bác sĩ?
Cơn hen kéo dài, không đáp ứng thuốc
Nếu đã dùng thuốc cắt cơn nhưng triệu chứng không cải thiện trong vòng 15–20 phút, bạn cần đến cơ sở y tế gần nhất.
Hen xuất hiện liên tục mỗi đêm
Tình trạng này cho thấy bệnh hen chưa được kiểm soát tốt. Cần tái khám để điều chỉnh phác đồ điều trị.
Có biểu hiện suy hô hấp
Biểu hiện như tím môi, thở rút lõm ngực, không thể nói hết câu là dấu hiệu nguy hiểm, cần cấp cứu khẩn cấp.
Câu chuyện thực tế: Cơn hen đêm suýt lấy mạng
Chia sẻ từ bệnh nhân nữ 40 tuổi ở TP.HCM
“Tôi từng nghĩ chỉ là ho do cảm lạnh. Nhưng một đêm, tôi thức dậy với cảm giác nghẹt thở, ho không ngừng, không thể thở nổi. Gia đình đưa tôi đi cấp cứu ngay trong đêm và được chẩn đoán hen suyễn không kiểm soát.”
Đã từng chủ quan với triệu chứng ho về đêm
Người bệnh kể lại đã có triệu chứng ho kéo dài mỗi đêm hơn 1 năm nhưng không điều trị, chỉ uống thuốc ho thông thường. Cô không ngờ rằng đây chính là dấu hiệu sớm của hen về đêm.
Sau điều trị đúng cách, giấc ngủ đã trở lại bình thường
Hiện tại, nhờ theo đúng phác đồ kiểm soát hen, tránh dị nguyên và vệ sinh chăn gối kỹ lưỡng, chị đã ngủ ngon mỗi đêm và không còn lo lắng về cơn hen lúc nửa đêm.
Tổng kết
Hen về đêm là cảnh báo không thể bỏ qua
Các triệu chứng hen ban đêm không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe nghiêm trọng. Cần sớm nhận biết và xử trí đúng cách.
Phối hợp điều trị – kiểm soát – phòng ngừa
Sự phối hợp giữa thuốc, thay đổi môi trường sống và kiểm soát các yếu tố nguy cơ là chìa khóa để sống khỏe với hen.
Giấc ngủ ngon là bước đầu tiên để sống khỏe với hen
Giấc ngủ đủ và sâu giúp tái tạo năng lượng, giảm nguy cơ tái phát và tăng chất lượng sống cho người bệnh hen.
FAQ – Câu hỏi thường gặp
1. Ho về đêm có phải là dấu hiệu hen?
Có thể. Nếu ho kéo dài, khô, đi kèm khó thở và xảy ra nhiều về đêm, bạn nên đi khám để kiểm tra nguy cơ hen suyễn ban đêm.
2. Có cần dùng thuốc hen mỗi ngày không?
Đối với hen mạn tính, đặc biệt có biểu hiện về đêm, việc dùng thuốc duy trì hằng ngày theo chỉ định là cần thiết để kiểm soát bệnh.
3. Trẻ bị hen về đêm có chữa khỏi được không?
Trẻ có thể kiểm soát tốt hen nếu được điều trị sớm, tránh dị nguyên và tuân thủ theo dõi định kỳ. Một số trẻ có thể hết triệu chứng khi lớn lên.
4. Người lớn tuổi bị hen có nguy hiểm hơn không?
Có. Người lớn tuổi dễ bị biến chứng tim mạch và suy hô hấp nếu hen không được điều trị kịp thời, đặc biệt vào ban đêm.
5. Có nên sử dụng máy lọc không khí trong phòng ngủ?
Có. Máy lọc không khí giúp giảm bụi mịn, mạt bụi và các tác nhân gây dị ứng trong không khí – nguyên nhân phổ biến gây khởi phát hen vào ban đêm.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.
Hen về đêm