Quai bị – một căn bệnh tưởng chừng như chỉ gây sưng tuyến mang tai lại có thể để lại hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe sinh sản nam giới, đặc biệt là khi gây viêm tinh hoàn. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn tiềm ẩn nguy cơ vô sinh nếu không được điều trị kịp thời. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện, khoa học và cập nhật về tổn thương tinh hoàn do quai bị, giúp bạn chủ động phòng ngừa và xử lý hiệu quả.
Quai bị là gì? Vì sao gây tổn thương tinh hoàn?
Khái quát về bệnh quai bị
Quai bị là một bệnh truyền nhiễm do virus Mumps gây ra, lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp. Bệnh thường gặp ở trẻ em từ 5–15 tuổi nhưng cũng có thể xảy ra ở người trưởng thành nếu chưa tiêm phòng đầy đủ.
Triệu chứng điển hình bao gồm:
- Sưng đau tuyến mang tai một hoặc hai bên
- Sốt, mệt mỏi, chán ăn
- Đau đầu, đau cơ
Vì sao quai bị ảnh hưởng đến tinh hoàn?
Ở nam giới sau tuổi dậy thì, virus quai bị có thể tấn công vào tinh hoàn và gây viêm – một biến chứng nghiêm trọng của bệnh. Ước tính khoảng 20–30% nam giới mắc quai bị sau tuổi dậy thì sẽ bị viêm tinh hoàn do virus này.
Cơ chế chính là do virus Mumps xâm nhập máu, sau đó tấn công mô tinh hoàn, gây phản ứng viêm. Quá trình viêm nếu không được kiểm soát sẽ dẫn đến tổn thương tế bào sinh tinh, làm suy giảm khả năng sản xuất tinh trùng và hormone testosterone.
Dấu hiệu nhận biết viêm tinh hoàn do quai bị
Theo các chuyên gia tại Bệnh viện Tâm Anh, viêm tinh hoàn thường xuất hiện sau 4–7 ngày kể từ khi có triệu chứng quai bị ban đầu.
Triệu chứng điển hình
- Đau tức một hoặc cả hai bên tinh hoàn, cơn đau có thể lan lên bẹn hoặc vùng bụng dưới
- Sưng đỏ vùng bìu, có thể sờ thấy tinh hoàn to lên rõ rệt
- Sốt cao trên 39°C kèm ớn lạnh
- Khó chịu khi đi lại, đau tăng khi vận động
- Cảm giác nặng bìu và đau âm ỉ kéo dài
Hình ảnh minh họa:
Trường hợp cần cảnh giác
Nếu nam giới mắc quai bị có dấu hiệu sưng đau vùng bìu hoặc tinh hoàn, cần đến cơ sở y tế ngay để được thăm khám. Việc điều trị sớm có thể ngăn chặn nguy cơ biến chứng như teo tinh hoàn hay vô sinh.
Tỷ lệ và yếu tố nguy cơ dẫn đến tổn thương tinh hoàn
Thống kê dịch tễ
Nghiên cứu từ WHO và CDC Hoa Kỳ cho thấy:
- 20–30% nam giới mắc quai bị sau tuổi dậy thì có thể bị viêm tinh hoàn
- Khoảng 60% trường hợp viêm tinh hoàn ảnh hưởng một bên, còn lại là hai bên
- Trong số người bị viêm cả hai bên tinh hoàn, nguy cơ vô sinh vĩnh viễn lên tới 40–50%
Đối tượng có nguy cơ cao
Các yếu tố làm tăng nguy cơ tổn thương tinh hoàn bao gồm:
- Nam giới chưa tiêm vaccine phòng quai bị
- Mắc bệnh quai bị sau tuổi dậy thì
- Không nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách trong giai đoạn bệnh
- Chậm trễ trong điều trị viêm tinh hoàn
Tác động của tổn thương tinh hoàn đến khả năng sinh sản
Suy giảm chức năng sinh tinh
Viêm tinh hoàn làm tổn thương tế bào Sertoli và Leydig – những tế bào chịu trách nhiệm sản xuất tinh trùng và hormone sinh dục nam. Kết quả là:
- Giảm số lượng và chất lượng tinh trùng
- Rối loạn quá trình sinh tinh
- Mất cân bằng nội tiết tố testosterone
Nguy cơ vô sinh
Vô sinh là biến chứng nghiêm trọng nhất do tổn thương tinh hoàn bởi quai bị. Nếu cả hai tinh hoàn bị ảnh hưởng nặng, khả năng sinh tinh sẽ giảm đáng kể, thậm chí mất hoàn toàn. Một số bệnh nhân có thể cần đến hỗ trợ sinh sản như IVF hoặc ICSI nếu muốn có con.
Trích lời chuyên gia:
“Viêm tinh hoàn do quai bị không hiếm gặp, nhưng rất nhiều người bệnh chủ quan. Điều trị chậm trễ có thể dẫn đến teo tinh hoàn và mất khả năng sinh sản” – TS.BS Trần Đức Cường, chuyên gia Nam học, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội.
Phương pháp điều trị viêm tinh hoàn do quai bị
Điều trị triệu chứng
Hiện tại, chưa có thuốc đặc hiệu điều trị virus quai bị. Do đó, việc chăm sóc và điều trị chủ yếu nhằm kiểm soát triệu chứng và hạn chế tổn thương. Một số phương pháp bao gồm:
- Chườm lạnh vùng bìu: Giúp giảm sưng đau tinh hoàn.
- Sử dụng thuốc giảm đau, hạ sốt: Như paracetamol hoặc ibuprofen.
- Nghỉ ngơi tuyệt đối: Tránh vận động mạnh, đặc biệt là các hoạt động thể lực nặng.
- Mặc đồ lót nâng đỡ: Hỗ trợ tinh hoàn, giảm áp lực và đau.
Theo dõi biến chứng
Sau giai đoạn cấp tính, người bệnh nên được kiểm tra tinh hoàn định kỳ để phát hiện sớm các biến chứng như teo tinh hoàn, suy giảm chức năng sinh tinh hay rối loạn nội tiết. Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định:
- Xét nghiệm tinh dịch đồ
- Siêu âm Doppler bìu
- Đo nồng độ hormone nam (testosterone, LH, FSH)
Phòng ngừa tổn thương tinh hoàn do quai bị
Tiêm vaccine MMR
Tiêm phòng quai bị là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa viêm tinh hoàn và các biến chứng khác. Vaccine MMR (sởi – quai bị – rubella) được khuyến cáo tiêm 2 liều:
- Liều 1: khi trẻ 12 – 15 tháng tuổi
- Liều 2: khi trẻ 4 – 6 tuổi
Đối với người lớn chưa từng tiêm phòng hoặc không rõ tiền sử tiêm chủng, có thể tiêm bổ sung sau khi xét nghiệm kháng thể.
Tránh lây nhiễm trong cộng đồng
Vì virus quai bị lây truyền qua đường hô hấp, các biện pháp phòng tránh còn bao gồm:
- Đeo khẩu trang khi tiếp xúc gần với người bệnh
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng
- Tránh dùng chung vật dụng cá nhân như khăn mặt, cốc uống nước
- Cách ly người bệnh ít nhất 5 ngày từ khi khởi phát triệu chứng
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Viêm tinh hoàn do quai bị có tự khỏi không?
Trong một số trường hợp nhẹ, triệu chứng viêm tinh hoàn có thể thuyên giảm sau 1–2 tuần nghỉ ngơi và điều trị hỗ trợ. Tuy nhiên, nguy cơ biến chứng vẫn tồn tại nên cần theo dõi sát.
2. Bị viêm tinh hoàn một bên có gây vô sinh không?
Nếu chỉ bị tổn thương một bên tinh hoàn và bên còn lại vẫn hoạt động bình thường, khả năng sinh sản có thể được bảo tồn. Tuy nhiên, nên thực hiện tinh dịch đồ để đánh giá chức năng sinh tinh.
3. Sau quai bị bao lâu thì có thể kiểm tra khả năng sinh sản?
Sau khi hết viêm ít nhất 3 tháng, bạn nên đến cơ sở y tế để làm xét nghiệm tinh dịch đồ nhằm kiểm tra chất lượng tinh trùng và chức năng sinh sản.
4. Đã từng bị viêm tinh hoàn do quai bị có nên tầm soát sức khỏe định kỳ?
Có. Bạn nên kiểm tra nội tiết sinh dục và chức năng tinh hoàn định kỳ 6 tháng – 1 năm/lần, đặc biệt nếu có kế hoạch sinh con.
Kết luận
Viêm tinh hoàn do quai bị là biến chứng nguy hiểm, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh sản nam giới. Việc chủ động tiêm vaccine phòng bệnh, phát hiện sớm và điều trị đúng cách là yếu tố then chốt giúp bảo vệ sức khỏe sinh sản. Nếu bạn hoặc người thân gặp triệu chứng nghi ngờ, hãy tìm đến bác sĩ chuyên khoa để được hỗ trợ kịp thời.
Kêu gọi hành động (CTA)
Hãy chủ động tiêm vaccine MMR cho trẻ em và người chưa tiêm chủng đầy đủ. Nếu bạn từng mắc quai bị, đặc biệt kèm theo triệu chứng viêm tinh hoàn, đừng ngần ngại kiểm tra sức khỏe sinh sản ngay hôm nay tại các cơ sở y tế uy tín.
Thông tin trong bài viết được tham khảo từ các nguồn đáng tin cậy như CDC Hoa Kỳ, WHO, và ý kiến chuyên môn từ các bác sĩ chuyên ngành Tiết niệu – Nam học tại Việt Nam.
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.