Rối loạn phóng noãn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra vô sinh nữ, đặc biệt phổ biến ở những người mắc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS). Theo thống kê, có đến 70% phụ nữ mắc PCOS gặp khó khăn trong việc rụng trứng đều đặn. Việc hiểu rõ cơ chế, triệu chứng và phương pháp điều trị sẽ giúp tăng khả năng mang thai tự nhiên và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
1. Rối loạn phóng noãn là gì?
1.1 Quá trình phóng noãn bình thường
Phóng noãn là quá trình một trứng trưởng thành được buồng trứng phóng thích mỗi chu kỳ kinh nguyệt, thường xảy ra vào ngày thứ 14 của chu kỳ 28 ngày. Sau khi phóng noãn, trứng di chuyển vào ống dẫn trứng để chờ thụ tinh với tinh trùng.
Quá trình này được điều khiển bởi hệ thống nội tiết – cụ thể là sự phối hợp nhịp nhàng giữa vùng dưới đồi, tuyến yên và buồng trứng thông qua các hormone: GnRH, FSH, LH và estrogen.
1.2 Khi nào được xem là rối loạn phóng noãn?
Rối loạn phóng noãn xảy ra khi quá trình rụng trứng bị gián đoạn, không đều hoặc hoàn toàn không xảy ra. Biểu hiện thường gặp là chu kỳ kinh nguyệt dài bất thường, vô kinh, kinh thưa hoặc không thể xác định thời điểm rụng trứng.
- Không rụng trứng (anovulation): Hoàn toàn không xảy ra rụng trứng.
- Rụng trứng không đều (oligo-ovulation): Chỉ rụng trứng vài lần trong năm.
- Rụng trứng yếu: Trứng không đủ chất lượng để thụ thai.
Theo WHO, rối loạn phóng noãn chiếm tới 25–30% trong tổng số các nguyên nhân gây vô sinh ở nữ giới.
2. PCOS và mối liên hệ với rối loạn phóng noãn
2.1 Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là gì?
PCOS (Polycystic Ovary Syndrome) là một rối loạn nội tiết mạn tính xảy ra ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, đặc trưng bởi:
- Kinh nguyệt không đều hoặc vô kinh
- Tăng hormone androgen (nội tiết tố nam)
- Buồng trứng có nhiều nang nhỏ, không phát triển hoàn toàn
Theo Hiệp hội Nội tiết Hoa Kỳ (Endocrine Society), khoảng 10–15% phụ nữ trên toàn thế giới mắc PCOS.
2.2 Cơ chế PCOS gây rối loạn rụng trứng
Phụ nữ mắc PCOS thường có tình trạng kháng insulin và tăng tiết androgen. Những yếu tố này làm gián đoạn sự phát triển của nang trứng, khiến nang không đạt được kích thước trưởng thành để phóng noãn.
Ngoài ra, nồng độ hormone LH thường tăng cao bất thường so với FSH trong PCOS cũng làm mất cân bằng nội tiết tố, dẫn đến nang noãn không thể phát triển đúng chu kỳ.
2.3 Tại sao PCOS thường gây vô sinh?
Phần lớn phụ nữ PCOS gặp phải tình trạng không rụng trứng hoặc rụng trứng không đều, khiến cơ hội trứng gặp tinh trùng để thụ tinh giảm đi đáng kể. Đồng thời, trứng không rụng thường dẫn đến sự mất cân bằng hormone progesterone – một yếu tố quan trọng giúp nội mạc tử cung sẵn sàng cho thai làm tổ.
Không chỉ gây khó thụ thai tự nhiên, PCOS còn làm tăng nguy cơ sảy thai sớm, tiểu đường thai kỳ và biến chứng sản khoa nếu không được kiểm soát tốt.
3. Dấu hiệu nhận biết rối loạn phóng noãn do PCOS
3.1 Rối loạn kinh nguyệt
Kinh nguyệt không đều là biểu hiện thường gặp nhất. Người bệnh có thể bị:
- Kinh thưa (chu kỳ trên 35 ngày)
- Vô kinh (không có kinh từ 3 tháng trở lên)
- Kinh nguyệt ra ít hoặc kéo dài bất thường
3.2 Lông tóc phát triển bất thường
Do nồng độ androgen tăng cao, phụ nữ PCOS thường xuất hiện nhiều lông ở vùng mặt, ngực, lưng – tình trạng gọi là rậm lông (hirsutism). Ngoài ra còn có thể bị rụng tóc kiểu hói đầu nam giới.
3.3 Tăng cân, mụn trứng cá
PCOS gây rối loạn chuyển hóa đường và chất béo, dẫn đến:
- Tăng cân không kiểm soát, đặc biệt ở vùng bụng
- Mụn trứng cá ở mặt, ngực, lưng do tuyến bã nhờn hoạt động mạnh
3.4 Siêu âm buồng trứng có nhiều nang nhỏ
Hình ảnh siêu âm thường cho thấy buồng trứng có từ 12 nang noãn trở lên, kích thước nhỏ dưới 10mm, xếp thành chuỗi quanh buồng trứng (dạng “chuỗi hạt ngọc”).
4. Chẩn đoán rối loạn phóng noãn do PCOS
4.1 Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ đánh giá các triệu chứng lâm sàng như: chu kỳ kinh nguyệt, sự phát triển lông tóc bất thường, chỉ số BMI, vòng bụng.
4.2 Xét nghiệm nội tiết tố
Các xét nghiệm thường bao gồm:
- FSH, LH: Đánh giá chức năng tuyến yên
- Testosterone: Kiểm tra nồng độ androgen
- Prolactin, TSH: Loại trừ các nguyên nhân nội tiết khác
- AMH: Đo dự trữ buồng trứng (thường tăng trong PCOS)
4.3 Siêu âm đầu dò âm đạo
Giúp đánh giá cấu trúc buồng trứng và đếm số lượng nang noãn. Đây là công cụ quan trọng để xác định có buồng trứng đa nang hay không.
5. Điều trị rối loạn phóng noãn do PCOS
5.1 Thay đổi lối sống và giảm cân
Giảm từ 5–10% trọng lượng cơ thể có thể giúp cải thiện chu kỳ rụng trứng, cân bằng hormone và tăng khả năng mang thai. Các biện pháp bao gồm:
- Ăn uống lành mạnh: Giảm tinh bột nhanh, tăng cường rau xanh, chất xơ và đạm thực vật.
- Tập thể dục đều đặn: Ít nhất 150 phút/tuần các bài cardio như đi bộ nhanh, bơi lội hoặc yoga.
- Ngủ đủ giấc, giảm căng thẳng: Cải thiện nội tiết tố và giảm tình trạng kháng insulin.
Nghiên cứu của Tạp chí Fertility and Sterility (2018) cho thấy phụ nữ PCOS giảm cân thành công có tỷ lệ rụng trứng tự nhiên tăng gấp 2–3 lần.
5.2 Sử dụng thuốc kích thích rụng trứng
Đối với phụ nữ mong con, bác sĩ có thể chỉ định:
- Clomiphene citrate (Clomid): Là lựa chọn hàng đầu giúp kích thích rụng trứng.
- Letrozole (Femara): Hiệu quả tương tự Clomid, đặc biệt ở phụ nữ kháng Clomid.
- Gonadotropin (FSH/LH tiêm): Dùng khi thất bại với thuốc uống. Cần theo dõi chặt chẽ qua siêu âm để tránh đa thai.
5.3 Phẫu thuật nội soi buồng trứng (nếu cần)
Đối với trường hợp kháng thuốc hoặc buồng trứng quá nhiều nang, bác sĩ có thể chỉ định khoan buồng trứng bằng nội soi (ovarian drilling). Phương pháp này giúp giảm số lượng nang nhỏ không cần thiết và cân bằng nội tiết.
Theo Hiệp hội Sinh sản châu Âu (ESHRE), khoảng 50% phụ nữ có thể rụng trứng đều đặn sau phẫu thuật này.
5.4 Hỗ trợ sinh sản: IUI, IVF
Khi các phương pháp điều trị nội khoa thất bại hoặc bệnh nhân có các yếu tố vô sinh khác kèm theo, bác sĩ sẽ tư vấn thực hiện:
- IUI (bơm tinh trùng vào buồng tử cung): Thường áp dụng sau khi kích trứng.
- IVF (thụ tinh trong ống nghiệm): Hiệu quả cao, đặc biệt ở phụ nữ PCOS đáp ứng kém với thuốc.
6. Lưu ý khi điều trị và phòng ngừa tái phát
6.1 Kiểm soát cân nặng lâu dài
Giữ chỉ số BMI ở mức hợp lý (18.5 – 24.9) giúp duy trì cân bằng nội tiết và tăng khả năng rụng trứng tự nhiên. Ngay cả sau khi sinh con, bệnh nhân PCOS vẫn cần tiếp tục kiểm soát cân nặng.
6.2 Theo dõi kinh nguyệt và dấu hiệu phóng noãn
Có thể dùng que thử rụng trứng (OPK), đo thân nhiệt, hoặc theo dõi dịch nhầy cổ tử cung để xác định thời điểm rụng trứng.
6.3 Khám phụ khoa định kỳ
Khám định kỳ giúp phát hiện sớm rối loạn nội tiết, u nang buồng trứng hoặc các bất thường khác để can thiệp kịp thời.
7. Khi nào cần đến gặp bác sĩ?
7.1 Trường hợp vô sinh kéo dài
Nếu bạn dưới 35 tuổi và cố gắng mang thai trong 12 tháng không thành công (hoặc 6 tháng nếu trên 35 tuổi), hãy đến bác sĩ chuyên khoa hiếm muộn để đánh giá rối loạn phóng noãn.
7.2 Có biểu hiện rối loạn nội tiết rõ rệt
Những dấu hiệu như kinh nguyệt không đều, lông rậm, mụn trứng cá kéo dài… cần được kiểm tra để loại trừ nguyên nhân nội tiết như PCOS, tăng prolactin hoặc rối loạn tuyến giáp.
8. Kết luận
8.1 PCOS không đồng nghĩa với vô sinh
Mặc dù gây rối loạn phóng noãn và ảnh hưởng khả năng sinh sản, nhưng PCOS hoàn toàn có thể kiểm soát được bằng thay đổi lối sống và các phương pháp điều trị phù hợp.
8.2 Điều trị đúng cách giúp phục hồi phóng noãn
Với sự hỗ trợ y khoa hiện đại và hiểu biết đúng đắn, phụ nữ PCOS vẫn có cơ hội mang thai tự nhiên hoặc thông qua hỗ trợ sinh sản.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
PCOS có chữa khỏi hoàn toàn được không?
PCOS là tình trạng mãn tính không thể “chữa khỏi” hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát hiệu quả qua thay đổi lối sống, thuốc và hỗ trợ sinh sản.
Làm sao để biết mình có rụng trứng không?
Có thể theo dõi thân nhiệt, dịch nhầy cổ tử cung, dùng que thử LH hoặc siêu âm noãn để xác định ngày rụng trứng.
Người bị PCOS có kinh nguyệt đều không?
Nhiều người vẫn có kinh nguyệt nhưng không rụng trứng, hoặc rụng trứng không đều – cần xét nghiệm nội tiết và siêu âm để xác định chính xác.
Thuốc kích thích rụng trứng có gây hại không?
Thuốc kích thích rụng trứng an toàn nếu dùng đúng liều và được bác sĩ chuyên khoa theo dõi sát. Tuy nhiên, cần tránh tự ý sử dụng.
Lời khuyên từ chuyên gia
“Điều trị rối loạn phóng noãn do PCOS cần sự kiên nhẫn, phối hợp chặt chẽ giữa người bệnh và bác sĩ. Mỗi cơ địa khác nhau, cần lộ trình riêng biệt – nhưng chỉ cần đúng hướng, cơ hội làm mẹ vẫn rất rộng mở.”
– TS.BS Trần Hồng Minh, Chuyên gia nội tiết sinh sản
Hành động ngay hôm nay!
Nếu bạn đang nghi ngờ mình mắc PCOS hoặc gặp khó khăn trong việc mang thai, đừng trì hoãn. Hãy đặt lịch khám phụ khoa và nội tiết tại cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán và hỗ trợ điều trị kịp thời. Sức khỏe sinh sản là hành trình dài, và bạn không phải bước đi một mình!
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.