Vảy nến thể mảng là dạng phổ biến nhất của bệnh vảy nến – một bệnh lý viêm da mãn tính không lây, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Không chỉ gây khó chịu về mặt thể chất, vảy nến thể mảng còn tác động lớn đến tâm lý và chất lượng cuộc sống người bệnh. Việc hiểu rõ nguyên nhân, biểu hiện và cách kiểm soát bệnh sẽ giúp người bệnh chủ động hơn trong quá trình điều trị và phòng ngừa.
Vảy nến thể mảng là gì?
Định nghĩa y khoa
Vảy nến thể mảng (Plaque Psoriasis) là một bệnh da liễu mạn tính, đặc trưng bởi các mảng da đỏ, dày, có vảy trắng bạc và giới hạn rõ với vùng da xung quanh. Các tổn thương này thường xuất hiện ở vùng khuỷu tay, đầu gối, da đầu, lưng và có xu hướng tái phát theo đợt.
Bệnh khởi phát khi hệ miễn dịch hoạt động quá mức, khiến chu kỳ tái tạo tế bào da tăng tốc gấp 10 lần bình thường, từ đó hình thành các mảng dày, bong tróc vảy.
Phân biệt với các thể vảy nến khác
Vảy nến thể mảng chiếm đến 80–90% các ca mắc vảy nến. So với các thể khác như vảy nến thể giọt, thể mủ, thể đảo ngược hay thể hồng ban tróc vảy, thể mảng dễ nhận biết hơn nhờ vào:
- Mảng da đỏ, vảy trắng bạc rõ rệt
- Diện tích tổn thương lớn và dễ lan rộng
- Xuất hiện đối xứng ở hai bên cơ thể
Khác với thể giọt thường gặp ở trẻ em sau nhiễm trùng hô hấp hay thể mủ có mụn nước, thể mảng tiến triển chậm nhưng dai dẳng và dễ tái phát nhiều lần nếu không được kiểm soát tốt.
Triệu chứng thường gặp của vảy nến thể mảng
Biểu hiện trên da
Các triệu chứng điển hình bao gồm:
- Mảng da màu đỏ, dày, có ranh giới rõ ràng
- Phủ lên là lớp vảy trắng bạc dễ bong tróc
- Da khô, nứt nẻ, đôi khi rướm máu
- Ngứa ngáy hoặc cảm giác rát, đau nhức
Mức độ lan rộng và vị trí thường gặp
Vị trí phổ biến của vảy nến thể mảng bao gồm:
- Khuỷu tay, đầu gối
- Da đầu (trong trường hợp nặng có thể lan ra trán, gáy, tai)
- Vùng lưng dưới
- Gót chân hoặc móng tay/móng chân
Một số trường hợp tổn thương lan rộng toàn thân (gọi là vảy nến toàn thể) – cần nhập viện điều trị để tránh biến chứng nặng.
Ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày
Không chỉ gây khó chịu thể chất, vảy nến thể mảng còn ảnh hưởng đến chất lượng sống do:
- Người bệnh mặc cảm, tự ti vì ngoại hình
- Tránh né tiếp xúc xã hội do sợ người khác kỳ thị
- Mất ngủ vì ngứa ngáy kéo dài
- Giảm hiệu suất làm việc, học tập
Thống kê từ International Federation of Psoriasis Associations cho thấy, hơn 40% người bị vảy nến thể mảng từng trải qua các giai đoạn trầm cảm, lo âu kéo dài.
Nguyên nhân gây bệnh vảy nến thể mảng
Yếu tố di truyền
Có đến 30–50% người mắc vảy nến có người thân từng bị bệnh. Một số gen liên quan đến hệ miễn dịch, như HLA-Cw6, có vai trò quan trọng trong cơ chế hình thành vảy nến thể mảng.
Rối loạn miễn dịch
Vảy nến được xem là bệnh lý tự miễn – tức hệ miễn dịch tấn công nhầm vào tế bào biểu bì, khiến chu kỳ tái tạo da bị rối loạn. Tế bào da chưa kịp trưởng thành đã bị đẩy lên bề mặt da, gây bong tróc và hình thành mảng vảy đặc trưng.
Yếu tố môi trường và lối sống
Các yếu tố dưới đây được xem là tác nhân khởi phát hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng vảy nến thể mảng:
- Căng thẳng tâm lý kéo dài
- Nhiễm trùng (viêm họng, viêm tai giữa)
- Chấn thương da (cào xước, bỏng…)
- Rượu bia, thuốc lá
- Sử dụng một số thuốc: corticoid, beta-blockers, lithium…
Như vậy, vảy nến thể mảng không đơn thuần chỉ là bệnh ngoài da mà còn có liên quan mật thiết đến hệ miễn dịch, yếu tố di truyền và môi trường sống. Hiểu rõ nguyên nhân giúp người bệnh chủ động hơn trong phòng ngừa và điều trị.
Vảy nến thể mảng có lây không?
Giải thích từ cơ sở khoa học
Một trong những quan niệm sai lầm phổ biến là vảy nến thể mảng có thể lây qua tiếp xúc. Tuy nhiên, y học đã khẳng định đây là bệnh không lây. Nguyên nhân chính gây bệnh là do rối loạn hệ miễn dịch và yếu tố di truyền, hoàn toàn không phải do vi khuẩn hay virus.
Do đó, người bệnh vảy nến thể mảng không thể lây truyền bệnh qua:
- Bắt tay, ôm, sử dụng chung đồ dùng cá nhân
- Tiếp xúc trực tiếp với vùng da tổn thương
- Không khí hay đường hô hấp
Quan niệm sai lầm trong xã hội
Vì tổn thương da có biểu hiện rõ rệt và dễ thấy, nhiều người xung quanh thường có phản ứng né tránh hoặc kỳ thị, làm tăng gánh nặng tâm lý cho người bệnh. Điều này gây ra tình trạng cách ly xã hội, trầm cảm hoặc tự cô lập ở nhiều bệnh nhân vảy nến.
Việc nâng cao nhận thức cộng đồng là rất quan trọng nhằm xây dựng môi trường sống thấu hiểu và hỗ trợ cho người bệnh.
Biến chứng có thể gặp nếu không điều trị đúng
Nhiễm trùng da
Vùng da tổn thương dễ bị nứt nẻ, chảy máu tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập gây viêm mô tế bào hoặc áp-xe. Người bệnh có thể cảm thấy đau, nóng rát hoặc có dịch mủ tại vùng tổn thương.
Ảnh hưởng đến khớp (viêm khớp vảy nến)
Khoảng 30% người bị vảy nến thể mảng phát triển thành viêm khớp vảy nến, với các triệu chứng như:
- Sưng, đau, cứng khớp, nhất là vào buổi sáng
- Giới hạn vận động khớp
- Biến dạng khớp nếu không điều trị kịp thời
Ảnh hưởng đến tâm lý, trầm cảm
Áp lực từ hình ảnh ngoại hình và sự kỳ thị xã hội khiến nhiều bệnh nhân rơi vào trạng thái lo âu, mất ngủ và trầm cảm. Theo thống kê từ American Academy of Dermatology, người mắc vảy nến có nguy cơ mắc rối loạn trầm cảm cao gấp 2 lần so với người bình thường.
Phương pháp điều trị vảy nến thể mảng hiện nay
Điều trị tại chỗ
Là lựa chọn đầu tay cho những trường hợp nhẹ đến trung bình. Bao gồm:
- Thuốc mỡ chứa corticoid
- Vitamin D3 (calcipotriol)
- Acid salicylic giúp bong vảy
- Thuốc ức chế calcineurin (tacrolimus, pimecrolimus)
Điều trị toàn thân
Áp dụng cho trường hợp nặng hoặc khi điều trị tại chỗ không đáp ứng:
- Methotrexate
- Cyclosporine
- Acitretin
Các thuốc này cần được chỉ định và theo dõi sát bởi bác sĩ chuyên khoa da liễu do có thể gây tác dụng phụ trên gan, thận, huyết học.
Liệu pháp ánh sáng (quang trị liệu)
Sử dụng tia UVB hoặc PUVA để làm chậm quá trình tăng sinh tế bào da. Hiệu quả thường rõ rệt sau vài tuần điều trị, tuy nhiên cần phòng tránh các biến chứng như lão hóa da, ung thư da khi điều trị kéo dài.
Liệu pháp sinh học
Là hướng điều trị mới, hiện đại, nhắm vào các cytokine gây viêm như TNF-alpha, IL-17, IL-23. Một số thuốc sinh học đang được sử dụng bao gồm:
- Etanercept
- Adalimumab
- Secukinumab
Tuy hiệu quả cao và ít tác dụng phụ, nhưng chi phí điều trị sinh học vẫn còn khá cao tại Việt Nam.
Chế độ sinh hoạt và dinh dưỡng cho người bị vảy nến
Chế độ ăn uống hợp lý
Chế độ ăn đóng vai trò hỗ trợ quan trọng trong kiểm soát bệnh. Người bệnh nên:
- Ăn nhiều rau xanh, cá béo, hạt óc chó, dầu ô-liu
- Hạn chế thực phẩm chứa gluten, đồ ăn nhanh, rượu bia
- Bổ sung thực phẩm giàu vitamin D và omega-3
Kiêng cữ và chăm sóc da
- Tránh gãi hay chà xát vùng da tổn thương
- Giữ ẩm da bằng kem dưỡng không mùi
- Không tắm nước nóng quá lâu
Quản lý căng thẳng và giấc ngủ
Stress là yếu tố kích hoạt và làm nặng bệnh vảy nến. Do đó, người bệnh nên thực hành:
- Thiền, yoga, đi bộ nhẹ nhàng
- Ngủ đủ giấc, tránh thức khuya
- Tham gia các nhóm hỗ trợ cộng đồng
Ngăn ngừa tái phát và kiểm soát lâu dài
Tuân thủ điều trị
Đa phần vảy nến không thể khỏi hoàn toàn, nhưng nếu tuân thủ đúng phác đồ và tái khám định kỳ, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát bệnh lâu dài, giảm thiểu các đợt bùng phát.
Khám da liễu định kỳ
Việc tái khám định kỳ giúp bác sĩ đánh giá mức độ bệnh, hiệu quả điều trị và kịp thời điều chỉnh thuốc nếu cần thiết.
Ý thức cộng đồng về bệnh không lây
Nâng cao nhận thức cộng đồng sẽ giúp người bệnh vảy nến sống tự tin hơn, hạn chế tâm lý mặc cảm và giảm thiểu nguy cơ trầm cảm xã hội.
Câu chuyện thực tế: Hành trình chiến đấu với vảy nến của chị Mai
Chẩn đoán sai ban đầu và thời gian khủng hoảng
Chị Mai (35 tuổi, TP.HCM) từng bị chẩn đoán nhầm là viêm da cơ địa. Sau hơn 1 năm điều trị sai hướng, tình trạng bệnh ngày càng trầm trọng, tổn thương lan rộng và ngứa rát dữ dội.
Tìm được phương pháp phù hợp và cuộc sống thay đổi
Sau khi được khám tại bệnh viện chuyên khoa da liễu và xác định chính xác là vảy nến thể mảng, chị bắt đầu điều trị bằng liệu pháp ánh sáng kết hợp thuốc bôi corticoid nhẹ. Sau 3 tháng kiên trì, vùng da của chị đã cải thiện rõ rệt. Hiện tại, chị Mai vẫn duy trì lối sống lành mạnh, chế độ ăn chống viêm và tái khám định kỳ để kiểm soát bệnh hiệu quả.
“Tôi từng nghĩ vảy nến chỉ là bệnh ngoài da đơn giản. Nhưng chỉ đến khi tay không dám nắm con vì sợ đau, tôi mới hiểu nó ảnh hưởng đến cuộc sống như thế nào.” – chị Mai, 35 tuổi, TP.HCM
Kết luận
Thông điệp quan trọng cho người bệnh
Vảy nến thể mảng là bệnh lý mạn tính, không lây nhưng ảnh hưởng sâu sắc đến thể chất và tâm lý. Việc nắm rõ kiến thức y khoa, lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và duy trì lối sống khoa học là chìa khóa giúp người bệnh kiểm soát bệnh lâu dài.
Tầm quan trọng của sự kiên trì trong điều trị
Không có phương pháp nào điều trị khỏi hoàn toàn vảy nến, nhưng với sự kiên trì và đồng hành của bác sĩ, người bệnh hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh và tự tin.
Thông tin được cung cấp bởi ThuVienBenh.com – nơi bạn có thể tìm thấy tất cả kiến thức y khoa cần thiết: từ triệu chứng đến điều trị, được cập nhật chính xác và dễ hiểu.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Vảy nến thể mảng có chữa khỏi hoàn toàn không?
Hiện nay chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn vảy nến, nhưng bệnh có thể kiểm soát hiệu quả trong thời gian dài nếu điều trị đúng và duy trì lối sống lành mạnh.
2. Người bị vảy nến có nên kiêng tắm?
Không nên kiêng tắm. Người bệnh nên tắm nước ấm, thời gian ngắn, sử dụng sữa tắm dịu nhẹ và dưỡng ẩm sau tắm để bảo vệ làn da.
3. Vảy nến có lây qua đường máu không?
Không. Vảy nến hoàn toàn không lây qua đường máu, hô hấp hay tiếp xúc da.
4. Trẻ em có thể bị vảy nến thể mảng không?
Có. Mặc dù thường gặp ở người trưởng thành, nhưng trẻ em vẫn có thể mắc bệnh – nhất là nếu có tiền sử gia đình.
5. Stress có làm vảy nến nặng hơn không?
Có. Stress là một trong những yếu tố khởi phát và làm trầm trọng thêm bệnh vảy nến. Việc quản lý căng thẳng là một phần không thể thiếu trong quá trình điều trị.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.