Lichen phẳng là một bệnh da liễu mãn tính với biểu hiện đặc trưng là những mảng da màu tím, phẳng, có ánh ngọc trai, gây ngứa rát khó chịu. Dù không phải bệnh truyền nhiễm, nhưng nếu không được điều trị kịp thời, lichen phẳng có thể kéo dài nhiều năm, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống và ngoại hình của người bệnh.
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về lichen phẳng – từ triệu chứng, nguyên nhân đến phương pháp điều trị và chăm sóc hiệu quả. Được biên soạn bởi đội ngũ biên tập y khoa giàu kinh nghiệm, đảm bảo tính chính xác và cập nhật nhất theo chuẩn E-E-A-T (Experience – Expertise – Authoritativeness – Trustworthiness).
Lichen phẳng là gì?
Lichen phẳng (Lichen Planus) là một bệnh viêm da tự miễn, trong đó hệ miễn dịch của cơ thể nhầm lẫn và tấn công các tế bào da hoặc niêm mạc khỏe mạnh. Bệnh có thể ảnh hưởng đến da, niêm mạc miệng, cơ quan sinh dục, móng và da đầu.
Phân loại lichen phẳng
- Lichen phẳng ở da: phổ biến nhất, thường xuất hiện ở cổ tay, cẳng chân, bụng dưới.
- Lichen phẳng miệng: tổn thương trắng dạng lưới hoặc loét, thường gây đau rát khi ăn uống.
- Lichen phẳng sinh dục: thường bị nhầm với các bệnh lây truyền qua đường tình dục.
- Lichen phẳng ở móng: gây móng giòn, gãy hoặc rụng móng.
- Lichen phẳng nang lông: ảnh hưởng da đầu, có thể gây rụng tóc vĩnh viễn nếu không điều trị sớm.
Ai dễ mắc bệnh?
- Người trung niên từ 30–60 tuổi, đặc biệt là nữ giới.
- Người có bệnh tự miễn khác như lupus ban đỏ, viêm gan C.
- Người đang dùng thuốc huyết áp, thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs).
- Người bị stress kéo dài, lo âu, mất ngủ.
Triệu chứng của lichen phẳng
Triệu chứng lichen phẳng rất đặc trưng và có thể dễ nhận biết nếu quan sát kỹ:
1. Trên da
- Mảng da phẳng, màu tím sẫm hoặc đỏ tím, có ánh ngọc trai.
- Thường đối xứng, mọc ở cổ tay, mắt cá chân, lưng, bụng.
- Ngứa nhiều, đặc biệt vào ban đêm hoặc khi đổ mồ hôi.
- Để lại vết thâm hoặc sẹo khi lành.
2. Trong miệng
- Đường trắng dạng lưới hoặc mảng trắng trên niêm mạc má, lợi, lưỡi.
- Cảm giác nóng rát khi ăn cay, nóng hoặc uống rượu.
- Dễ bị chẩn đoán nhầm với nấm miệng hoặc nhiệt miệng thông thường.
3. Ở cơ quan sinh dục
- Xuất hiện tổn thương đỏ, trắng hoặc loét đau ở âm hộ, dương vật hoặc hậu môn.
- Gây đau khi quan hệ tình dục.
4. Ở móng tay, móng chân
- Móng bị mỏng, giòn, có đường rãnh dọc hoặc mất móng hoàn toàn.
5. Ở da đầu
- Lichen phẳng dạng nang lông (Lichen planopilaris) có thể gây rụng tóc vĩnh viễn.
Nguyên nhân gây ra lichen phẳng
Cho đến nay, nguyên nhân chính xác của lichen phẳng vẫn chưa được xác định rõ, nhưng các nghiên cứu cho thấy bệnh liên quan chặt chẽ đến cơ chế rối loạn miễn dịch.
Các yếu tố nguy cơ chính
- Rối loạn miễn dịch: Cơ thể tự sinh ra kháng thể tấn công vào các tế bào da khỏe mạnh.
- Nhiễm virus viêm gan C: Theo nghiên cứu của WHO, có đến 30–50% người bị lichen phẳng miệng đồng nhiễm HCV.
- Thuốc tây: Một số thuốc như beta-blockers, thuốc trị tăng huyết áp, NSAIDs, thuốc trị sốt rét có thể kích hoạt lichen phẳng.
- Dị ứng vật liệu nha khoa: Dị ứng với amalgame (kim loại trám răng) có thể gây lichen phẳng miệng.
- Stress tâm lý: Làm suy giảm miễn dịch, từ đó kích hoạt phản ứng viêm tự miễn.
“Tỷ lệ mắc lichen phẳng ở bệnh nhân viêm gan C cao gấp 5–10 lần so với người bình thường” – Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Lichen phẳng có lây không? Có nguy hiểm không?
1. Lichen phẳng có lây không?
Không. Lichen phẳng không phải bệnh truyền nhiễm, không lây từ người này sang người khác qua tiếp xúc thông thường, ăn uống hay quan hệ tình dục.
2. Bệnh có nguy hiểm không?
- Ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống: Ngứa, đau rát, mất thẩm mỹ, giảm tự tin.
- Dễ tái phát và kéo dài: Bệnh có thể kéo dài vài tháng đến vài năm, thậm chí trở thành mãn tính.
- Biến chứng nghiêm trọng: Lichen phẳng miệng nếu không được kiểm soát có thể chuyển thành ung thư biểu mô niêm mạc (dù hiếm gặp).
Vì vậy, dù không phải bệnh nguy hiểm tính mạng, lichen phẳng cần được phát hiện sớm và điều trị đúng cách để ngăn ngừa biến chứng lâu dài.
Chẩn đoán lichen phẳng như thế nào?
Việc chẩn đoán chính xác lichen phẳng rất quan trọng để điều trị đúng hướng, đồng thời loại trừ các bệnh lý khác có biểu hiện tương tự như vảy nến, lupus ban đỏ, giang mai…
1. Khám lâm sàng
- Bác sĩ sẽ quan sát đặc điểm tổn thương da hoặc niêm mạc.
- Kiểm tra vị trí, màu sắc, hình dạng và triệu chứng đi kèm như ngứa, đau.
2. Sinh thiết da
Đây là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán lichen phẳng. Một mẫu mô nhỏ sẽ được lấy từ vùng tổn thương và phân tích dưới kính hiển vi.
3. Xét nghiệm hỗ trợ
- Huyết thanh học: Kiểm tra virus viêm gan C, bệnh giang mai hoặc lupus.
- Test dị ứng: Với các trường hợp nghi ngờ dị ứng vật liệu trám răng gây lichen phẳng miệng.
Điều trị lichen phẳng
Hiện chưa có thuốc điều trị khỏi hoàn toàn lichen phẳng, nhưng nhiều phương pháp giúp kiểm soát triệu chứng hiệu quả, giảm nguy cơ tái phát.
1. Điều trị bằng thuốc
Thuốc bôi tại chỗ
- Corticoid bôi: Giảm viêm và ngứa, được sử dụng phổ biến nhất.
- Thuốc ức chế miễn dịch tại chỗ: Tacrolimus, pimecrolimus – thích hợp cho vùng da mỏng, vùng miệng và sinh dục.
Thuốc uống
- Corticoid toàn thân: Dùng khi tổn thương lan rộng hoặc không đáp ứng với điều trị tại chỗ.
- Kháng histamin: Giúp giảm ngứa hiệu quả.
- Thuốc ức chế miễn dịch: Cyclosporin, methotrexate… dùng trong trường hợp nặng, có theo dõi sát sao.
2. Các phương pháp hỗ trợ
- Quang trị liệu: PUVA hoặc UVB giúp cải thiện triệu chứng nhanh.
- Điều trị tâm lý: Giảm stress, cải thiện chất lượng giấc ngủ.
- Súc miệng chuyên biệt: Với lichen phẳng miệng, cần nước súc có thành phần kháng viêm.
Bác sĩ Da liễu Trần Hoàng Long (BV Da Liễu TP.HCM): “90% bệnh nhân lichen phẳng đáp ứng tốt với corticoid bôi, đặc biệt nếu được chẩn đoán sớm.”
Chăm sóc da khi bị lichen phẳng
Chăm sóc đúng cách giúp giảm triệu chứng, tăng hiệu quả điều trị và hạn chế tái phát.
- Giữ da sạch và dưỡng ẩm đều đặn để phục hồi hàng rào bảo vệ da.
- Tránh cào gãi vì dễ gây trầy xước, nhiễm trùng và sẹo thâm.
- Tránh hóa chất, mỹ phẩm mạnh lên vùng tổn thương.
- Giảm stress, tập yoga hoặc thiền giúp ổn định miễn dịch.
- Chế độ ăn uống lành mạnh: tăng rau xanh, omega-3, kiêng bia rượu và thực phẩm kích ứng.
Phân biệt lichen phẳng với các bệnh khác
| Bệnh | Đặc điểm tổn thương | Khác biệt chính |
|---|---|---|
| Vảy nến | Mảng đỏ, có vảy trắng dày | Không có màu tím và không ngứa dữ dội như lichen phẳng |
| Lupus ban đỏ | Ban đỏ hình cánh bướm ở mặt | Liên quan đến tổn thương nội tạng, có kháng thể ANA dương tính |
| Giang mai | Ban dạng đồng xu, không ngứa | Có tiền sử quan hệ nguy cơ và xét nghiệm huyết thanh dương tính |
| Nấm da | Vòng tròn đỏ, ranh giới rõ, ngứa | Chẩn đoán bằng soi tươi và nuôi cấy vi nấm |
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Hãy đến gặp bác sĩ da liễu nếu bạn có những dấu hiệu sau:
- Tổn thương da lan rộng, ngứa không kiểm soát được.
- Đau rát miệng kéo dài hơn 2 tuần.
- Móng tay, móng chân bị gãy rụng bất thường.
- Có biểu hiện toàn thân như sốt, mệt mỏi, sụt cân.
Lichen phẳng có chữa khỏi không?
Hiện tại chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn lichen phẳng, nhưng có thể kiểm soát tốt nếu:
- Điều trị sớm, đúng phương pháp theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Tuân thủ điều trị lâu dài, không tự ý ngưng thuốc.
- Thay đổi lối sống, giảm yếu tố kích thích như stress, dị ứng, thuốc.
Một số người có thể khỏi hoàn toàn sau vài năm và không tái phát, nhưng cũng có những trường hợp kéo dài và cần theo dõi thường xuyên.
Kết luận
Lichen phẳng là một bệnh da liễu mạn tính do rối loạn miễn dịch, biểu hiện bằng tổn thương da hoặc niêm mạc gây ngứa, đau và ảnh hưởng tâm lý. Mặc dù không nguy hiểm tính mạng, nhưng nếu không điều trị đúng, bệnh có thể tái phát, để lại sẹo, thậm chí dẫn đến biến chứng nghiêm trọng.
Việc hiểu rõ triệu chứng, nguyên nhân và phương pháp điều trị sẽ giúp người bệnh kiểm soát bệnh hiệu quả và cải thiện chất lượng cuộc sống. Đừng ngần ngại thăm khám bác sĩ chuyên khoa khi có dấu hiệu nghi ngờ.
Bạn cần tư vấn điều trị lichen phẳng?
Hãy đặt lịch khám da liễu tại cơ sở y tế uy tín hoặc truy cập ThuVienBenh.com để được tư vấn chuyên sâu bởi đội ngũ bác sĩ hàng đầu.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Lichen phẳng có phải ung thư không?
Không. Lichen phẳng không phải là ung thư. Tuy nhiên, lichen phẳng miệng mạn tính có thể tăng nguy cơ ung thư biểu mô nếu kéo dài không điều trị.
2. Bị lichen phẳng có nên dùng mỹ phẩm không?
Nên hạn chế tối đa việc dùng mỹ phẩm trên vùng da tổn thương, đặc biệt là các sản phẩm chứa hương liệu, cồn hoặc chất tẩy mạnh.
3. Bệnh có tự khỏi không?
Có thể. Khoảng 20–40% trường hợp có thể tự lui bệnh sau vài năm mà không cần điều trị tích cực, tuy nhiên bệnh dễ tái phát.
4. Lichen phẳng có ảnh hưởng đến khả năng sinh sản không?
Không. Lichen phẳng không ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, nhưng nếu xuất hiện ở vùng sinh dục, có thể gây đau rát khi quan hệ.
5. Lichen phẳng có phải kiêng ăn gì không?
Nên kiêng các thực phẩm gây kích ứng như cay, nóng, rượu bia, và đồ ăn chứa chất bảo quản. Nên ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi và uống đủ nước.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.