Viêm kết mạc thể nhú khổng lồ (Giant Papillary Conjunctivitis – GPC) là một trong những dạng viêm kết mạc dị ứng mãn tính ít gặp nhưng lại gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống của người bệnh. Tình trạng này thường liên quan đến việc đeo kính áp tròng kéo dài hoặc dị ứng kéo dài với dị nguyên môi trường, khiến kết mạc phản ứng quá mức và hình thành các nhú khổng lồ dưới mí mắt trên.
Tại ThuVienBenh.com, chúng tôi cung cấp các kiến thức y khoa đáng tin cậy, giúp bạn hiểu rõ căn bệnh, từ dấu hiệu nhận biết đến phương pháp điều trị an toàn và hiệu quả.
Tổng quan về viêm kết mạc thể nhú khổng lồ
Viêm kết mạc thể nhú khổng lồ là gì?
Viêm kết mạc thể nhú khổng lồ là một dạng viêm kết mạc mạn tính, đặc trưng bởi sự xuất hiện của các nhú lớn (>1mm) trên bề mặt kết mạc mi, thường là mí trên. Đây là phản ứng miễn dịch quá mức của kết mạc mắt trước sự hiện diện kéo dài của dị nguyên hoặc vật thể tiếp xúc trực tiếp như kính áp tròng, chỉ khâu, hoặc giả nhãn cầu.
Tình trạng này không chỉ gây khó chịu, ngứa mắt mà còn ảnh hưởng đến thị lực, đặc biệt ở người sử dụng kính áp tròng thường xuyên. Nếu không được điều trị đúng cách, bệnh có thể tái phát và trở thành mạn tính.
Phân loại viêm kết mạc thể nhú
- Thể nguyên phát: Xuất hiện ở người có cơ địa dị ứng mạnh, như viêm mũi dị ứng, hen suyễn, hoặc chàm.
- Thể thứ phát: Do phản ứng với dị vật (kính áp tròng, chỉ khâu giác mạc sau phẫu thuật…).
Nguyên nhân gây bệnh
Phản ứng dị ứng mãn tính
GPC thường là hậu quả của phản ứng miễn dịch type I và IV đối với các dị nguyên lặp đi lặp lại trong thời gian dài. Các dị nguyên bao gồm:
- Phấn hoa, bụi nhà, lông thú
- Protein bám trên bề mặt kính áp tròng
- Dị nguyên từ mỹ phẩm, thuốc nhỏ mắt
Theo thống kê của American Academy of Ophthalmology, khoảng 1-5% người đeo kính áp tròng mềm dài ngày có nguy cơ phát triển GPC sau 1 năm.
Do đeo kính áp tròng lâu ngày
Kính áp tròng, đặc biệt là loại đeo kéo dài hoặc không được vệ sinh đúng cách, là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Chất liệu kính, độ thấm khí kém và các chất lắng đọng protein trên bề mặt kính đều có thể kích thích kết mạc.
Trẻ em hoặc người lớn có cơ địa dị ứng nếu đeo kính áp tròng thường xuyên sẽ làm tăng nguy cơ phát triển GPC gấp nhiều lần.
Liên quan đến cơ địa và môi trường sống
Người sống trong môi trường ô nhiễm, tiếp xúc với hóa chất, bụi mịn hoặc thường xuyên phải tiếp xúc với ánh nắng mặt trời có khả năng cao mắc GPC. Ngoài ra, yếu tố cơ địa như dị ứng thời tiết, hen phế quản, viêm da cơ địa cũng là nguy cơ.
Triệu chứng nhận biết
Dấu hiệu tại mắt
Bệnh nhân viêm kết mạc thể nhú khổng lồ thường đến khám với các triệu chứng:
- Ngứa mắt kéo dài, tăng nhiều khi tháo/lắp kính áp tròng
- Mắt đỏ, chảy nước mắt liên tục
- Cảm giác cộm, cát trong mắt
- Tiết dịch nhầy nhiều, đặc biệt vào buổi sáng
- Nhìn mờ, đặc biệt khi sử dụng kính áp tròng
Các mức độ nghiêm trọng của triệu chứng
Thể nhẹ
Chỉ có vài nhú nhỏ xuất hiện ở kết mạc mi, ngứa nhẹ, ít ảnh hưởng đến thị lực. Bệnh nhân vẫn có thể đeo kính áp tròng nhưng thường cảm thấy khó chịu.
Thể nặng (gây giảm thị lực)
Nhú lớn xuất hiện với mật độ dày đặc, có thể gây biến dạng bề mặt giác mạc, mờ mắt, cản trở việc đeo kính. Một số trường hợp nặng có thể dẫn đến loét giác mạc nếu không điều trị sớm.
Hình ảnh lâm sàng và chẩn đoán
Quan sát đặc trưng kết mạc
Bác sĩ nhãn khoa sẽ dùng kính hiển vi sinh học (slit-lamp) để quan sát nhú lớn hình vuông hoặc đa giác, nổi rõ ở kết mạc mi trên. Đây là dấu hiệu đặc trưng của GPC, giúp phân biệt với các dạng viêm kết mạc khác.
Các xét nghiệm cần thiết
- Nhuộm fluorescein để phát hiện tổn thương biểu mô giác mạc
- Test dị ứng da hoặc đo IgE đặc hiệu
- Kiểm tra độ sạch và độ bền kính áp tròng (nếu có sử dụng)
Phân biệt với viêm kết mạc khác
| Dạng viêm kết mạc | Đặc điểm lâm sàng | Phân biệt với GPC |
|---|---|---|
| Viêm kết mạc dị ứng cấp | Ngứa, đỏ mắt, tiết dịch nước | Không có nhú lớn trên kết mạc |
| Viêm kết mạc do virus | Đau mắt đỏ, có hạch trước tai | Có tính lây lan, không có nhú đặc trưng |
| Viêm kết mạc do vi khuẩn | Mủ vàng, dính mắt buổi sáng | Không có yếu tố dị ứng, nhú kết mạc |
Điều trị viêm kết mạc thể nhú khổng lồ
Nguyên tắc điều trị
Điều trị viêm kết mạc thể nhú khổng lồ cần tập trung vào ba mục tiêu chính:
- Ngăn ngừa sự tiếp xúc với dị nguyên hoặc vật thể gây kích ứng (ví dụ: tạm ngừng đeo kính áp tròng).
- Giảm phản ứng viêm và điều chỉnh miễn dịch tại chỗ.
- Phục hồi bề mặt kết mạc và thị lực bình thường cho người bệnh.
Thuốc nhỏ mắt và thuốc uống
Tùy theo mức độ bệnh, bác sĩ có thể chỉ định các nhóm thuốc sau:
- Thuốc kháng histamine: Giảm ngứa và đỏ mắt. Ví dụ: olopatadine, ketotifen.
- Thuốc ổn định dưỡng bào: Tác dụng phòng ngừa tái phát, thường dùng dài hạn (cromolyn sodium, nedocromil).
- Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs): Giảm triệu chứng viêm nhẹ đến trung bình.
- Thuốc corticoid tại chỗ: Được chỉ định trong giai đoạn cấp, khi triệu chứng nghiêm trọng. Dùng ngắn hạn với theo dõi chặt chẽ (ví dụ: loteprednol, fluorometholone).
Điều trị đặc hiệu theo nguyên nhân
Nếu nguyên nhân liên quan đến kính áp tròng, cần:
- Tạm ngừng đeo kính áp tròng ít nhất 2–4 tuần
- Vệ sinh và thay kính mới bằng loại thấm khí tốt hơn
- Chuyển sang kính gọng trong thời gian điều trị
Trường hợp bệnh nhân có dị ứng nặng với dị nguyên trong môi trường sống, cần kết hợp điều trị chuyên khoa dị ứng để kiểm soát nền bệnh.
Các lưu ý khi dùng corticoid
Corticoid tại chỗ giúp giảm nhanh viêm và sưng kết mạc, nhưng nếu sử dụng kéo dài có thể gây tác dụng phụ như tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, nhiễm trùng mắt. Vì vậy:
- Chỉ dùng theo đúng chỉ định của bác sĩ chuyên khoa mắt
- Không tự ý mua và sử dụng corticoid kéo dài
- Theo dõi nhãn áp định kỳ trong thời gian điều trị
Phòng ngừa tái phát bệnh
Vệ sinh mắt đúng cách
Luôn rửa tay trước khi chạm vào mắt. Sử dụng nước muối sinh lý để làm sạch mắt mỗi ngày, đặc biệt sau khi đi ngoài đường hoặc tiếp xúc khói bụi. Tránh dụi mắt vì có thể làm tổn thương kết mạc đang viêm.
Hạn chế dị nguyên
Tránh xa các yếu tố gây dị ứng như lông thú, bụi nhà, phấn hoa, nấm mốc trong không khí. Có thể sử dụng máy lọc không khí trong nhà hoặc đeo kính chống bụi khi ra ngoài.
Cân nhắc khi dùng kính áp tròng
Người có tiền sử dị ứng hoặc từng mắc GPC nên hạn chế tối đa việc sử dụng kính áp tròng. Nếu cần, hãy:
- Chọn loại kính áp tròng dùng 1 lần/ngày
- Vệ sinh kính đúng cách, không dùng quá hạn
- Khám định kỳ mắt mỗi 6 tháng nếu đeo kính áp tròng thường xuyên
Trường hợp thực tế: Câu chuyện từ một bệnh nhân nhỏ tuổi
Triệu chứng ban đầu không rõ ràng
Bé Ngọc Anh (7 tuổi) ở Hà Nội từng được gia đình đưa đi khám vì mắt đỏ, ngứa nhẹ kéo dài hơn 2 tháng. Ban đầu, phụ huynh nghĩ rằng do bé dụi mắt nhiều vì bụi hoặc thiếu ngủ.
Sai lầm khi tự điều trị tại nhà
Gia đình tự nhỏ thuốc nhỏ mắt corticoid mua ở hiệu thuốc mà không theo chỉ định bác sĩ, dẫn đến tình trạng nặng hơn: mắt đỏ dữ dội, chảy dịch nhầy nhiều, bé than mỏi mắt và không nhìn rõ. Khi đến khám tại bệnh viện chuyên khoa mắt, bác sĩ phát hiện kết mạc mi trên của bé xuất hiện nhiều nhú lớn, chẩn đoán là viêm kết mạc thể nhú khổng lồ thể nặng.
Điều trị đúng hướng giúp cải thiện hoàn toàn
Sau 4 tuần điều trị bằng thuốc kháng viêm kết hợp thuốc ổn định dưỡng bào và ngưng hoàn toàn việc nhỏ corticoid không kiểm soát, tình trạng bé cải thiện rõ rệt. Sau 3 tháng theo dõi, bệnh đã ổn định, thị lực phục hồi bình thường.
Kết luận
Tầm quan trọng của việc phát hiện sớm
Viêm kết mạc thể nhú khổng lồ tuy không phổ biến nhưng có thể gây tổn thương giác mạc nếu không được điều trị kịp thời. Phát hiện sớm và xử trí đúng cách giúp hạn chế biến chứng và ngăn ngừa tái phát.
Vai trò của bác sĩ chuyên khoa mắt
Việc tự ý sử dụng thuốc nhỏ mắt, đặc biệt là corticoid, có thể gây hại nhiều hơn lợi. Hãy đến khám chuyên khoa mắt khi có triệu chứng bất thường để được chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm kết mạc thể nhú khổng lồ có lây không?
Không. Đây là bệnh không lây, chủ yếu do phản ứng dị ứng và không liên quan đến vi khuẩn hay virus.
2. Có thể chữa khỏi hoàn toàn GPC không?
Có. Nếu điều trị sớm và kiểm soát tốt các yếu tố dị ứng, bệnh hoàn toàn có thể khỏi và không để lại di chứng.
3. Người từng mắc GPC có nên đeo kính áp tròng lại không?
Chỉ nên đeo lại khi đã khỏi hoàn toàn và cần được theo dõi sát bởi bác sĩ chuyên khoa mắt. Nên chọn loại kính áp tròng một lần/ngày và đảm bảo vệ sinh đúng cách.
4. Nhú kết mạc có thể tự biến mất không?
Không. Các nhú lớn thường chỉ giảm khi được điều trị tích cực bằng thuốc kháng viêm và kiểm soát dị nguyên. Việc không điều trị có thể khiến nhú phát triển lớn hơn, gây tổn thương giác mạc.
5. Có phải mọi người đeo kính áp tròng đều mắc GPC?
Không. Nhưng việc đeo kính áp tròng lâu dài, không vệ sinh kỹ, đeo quá hạn hoặc sử dụng kính không đúng cách có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.