“Tôi nhớ mẹ từng sợ hóa trị không phải vì đau, mà vì những cơn buồn nôn kéo dài đến kiệt sức. Nhờ Ondansetron, mẹ có thể ăn lại chút cháo và cười nhẹ nhàng sau mỗi đợt điều trị.”
— Trích lời chia sẻ của con gái một bệnh nhân ung thư vú giai đoạn II
Hóa trị là một phần không thể thiếu trong phác đồ điều trị ung thư, nhưng đi kèm với nó là hàng loạt tác dụng phụ, trong đó nổi bật nhất là buồn nôn và nôn mửa – những triệu chứng gây mệt mỏi, sụt cân và suy kiệt tinh thần cho bệnh nhân. Với sự tiến bộ của y học, Ondansetron đã trở thành một trong những giải pháp hàng đầu để kiểm soát tình trạng này, giúp bệnh nhân vượt qua các chu kỳ hóa trị dễ dàng hơn.
Ondansetron là thuốc gì?
Nguồn gốc và phát triển của Ondansetron
Ondansetron là một hoạt chất được phát triển vào cuối những năm 1980 bởi GlaxoSmithKline, nhằm mục tiêu kiểm soát buồn nôn và nôn gây ra bởi hóa trị liệu ung thư, xạ trị hoặc sau phẫu thuật. Từ khi được FDA Hoa Kỳ phê duyệt vào năm 1991, Ondansetron đã nhanh chóng trở thành lựa chọn phổ biến trong các bệnh viện và phòng khám trên toàn thế giới.
Phân loại và dạng bào chế phổ biến
Thuốc thuộc nhóm chất đối kháng thụ thể serotonin 5-HT3 và hiện có nhiều dạng bào chế đa dạng như:
- Viên nén uống (thường gặp nhất: Ondansetron 4mg, 8mg)
- Dạng viên ngậm tan nhanh dưới lưỡi
- Thuốc tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm bắp
- Sirô uống (cho trẻ nhỏ)
Điều này giúp linh hoạt hơn trong chỉ định, đặc biệt đối với bệnh nhân có khó khăn khi nuốt hoặc đang truyền dịch.
Cơ chế tác dụng của Ondansetron
Ức chế thụ thể serotonin 5-HT3
Khi bệnh nhân hóa trị, cơ thể giải phóng một lượng lớn serotonin từ tế bào niêm mạc ruột, gây kích thích thụ thể 5-HT3 trên dây thần kinh phế vị, từ đó truyền tín hiệu buồn nôn đến trung tâm nôn ở não. Ondansetron hoạt động bằng cách chặn các thụ thể 5-HT3 này, ngăn tín hiệu được gửi đi, từ đó giảm thiểu cảm giác buồn nôn và nôn mửa.
Hiệu quả chống nôn trong các tình huống đặc biệt
Không chỉ hiệu quả với hóa trị, Ondansetron còn được chứng minh có tác dụng tốt trong các trường hợp:
- Nôn sau phẫu thuật gây mê
- Nôn do xạ trị vùng đầu, cổ hoặc bụng
- Nôn do thuốc gây nghiện hoặc độc tính của thuốc khác
Nhiều nghiên cứu cho thấy, Ondansetron làm giảm đến 70–80% tần suất và mức độ nôn trong vòng 24 giờ sau hóa trị, đặc biệt hiệu quả trong phác đồ hóa trị dùng Cisplatin hoặc Cyclophosphamide – vốn có nguy cơ gây nôn cao.
Chỉ định sử dụng Ondansetron
Trong điều trị buồn nôn do hóa trị và xạ trị
Đây là chỉ định chính của thuốc. Ondansetron thường được dùng trước hóa trị 30 phút và tiếp tục sau đó vài ngày để phòng ngừa nôn muộn. Liều dùng và tần suất tùy thuộc vào mức độ độc tính của hóa trị liệu và đáp ứng của từng bệnh nhân.
Sau phẫu thuật và các tình trạng gây nôn khác
Với bệnh nhân hậu phẫu có nguy cơ nôn do gây mê toàn thân, Ondansetron được dùng như một phương tiện dự phòng an toàn, thường kết hợp với các thuốc chống nôn khác như Dexamethasone hoặc Droperidol.
Liều dùng và cách sử dụng Ondansetron
Liều dùng cho người lớn
Tùy vào nguyên nhân và dạng bào chế, liều phổ biến bao gồm:
- Hóa trị: 8mg uống trước hóa trị 30 phút, sau đó 8mg mỗi 12 giờ trong 1–2 ngày.
- Hậu phẫu: 4mg tiêm tĩnh mạch trước hoặc ngay sau phẫu thuật.
Liều dùng cho trẻ em
Ondansetron an toàn cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên. Tuy nhiên, liều lượng cần được điều chỉnh theo cân nặng:
- 0.15 mg/kg tiêm tĩnh mạch, tối đa 16mg/ngày
Cần theo dõi sát để tránh tác dụng phụ hiếm gặp như kéo dài QT.
Lưu ý khi dùng đường tiêm, uống và viên ngậm
Các dạng viên ngậm tan nhanh thường được ưu tiên với bệnh nhân khó nuốt. Dạng tiêm chỉ nên dùng trong môi trường y tế với giám sát chuyên môn. Người bệnh cần tuân thủ thời điểm sử dụng (trước hóa trị, sau hóa trị) để thuốc đạt hiệu quả tối ưu.
Tác dụng phụ của Ondansetron
Các phản ứng thường gặp
Phần lớn người dùng Ondansetron dung nạp thuốc tốt. Tuy nhiên, vẫn có một số tác dụng phụ phổ biến được ghi nhận:
- Táo bón
- Đau đầu nhẹ
- Mệt mỏi, choáng váng
Cảnh báo nguy cơ tác dụng phụ nghiêm trọng
Một số phản ứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng có thể bao gồm:
- Kéo dài khoảng QT trên điện tâm đồ → nguy cơ loạn nhịp
- Phản ứng dị ứng: phát ban, sưng mặt, khó thở
- Hội chứng serotonin khi dùng đồng thời thuốc chống trầm cảm
Theo khuyến cáo của FDA, bệnh nhân có bệnh nền tim mạch, điện giải bất thường cần được theo dõi chặt chẽ khi dùng Ondansetron.
Những ai nên cẩn trọng khi dùng Ondansetron?
Phụ nữ có thai và cho con bú
Mặc dù chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy Ondansetron gây hại cho thai nhi, một số nghiên cứu gần đây gợi ý rằng thuốc có thể làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh nhẹ nếu sử dụng trong tam cá nguyệt đầu tiên. Do đó, Ondansetron chỉ nên dùng cho phụ nữ mang thai khi thật cần thiết và có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa.
Đối với phụ nữ đang cho con bú, Ondansetron bài tiết một lượng nhỏ vào sữa mẹ. Tuy chưa ghi nhận độc tính trên trẻ sơ sinh bú mẹ, nhưng cũng cần thận trọng khi dùng và nên theo dõi kỹ triệu chứng bất thường ở trẻ.
Người có tiền sử tim mạch hoặc rối loạn điện giải
Ondansetron có thể làm kéo dài khoảng QT trên điện tâm đồ – yếu tố nguy cơ gây loạn nhịp tim nguy hiểm. Vì vậy, bệnh nhân có tiền sử:
- Hội chứng QT kéo dài
- Hạ kali, hạ magiê máu
- Đang dùng thuốc chống loạn nhịp, thuốc lợi tiểu
nên được kiểm tra ECG và xét nghiệm điện giải trước khi điều trị bằng Ondansetron.
Tương tác thuốc cần biết khi dùng Ondansetron
Tương tác với thuốc điều trị trầm cảm, chống co giật
Một số thuốc ức chế tái hấp thu serotonin (SSRI, SNRI), như Fluoxetine, Sertraline, Venlafaxine, khi dùng đồng thời với Ondansetron có thể làm tăng nguy cơ hội chứng serotonin – biểu hiện qua run, lo âu, tăng thân nhiệt và co giật. Ngoài ra, thuốc chống co giật như Phenytoin, Carbamazepine có thể giảm hiệu quả của Ondansetron do cảm ứng men gan.
Tương tác với các loại thuốc hóa trị khác
Ondansetron thường được dùng kết hợp với Cisplatin, Cyclophosphamide, Doxorubicin… và nhìn chung an toàn. Tuy nhiên, các thuốc này cũng có thể kéo dài QT, nên cần giám sát sát ECG khi dùng đồng thời. Cần tránh dùng cùng với Apomorphine vì có thể gây hạ huyết áp đột ngột và mất ý thức.
Một số sản phẩm chứa hoạt chất Ondansetron phổ biến
Nausazy – viên uống chống nôn
Nausazy là sản phẩm chứa Ondansetron 4mg dạng viên nén, phổ biến tại Việt Nam với tác dụng nhanh và an toàn trong phòng ngừa buồn nôn do hóa trị, xạ trị hoặc sau phẫu thuật.
Ondansetron Kabi – thuốc tiêm tĩnh mạch
Sản phẩm dạng tiêm của hãng Hameln (Đức) – Ondansetron Kabi – được sử dụng rộng rãi tại các cơ sở y tế cho bệnh nhân không thể uống hoặc trong trường hợp nôn nghiêm trọng. Dạng tiêm cho tác dụng gần như tức thì và dễ kiểm soát liều lượng.
Ondansetron và những điều bệnh nhân cần lưu ý
Lưu ý khi bảo quản và sử dụng tại nhà
Với dạng viên uống, người bệnh cần bảo quản nơi khô ráo, tránh ánh nắng và độ ẩm cao. Nếu có chỉ định dùng tại nhà, nên tuân thủ đúng liều, đúng thời gian theo hướng dẫn của bác sĩ. Không được tự ý tăng liều khi buồn nôn không giảm, vì có thể gây quá liều hoặc tương tác thuốc không mong muốn.
Nên dùng trước hay sau khi hóa trị?
Ondansetron thường được dùng 30 phút trước hóa trị để ngăn nôn sớm, sau đó tiếp tục mỗi 12 giờ trong 1–2 ngày để kiểm soát nôn muộn. Tùy vào phác đồ điều trị và thể trạng bệnh nhân, bác sĩ sẽ điều chỉnh lịch dùng thuốc cụ thể.
Kết luận: Có nên sử dụng Ondansetron trong điều trị chống nôn?
Đánh giá tổng quan hiệu quả và độ an toàn
Với cơ chế tác động trực tiếp lên thụ thể trung tâm gây nôn, cùng hồ sơ an toàn đã được kiểm chứng qua hàng chục năm sử dụng lâm sàng, Ondansetron là lựa chọn hàng đầu trong kiểm soát buồn nôn do hóa trị. Dù vẫn có nguy cơ tác dụng phụ nhất định, nhưng khi được chỉ định và theo dõi đúng cách, lợi ích mà thuốc mang lại thường vượt xa rủi ro.
Khi nào nên trao đổi với bác sĩ?
Bệnh nhân nên thông báo với bác sĩ nếu gặp các dấu hiệu bất thường như:
- Đau ngực, đánh trống ngực, chóng mặt nghiêm trọng
- Tiêu chảy kéo dài, yếu cơ, chuột rút
- Phát ban, ngứa, khó thở
Không tự ý dùng lại thuốc Ondansetron nếu không có chỉ định mới, đặc biệt trong các chu kỳ điều trị khác nhau.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Có thể dùng Ondansetron cho trẻ em dưới 2 tuổi không?
Chỉ nên dùng khi có chỉ định từ bác sĩ. Với trẻ dưới 6 tháng tuổi, việc sử dụng thuốc cần theo dõi nghiêm ngặt và thường không được khuyến cáo.
2. Dùng Ondansetron lâu dài có ảnh hưởng gì không?
Thuốc thường chỉ dùng ngắn hạn trong vài ngày. Dùng dài ngày không mang lại hiệu quả cao hơn mà còn tăng nguy cơ tác dụng phụ như táo bón, kéo dài QT.
3. Có cần nhịn ăn trước khi dùng thuốc không?
Không cần. Thuốc có thể uống khi no hoặc đói, nhưng nên uống với nước đầy đủ để tránh kích ứng dạ dày.
4. Dùng Ondansetron cùng lúc với thuốc chống trầm cảm có an toàn không?
Có thể có tương tác gây hội chứng serotonin. Cần trao đổi với bác sĩ nếu đang dùng SSRI, SNRI hoặc MAOI.
5. Có thể mua Ondansetron không cần đơn tại Việt Nam không?
Ở Việt Nam, một số dạng viên có thể bán không cần đơn nhưng việc sử dụng nên được tư vấn y khoa, nhất là khi kết hợp với hóa trị.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.