Nhịp nhanh kịch phát trên thất (PSVT) có thể xuất hiện đột ngột khiến người bệnh cảm thấy hồi hộp, tức ngực, choáng váng, thậm chí là ngất. Đây là tình trạng thường gặp trong cấp cứu tim mạch, đòi hỏi xử trí kịp thời và chính xác. Trong đó, Adenosine đã được chứng minh là một thuốc hiệu quả hàng đầu trong việc chấm dứt nhanh chóng các cơn PSVT mà không gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tim mạch.
Bài viết sau đây sẽ giúp bạn hiểu rõ về công dụng, cách dùng, cơ chế hoạt động và những lưu ý quan trọng khi sử dụng Adenosine – một “cứu tinh” đáng tin cậy trong điều trị nhịp nhanh trên thất.
Nhịp nhanh kịch phát trên thất (PSVT): Tổng quan
Đặc điểm và dấu hiệu nhận biết
PSVT là tình trạng rối loạn nhịp tim xảy ra do vòng vào lại điện học tại hoặc gần nút nhĩ thất. Bệnh nhân thường mô tả cảm giác tim đập nhanh bất ngờ, kéo dài vài phút đến vài giờ và kết thúc cũng đột ngột.
- Tần số tim: 150 – 250 nhịp/phút.
- Xuất hiện ở cả người khỏe mạnh lẫn bệnh nhân có bệnh lý tim nền.
- Các triệu chứng thường gặp: hồi hộp, khó thở, vã mồ hôi, tức ngực, hoa mắt, ngất xỉu.
Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), PSVT chiếm khoảng 20–30% các trường hợp rối loạn nhịp trên thất được ghi nhận trong khoa cấp cứu.
Phân biệt PSVT với các rối loạn nhịp khác
PSVT cần được chẩn đoán phân biệt với các tình trạng sau:
- Rung nhĩ: nhịp không đều, không có P rõ trên ECG.
- Cuồng nhĩ: sóng cuồng (sóng F) trên ECG với nhịp nhanh có chu kỳ.
- Nhịp nhanh thất: phức bộ QRS rộng ≥120 ms, nguồn gốc từ thất.
Adenosine là gì?
Thông tin dược lý cơ bản
Adenosine là một purine nucleoside nội sinh, có mặt tự nhiên trong cơ thể con người và tham gia vào nhiều hoạt động sinh hóa, bao gồm điều hòa dẫn truyền điện tim.
- Tên hoạt chất: Adenosine
- Nhóm: thuốc chống loạn nhịp nhóm V
- Dạng dùng: dung dịch tiêm tĩnh mạch (IV bolus)
- Thời gian bán thải rất ngắn:
Cơ chế tác dụng lên hệ tim mạch
Adenosine hoạt động bằng cách gắn vào thụ thể A1 ở tim, làm:
- Giảm dẫn truyền xung động qua nút nhĩ thất (AV node)
- Tăng dẫn truyền ion kali, giảm hoạt động kênh calci
- Gây block tạm thời AV trong vài giây, đủ để ngắt vòng vào lại
Do thời gian tác dụng rất ngắn, thuốc không gây ra các tác động kéo dài đến chức năng tim mạch.
“Adenosine là lựa chọn đầu tay để điều trị PSVT nhờ khả năng tác động nhanh và độ an toàn cao.” – Hướng dẫn ACLS của AHA 2020
Chỉ định và chống chỉ định của Adenosine
Chỉ định điều trị
Adenosine được sử dụng chủ yếu trong các trường hợp:
- Cắt cơn nhịp nhanh kịch phát trên thất (PSVT) có dẫn truyền qua nút AV
- Chẩn đoán phân biệt nhịp nhanh có QRS hẹp trên ECG
- Đôi khi được dùng để hỗ trợ phát hiện đường dẫn truyền phụ (trong hội chứng WPW)
Lưu ý: Thuốc không có hiệu quả trong điều trị rung nhĩ, cuồng nhĩ hoặc nhịp nhanh thất.
Chống chỉ định cần lưu ý
- Block nhĩ thất cấp độ 2 hoặc 3 (trừ khi có máy tạo nhịp vĩnh viễn)
- Suy nút xoang nặng
- Hen phế quản nặng hoặc co thắt phế quản
- Mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào của thuốc
Hình ảnh minh họa liên quan đến Adenosine
| Hình ảnh | Mô tả |
|---|---|
 |
Hình ảnh sản phẩm Adenosine dùng trong cấp cứu tại bệnh viện |
 |
Dạng tiêm Adenosine 3mg/ml phổ biến tại cơ sở y tế |
| Cấu trúc hóa học của hoạt chất Adenosine |
Cách dùng và liều lượng Adenosine
Liều dùng khuyến nghị
Do Adenosine có thời gian bán thải rất ngắn, việc sử dụng phải đúng kỹ thuật để đạt hiệu quả tối ưu.
| Đối tượng | Liều khởi đầu | Liều tối đa | Ghi chú |
|---|---|---|---|
| Người lớn | 6 mg tiêm IV bolus nhanh | 12 mg (có thể lặp lại 1 lần nếu không hiệu quả) | Tiêm trong 1–2 giây, theo sau bằng 20 ml NaCl 0,9% |
| Trẻ em | 0,1 mg/kg (tối đa 6 mg) | 0,2 mg/kg (tối đa 12 mg) | Áp dụng với đường truyền lớn, có monitor tim |
Lưu ý khi sử dụng
- Tiêm tĩnh mạch qua đường truyền gần tim nhất (tĩnh mạch cánh tay hoặc dưới đòn).
- Cần theo dõi điện tâm đồ liên tục trong và sau khi tiêm thuốc.
- Chuẩn bị sẵn thiết bị sốc điện (trong trường hợp phản ứng nghịch lý).
- Không được tiêm bắp hoặc truyền nhỏ giọt – thuốc mất tác dụng rất nhanh.
Tác dụng phụ và tương tác thuốc
Tác dụng không mong muốn
Do Adenosine tác động ngắn, hầu hết các tác dụng phụ đều thoáng qua và không nghiêm trọng:
- Đỏ bừng mặt (flushing), đau đầu, chóng mặt.
- Khó thở, tức ngực, cảm giác nghẹt thở.
- Buồn nôn, đau bụng thoáng qua.
- Rối loạn nhịp tim thoáng qua (block AV, nhịp chậm, rung nhĩ ngắn).
Theo báo cáo của FDA, tỷ lệ xuất hiện tác dụng phụ nặng rất thấp (
Tương tác thuốc cần lưu ý
- Dipyridamole: làm tăng tác dụng của Adenosine → giảm liều Adenosine.
- Methylxanthine (caffeine, theophylline): đối kháng tác dụng Adenosine → có thể cần tăng liều.
- Carbamazepine: có thể làm tăng nguy cơ block AV khi dùng cùng Adenosine.
Lợi ích lâm sàng và hiệu quả của Adenosine
Hiệu quả trong thực hành
Các nghiên cứu lâm sàng lớn và thống kê thực tế cho thấy:
- Tỷ lệ thành công trong cắt cơn PSVT lên tới 90–95% sau liều đầu hoặc liều thứ hai.
- Thời gian bắt đầu tác dụng: 10–30 giây.
- Không gây tác động kéo dài trên hệ tim mạch.
So sánh với các thuốc chống loạn nhịp khác
| Thuốc | Hiệu quả cắt PSVT | Khởi phát tác dụng | Tác dụng phụ |
|---|---|---|---|
| Adenosine | Rất cao (90–95%) | 10–30 giây | Thoáng qua, nhẹ |
| Verapamil | 80–90% | 1–5 phút | Hạ huyết áp, táo bón |
| Propranolol | 70–85% | 5–10 phút | Chậm nhịp, mệt mỏi |
FAQ – Câu hỏi thường gặp về Adenosine
Adenosine có gây ảnh hưởng đến chức năng tim lâu dài không?
Không. Thuốc chỉ gây ảnh hưởng tạm thời (vài giây) đến dẫn truyền qua nút AV và không làm tổn thương tim.
Người có tiền sử hen có được dùng Adenosine không?
Không khuyến cáo sử dụng ở người hen phế quản nặng vì có nguy cơ gây co thắt phế quản.
Có thể lặp lại liều Adenosine bao nhiêu lần?
Tối đa 3 liều: 6 mg ban đầu, sau đó 12 mg nếu không đáp ứng, có thể lặp lại 12 mg lần hai nếu cần.
Kết luận
Adenosine là giải pháp hiệu quả, nhanh chóng và an toàn trong điều trị nhịp nhanh kịch phát trên thất. Với khả năng ngắt vòng tái nhập nhĩ thất nhanh chóng, thuốc đã được chứng minh lâm sàng là phương án lựa chọn đầu tay trong các phác đồ cấp cứu tim mạch hiện nay.
Việc sử dụng đúng chỉ định, kỹ thuật tiêm chính xác và giám sát chặt chẽ sẽ giúp tối ưu hiệu quả và hạn chế tối đa rủi ro. Trong tay bác sĩ cấp cứu, Adenosine chính là công cụ đáng tin cậy để cứu bệnh nhân thoát khỏi những cơn nhịp nhanh nguy hiểm.
Khuyến nghị hành động (CTA)
Nếu bạn là nhân viên y tế, hãy đảm bảo cập nhật và thực hành chính xác quy trình sử dụng Adenosine trong cấp cứu nhịp nhanh trên thất. Nếu bạn là người bệnh từng trải qua PSVT, hãy trao đổi kỹ với bác sĩ để hiểu rõ hơn về phương án điều trị và phòng ngừa hiệu quả.
Đừng quên theo dõi các bài viết chuyên sâu khác tại ThuVienBenh.com để cập nhật kiến thức y khoa chính xác, dễ hiểu và hữu ích nhất từ các chuyên gia!
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.