Waldenström Macroglobulinemia là một bệnh huyết học hiếm gặp nhưng có ảnh hưởng nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Đây là một loại lymphoma không Hodgkin đặc trưng bởi sự tăng sinh bất thường của tế bào lympho B và sự sản xuất quá mức immunoglobulin M (IgM) trong huyết thanh. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện, cập nhật và dễ hiểu về căn bệnh này – từ nguyên nhân, triệu chứng đến phương pháp chẩn đoán và điều trị hiện đại nhất.
Mô tả tổng quan về Waldenström Macroglobulinemia
Waldenström Macroglobulinemia (WM) là một thể hiếm của lymphoma tế bào B, chiếm dưới 2% tổng số các loại ung thư máu. Bệnh xảy ra khi các tế bào lympho B ác tính trong tủy xương sản xuất một lượng lớn kháng thể IgM – một loại globulin miễn dịch có trọng lượng phân tử lớn, làm tăng độ nhớt của máu và ảnh hưởng nghiêm trọng đến tuần hoàn.
Bệnh thường được phát hiện ở người lớn tuổi, đặc biệt là nam giới trên 60 tuổi. Tuy nhiên, vì các triệu chứng thường diễn tiến âm thầm, nhiều bệnh nhân chỉ được phát hiện bệnh khi đi khám sức khỏe định kỳ hoặc khi gặp các biến chứng như thiếu máu nặng hoặc hội chứng tăng độ nhớt máu.
“Tôi được chẩn đoán mắc bệnh này khi đi xét nghiệm máu định kỳ – không có bất kỳ triệu chứng gì. Nếu không phát hiện kịp, tôi đã không thể điều trị sớm.” – Một bệnh nhân 64 tuổi, chia sẻ trên tạp chí Hematology Journal 2023.
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
Nguyên nhân chính xác của Waldenström Macroglobulinemia chưa được xác định rõ ràng, tuy nhiên các nghiên cứu gần đây đã làm sáng tỏ một số yếu tố góp phần vào sự phát triển của bệnh:
- Đột biến gen MYD88 (L265P): Có mặt ở khoảng 90% bệnh nhân WM, giúp tế bào ung thư tăng sinh và sống sót lâu hơn.
- Đột biến gen CXCR4: Có mặt ở khoảng 30% trường hợp, làm tăng khả năng đề kháng với một số loại thuốc điều trị nhắm trúng đích.
- Yếu tố di truyền: Người có người thân mắc các bệnh lý tăng globulin hoặc lymphoma có nguy cơ cao hơn.
- Rối loạn miễn dịch: Một số bệnh tự miễn hoặc nhiễm trùng mãn tính có thể kích thích sự tăng sinh bất thường của tế bào lympho B.
Các tế bào lympho B ác tính chiếm lĩnh tủy xương, làm giảm sản xuất hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu, dẫn đến các biểu hiện thiếu máu, suy giảm miễn dịch và rối loạn đông máu. Đồng thời, lượng IgM tăng cao bất thường có thể gây ra hội chứng tăng độ nhớt máu, ảnh hưởng đến các cơ quan quan trọng như mắt, hệ thần kinh trung ương và tim mạch.
Triệu chứng lâm sàng thường gặp
Triệu chứng của Waldenström Macroglobulinemia rất đa dạng và phụ thuộc vào mức độ xâm lấn của tế bào lympho cũng như nồng độ IgM trong máu. Các biểu hiện có thể xuất hiện từ từ và không đặc hiệu, bao gồm:
Triệu chứng B (B-symptoms)
- Sốt không rõ nguyên nhân
- Ra mồ hôi đêm nhiều
- Sụt cân không kiểm soát
Thiếu máu và mệt mỏi
Tình trạng xâm lấn tủy xương gây ức chế sinh hồng cầu, dẫn đến thiếu máu mãn, biểu hiện qua: da xanh, mệt mỏi kéo dài, hồi hộp đánh trống ngực, giảm khả năng gắng sức.
Hội chứng tăng độ nhớt máu
Do nồng độ IgM cao trong máu, người bệnh có thể gặp các biểu hiện như:
- Nhức đầu, chóng mặt
- Thị lực mờ, nhìn đôi
- Dễ chảy máu cam hoặc chảy máu dưới da
- Rối loạn tri giác hoặc thậm chí đột quỵ
Biểu hiện thần kinh và nội tạng
- Tê bì tay chân, yếu cơ (bệnh lý thần kinh ngoại biên do IgM tấn công bao myelin)
- Gan, lách, hạch to
- Rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy kéo dài
Phương pháp chẩn đoán Waldenström Macroglobulinemia
1. Xét nghiệm máu
Xét nghiệm máu đóng vai trò quan trọng đầu tiên trong phát hiện và theo dõi bệnh:
- Công thức máu: Thiếu máu, giảm bạch cầu, tiểu cầu
- Điện di protein huyết thanh: Phát hiện “spike” IgM đặc trưng
- Miễn dịch điện di: Xác định chính xác loại IgM đơn dòng
- Đo độ nhớt huyết tương: Giúp chẩn đoán hội chứng tăng độ nhớt
2. Sinh thiết tủy xương
Sinh thiết tủy xương là xét nghiệm không thể thiếu để xác định chính xác bản chất tế bào ác tính:
- Hình ảnh học cho thấy sự xâm nhập lan tỏa của tế bào lympho nhỏ và lymphoplasmacytoid
- Miễn dịch học dương tính với CD19, CD20, CD22, IgM bề mặt
- Loại trừ các lymphoma khác như CLL, u tủy xương
3. Xét nghiệm đột biến gen
Phát hiện đột biến MYD88 L265P bằng PCR hoặc giải trình tự gene hỗ trợ chẩn đoán và lựa chọn điều trị đích hiệu quả hơn.
4. Chẩn đoán phân biệt
Waldenström Macroglobulinemia cần được phân biệt với các bệnh lý có biểu hiện tương tự:
| Bệnh lý | Khác biệt chính |
|---|---|
| Đa u tủy xương | IgG/IgA cao, không có đột biến MYD88 |
| CLL (leukemia lympho mạn) | CD5+, không có tăng IgM đơn dòng |
| Hội chứng tăng IgM vô căn | Không có tế bào ác tính trong tủy xương |
Waldenström Macroglobulinemia (WM) là một bệnh lý huyết học ác tính hiếm gặp, nhưng có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện sớm. Căn bệnh này được phân loại là một thể lymphoma không Hodgkin, đặc trưng bởi sự tăng sinh bất thường của tế bào lympho B và sản xuất quá mức globulin miễn dịch IgM trong huyết thanh.
Tuy chỉ chiếm khoảng 1–2% tổng số bệnh ung thư máu, Waldenström Macroglobulinemia vẫn là nỗi lo của hàng ngàn bệnh nhân mỗi năm, đặc biệt là người cao tuổi. Bài viết dưới đây trên ThuVienBenh.com sẽ giúp bạn hiểu một cách đầy đủ, khoa học và dễ tiếp cận nhất về bệnh lý này, từ nguyên nhân, triệu chứng, đến chẩn đoán và điều trị.
“Tôi chỉ đi khám sức khỏe định kỳ, không hề có triệu chứng gì đáng kể. Kết quả xét nghiệm máu cho thấy chỉ số IgM rất cao – điều mà tôi chưa từng nghe đến. Hóa ra tôi đã mắc một căn bệnh hiếm gặp gọi là Waldenström Macroglobulinemia.” – Bệnh nhân nam, 64 tuổi, được ghi nhận tại Mayo Clinic (2022).
Mô tả tổng quan về Waldenström Macroglobulinemia
Waldenström Macroglobulinemia là một thể u lympho tế bào B trưởng thành, phát triển chậm (indolent B-cell lymphoma), trong đó các tế bào ác tính có hình thái trung gian giữa lympho nhỏ và tương bào (plasmacytoid lymphocytes). Các tế bào này tập trung chủ yếu trong tủy xương, hạch lympho và lách, đồng thời sản sinh lượng lớn IgM đơn dòng trong máu.
Điểm khác biệt chính của WM là sự tăng nồng độ IgM – loại globulin miễn dịch có kích thước lớn, làm tăng độ nhớt của huyết tương và gây ra nhiều triệu chứng nguy hiểm liên quan đến tuần hoàn, thần kinh, và hệ miễn dịch.
- Bệnh thường gặp ở nam giới (tỷ lệ nam:nữ là 3:1)
- Độ tuổi phổ biến: trên 60 tuổi
- Tỷ lệ mắc: khoảng 3 trên 1 triệu người mỗi năm (theo American Cancer Society)
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
Hiện chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra Waldenström Macroglobulinemia. Tuy nhiên, nhờ vào tiến bộ của sinh học phân tử, một số cơ chế bệnh sinh quan trọng đã được làm sáng tỏ, giúp ích rất lớn trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh.
Đột biến gen MYD88 và CXCR4
- MYD88 L265P: Có mặt trong khoảng 90–95% trường hợp. Đột biến này kích hoạt con đường NF-kB, giúp tế bào B tồn tại lâu hơn, tăng sinh mạnh hơn.
- CXCR4: Xuất hiện ở khoảng 30% bệnh nhân WM, đột biến này liên quan đến khả năng kháng thuốc và triệu chứng nặng hơn.
Yếu tố di truyền và miễn dịch
- Người có tiền sử gia đình mắc WM hoặc các bệnh lý lympho khác có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 2–3 lần người bình thường.
- Các bệnh tự miễn, đặc biệt là viêm gan C mãn tính, có thể góp phần gây rối loạn tăng sinh lympho.
Cơ chế tăng IgM và hậu quả
IgM là loại kháng thể lớn nhất trong huyết thanh, có khả năng kết dính mạnh. Khi nồng độ IgM tăng cao quá mức (>3 g/dL), máu trở nên đặc hơn, lưu thông chậm, gây ra hội chứng tăng độ nhớt máu (hyperviscosity syndrome) – một tình trạng cấp cứu nội khoa có thể dẫn đến mù lòa, hôn mê, hoặc đột quỵ.
Triệu chứng lâm sàng thường gặp
Các biểu hiện lâm sàng của Waldenström Macroglobulinemia rất đa dạng, có thể kéo dài nhiều tháng trước khi được chẩn đoán. Bệnh diễn tiến âm thầm và thường chỉ được phát hiện khi có biến chứng nghiêm trọng hoặc qua xét nghiệm máu định kỳ.
Triệu chứng toàn thân (B-Symptoms)
- Sốt nhẹ kéo dài
- Ra mồ hôi đêm nhiều
- Sụt cân không rõ nguyên nhân
Thiếu máu và suy tủy
- Mệt mỏi kéo dài, da xanh xao
- Khó thở khi gắng sức
- Chóng mặt, tụt huyết áp tư thế
Theo nghiên cứu tại Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương (2023), khoảng 70% bệnh nhân WM có biểu hiện thiếu máu từ mức độ nhẹ đến nặng tại thời điểm chẩn đoán.
Hội chứng tăng độ nhớt máu
- Rối loạn thị lực: nhìn mờ, nhìn đôi
- Nhức đầu, ù tai, giảm trí nhớ
- Dễ chảy máu cam hoặc xuất huyết dưới da
- Trong trường hợp nặng: rối loạn tri giác, đột quỵ
Biểu hiện thần kinh ngoại biên
- Tê bì tay chân, cảm giác như kiến bò
- Yếu cơ, mất phản xạ gân xương
Gan, lách, hạch lympho to
Sự xâm nhập của tế bào ác tính vào cơ quan lympho khiến:
- Lách to gây đau hạ sườn trái
- Gan to, vàng da (hiếm)
- Sưng hạch cổ, nách, bẹn (không đau)
Phương pháp chẩn đoán Waldenström Macroglobulinemia
Để xác định chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ kết hợp các xét nghiệm huyết học, sinh học phân tử và mô bệnh học.
1. Xét nghiệm huyết thanh và protein miễn dịch
- Điện di protein huyết thanh: Xuất hiện dải M-Spike đặc trưng của IgM
- Miễn dịch điện di: Xác định loại globulin đơn dòng là IgM kappa hoặc lambda
- IgM huyết thanh: Thường tăng >3000 mg/dL
2. Sinh thiết tủy xương
- Hình ảnh học: Tăng mật độ tế bào lympho nhỏ, lymphoplasmacytoid và tương bào
- Miễn dịch học: CD19+, CD20+, CD22+, IgM+, thường âm tính với CD5 và CD10
3. Xét nghiệm di truyền phân tử
- MYD88 L265P: Xác định bằng PCR hoặc giải trình tự thế hệ mới (NGS)
- CXCR4: Đánh giá nguy cơ kháng thuốc điều trị đích
4. Chẩn đoán phân biệt
Bảng dưới đây so sánh Waldenström với một số bệnh lý huyết học khác có biểu hiện tương tự:
| Bệnh | Đặc điểm phân biệt |
|---|---|
| Đa u tủy xương | IgG/IgA tăng, đau xương, tổn thương tiêu xương, CD138+ |
| CLL (leukemia lympho mạn) | CD5+, CD23+, không tăng IgM |
| Lymphoma tế bào B nhỏ | Không có IgM đơn dòng trong máu |
📝Nguồn tài liệu: Chọn lọc từ nhiều nguồn y tế uy tín
🔎Lưu ý: Bài viết chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin tổng quan. Vui lòng tham khảo ý kiến của Bác sĩ, Dược sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được hướng dẫn phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.